Dos cartos ás cartas

“Y nadie pregunta / si sufro si lloro / si tengo una pena / que hiere muy hondo / yo soy el cantante / porque lo mío es cantar / y el público paga / para poderme escuchar”.

(“El cantante”, Héctor Lavoe)

“Eu canto cando quero / cando non quero non canto / pra os que quero inda canto / e pra os que non, non canto tanto”.

(“Muiñeira de costa”, Terbutalina)

1.

Para escribir necesitas estar alfabetizado, papel e boli (ou algún outro maquinillo) e un cuarto propio. Para facer cine necesitas unha cámara (e se cadra algún outro maquinillo). Tampouco é moita cousa, e cada vez faise con menos. Pero para facer música a cuestión é aínda mellor: imos normalmente de serie cunha voz ou a posibilidade de facer percusión batendo unhas partes do corpo contra outras. Calquera pode. Eu canto todos os días e faime moi feliz.

2.

Por que cantamos? A resposta máis simple sería que cantamos porque nos dá pracer, porque cantar (e, por extensión, facer música) senta ben. Pero dásenos ben complicar as cousas, así que en realidade a resposta máis realista sería que bueno, que depende. Sexa mirando a miña vida ou a doutra xente, teño visto (e experimentado) unha chea de motivos: expresar unha emoción, pasar tempo con persoas que queres, coñecer xente afín, facerte compañía a ti mesmo, atopar un lugar no mundo, gañar estatus social, ligar, gañar cartos, influír politicamente no público, lembrar os mortos, buscar a inmortalidade, pasar o tempo.

Non se me ocorre ninguén que experimente toda esta serie de motivos á vez, nin tampouco ninguén que experimentase só un. Cambian as nosas necesidades, as nosas prioridades e as nosas intencións, e así ten sido ao longo da historia: podemos fixarnos en Héctor Lavoe cantando para un público que paga (e sufrindo) e en Terbutalina cantando para a xente que queren (non din se pagan ou non). Tamén podemos pensar no que pasaba antes de que houbese industria discográfica, e lembrar as coplas que cantaban as mulleres ao ir lavar ao río ou a Asurancetúrix, o bardo de Astérix (un referente: ninguén o aturaba, pero el seguía alí cantando).

Escribo isto porque fixen un disco que se chama Saudade sempre, pero non quero que se pague por el, así que quero explicar por que canto neste caso. Para iso, primeiro vou falar de cartos.

3. 

Ao longo da vida téñenme pagado a miúdo por facer música. Normalmente por tocar a batería, e nalgún caso tamén por cantar un pouco. Ás veces o público, ás veces unha entidade (por exemplo, a CRTVG pagoume dúas veces), ás veces un grupo por ir de substituto. Canto se paga? A CST-Músicos di que o mínimo son 141,63 € por día de traballo, pero a cousa é moi complexa e iso dáse cando lle cadra. Pola outra parte, eu teño pagado por gravacións, alugueres de local de ensaio, gasolina e equipo. As finanzas dos grupos son complicadas, así que sinceramente non teño claro o balance, pero a miña impresión é a de estar máis ou menos a pre.

En todo caso, ao longo da vida o que máis ingresos me deu é ser profesor. Gústame moito ser profesor aínda que non implique cantar case nunca (nese contexto daríame vergoña). Se cadra paguei por algunha cousa académica como ir a congresos pero bueno, aquí o balance está claramente ao meu favor. Consigo aforrar.

Empregados do mes

Teño, polo tanto, aforros, e tamén teño unhas cancións. Así que vou usar eses aforros ao meu favor para facer que esas cancións non sexan un produto, nin un traballo.

4.

Moléstame que falemos constantemente de “consumir” e de “produtos” cando falamos de cultura. Entendo que hai unha dimensión industrial, pero a cultura existe tamén fóra dela, e paréceme que hai algo perverso en usar eses termos. Pódense ver, ler, escoitar cousas sen ter por que consumilas. Pode haber obras que trascenden a súa dimensión de produto (por sorte pasa todo o tempo, na medida en que teñen o valor que lles queiramos dar e non o que lles dá o mercado), e pode haber obras que directamente non son produtos, ou iso penso que pasa cando ninguén cobra por elas. Seguramente neste preciso instante hai millóns de persoas cantando sen diñeiro de por medio.

Respecto ao traballo, éme máis difícil explicar que é o que me molesta del, pero probablemente sexan as relacións de poder que se crean a través dos cartos. Como alguén paga, imponse dalgunha forma un dereito sobre a persoa que cobra. Nos peores casos hai explotación laboral de xefes a empregados, ou simplemente a impresión de que por ser cliente podes explotar ou humillar á xente que traballa de cara ao público.

No caso da música, arredor dos cartos soen aparecer, creo, unha serie de obrigas impostas ou autoimpostas, que veñen das dinámicas profesionais pero afectan tamén a xente que non o é: canto se supón que debe durar un concerto (ou un disco, ou unha canción), canto se poden romper as expectativas do público, como se supón que debes distribuír a túa música, canto teñen que costar as cousas. Isto lévanos ás veces a tomar decisións, penso, con máis preguiza que imaxinación: subimos o disco a plataformas que abusan da xente que fai música e do seu persoal, editamos da maneira na que se supón que hai que editar algo, vendemos as cousas máis ou menos como se supón, onde se supón, ao prezo que se supón… 

Ás veces entendo que non queda outra, sobre todo cando a música é o teu oficio. Pero creo que a música (e calquera forma de expresión que teñamos inventado, como escribir ou facer películas) é demasiado importante como para reducila a unha profesión. Se non somos profesionais, tal vez podemos ser máis trapalleiros e máis libres, como o ten sido a xente que cantou ao longo dos séculos ou como o é o señor de sombreiro que canta rancheiras sen micrófono no Karaoke Makumba. Podemos e debemos inventar, especialmente cando non temos moito que perder. 

Non tiña unha foto do señor do sombreiro, pero si do Makumba

Diante disto hai unha serie de xestos que me pasaron por diante e que me resultan inspiradores. Penso por exemplo en Marrones Burócratas, que durante anos foi ese proxecto con tres normas: “un disco cada ano, un concerto cada ano, non xeramos plusvalías económicas”. Penso en que cando chegaron os correos do Hevi informando sobre os EPs de Malandrómeda mandaban á súa web, onde os podes baixar nun zip, e non a un Smartlink destes para meterte a escoitalo na túa plataforma malvada favorita. Penso en cando Xiana Arias inventa ou se presta a enredos como PaxaradasSubt ou o Discoclube e regala postais ou fanzines preciosos. Tamén en que Lixo Urbano cumpre 30 anos e nas redes de distribución do punk daquela e os valores que se intúen aínda ao mirar os deseños de casetes que poñen “non pagues máis de 400 pesetas”. Tamén no arquivo Galiza en Música e no eslogan de Discos da Máquina (“maquinando outra cousa”). Ou en Emilio José pasando de cumprir os desexos das persoas que quererían oír “Kim Kardashian” ou “Sta. Uxía” e facendo concertos quizais improvisados falando da política desa semana ou do que lle cadre, e pensando niso penso tamén naquel recital dos Novos nunha pizzería que había na rúa de San Pedro. Penso na xenerosidade da xente do Liceo Mutante e doutros espazos autoxestionados. Penso nas veces que fun tocar por aí e alguén que non me coñecía me acolleu na súa casa, me deu de almorzar ou me paseou por un barrio ou unha vila.

O fanzine Caer cara arriba, con texto de Xiana Arias e traducións de Isaac Xubín de Zebra, de Anari

Postal de Xiana para a súa Velada analóxica con Elena Duque

5.

“non queremos ser / un produto máis / queremos sentir / queremos expresar / e coñecer xente bonita / e coñecer xente guay / non queremos ser / un produto musical / queremos querer e sentirnos queridos e algunha cousa máis”

(“Xente bonita”, Lamprea Explosiva)

Eu (polo menos agora) non canto polos cartos. Xa que teño o privilexio de ter aforros e non ter ningunha expectativa económica posta na miña música, canto para sentir, expresar, coñecer xente bonita, querer, sentirme querido e algunha cousa máis.

Como se concreta todo isto? Por un lado, as persoas que me axudan a editar este disco son precisamente esa xente bonita que coñecín a raíz de ir por aí facer música e escoitala. O deseño faino Camila Viéitez, e a edición fana Caracol Negro, Prenom e Interruptor, que en vez de aportar diñeiro aportan as cousas que saben facer (fotos, vídeos, gravar cintas, axudar á distribución), a inspiración e o que lles apeteza. En que consiste exactamente? Non o sei, temos un grupo de whatsapp e non hai ningún tipo de planificación sobre cando saen e se fan as cousas, e nestes meses este proxecto foi unha escusa para falar máis que nos meses anteriores, e iso é bonito.

Intercambio de referencias con Camila

Un día sacando fotos con Mar e Meri

Polo outro lado, inventamos un sistema no que non se dá un intercambio de cartos, senón un intercambio de cartas.

Dentro desa idea de sentir, expresar e coñecer xente bonita, creo que ten moito máis sentido que o intercambio non se dea nunha relación vendedor-cliente, senón nunha relación entre iguais. Nas miñas circunstancias faríame moito máis feliz intercambiar sensacións e pensamentos que recibir cincocentos euros ou algo así, así que iso é o que propoño: se queres recibir unha copia de Saudade sempre, nunha cinta de cassette de 50 minutos con libreto despregable, envía unha carta a este enderezo co contido que ti queiras (ou avísame a min ou a calquera das editoras e facemos o intercambio en man, e así evitamos que os cartos sexan para Correos). Chegará cando lle cadre.

Unha canción que me gusta moito sobre comunicarse por carta

Por que unha carta? Porque que algo non coste cartos non significa que non coste, e unha carta costa. Leva algo de tempo, algo de esforzo, dá preguiza, é un proceso lento. Tamén é algo que non facemos todos os días, e iso pode facelo máis significativo. Estaría máis feliz Héctor Lavoe se, en vez de pagar, o público lle tivese escrito cartas preguntando se tiña unha pena que hiere muy hondo?

Por que unha cinta? Ten un aquel co espírito deste disco e desta edición usar un soporte que inicialmente estaba pensado para dictáfonos, pero que a xente usou ao seu aire. Principalmente, para gravar as súas músicas ou as cousas que soaban na radio, facilitando unha vaga de piratería que espantou á industria musical. De todas formas, se queres escoitalo en dixital ou descargalo podes facelo sen fallo nas páxinas de Caracol Negro, Prenom e Interruptor, en Soundcloud e no Internet Archive.

6.

Non me engano tampouco: isto é un capricho. Non é modelo de nada, pero a graza está en que non haxa exactamente un modelo. Xa que fixen as cancións “mal”, con instrumentos que non son instrumentos (como un cacho de polispán) ou que non sei tocar ben e co micro posto onde non debía e movidas variadas baixadas de internet sen pagar dereitos de autor, tampouco tería sentido logo compartir as cancións “ben”, cun plan de comunicación e distribución e esas cousas. Fágoo así porque podo (a maioría da xente non poderá) e fágoo así porque quero. É moi difícil non caer en contradicións, e isto estará cheo delas, pero penso que de vez en cando está ben inventar outra forma de contradicirnos.

Bicos!

Notas aleatorias sobre o Discoclube

A miña cama coa miña colección de discos en 2008

Hai uns meses propúxenlles á xente da Melona organizar unha ou dúas sesións de escoitas colectivas de discos para o seu festival. Van ser hoxe pola tarde e teño que explicar en que consisten, pero non o teño moi claro aínda. Cando estaba no instituto ía moitas fins de semana a Portobello, a tenda de discos mítica da Coruña, e mercaba un ou dous cds. Logo volvía á casa nalgún dos últimos buses e escoitaba no meu radiocasete o que mercara, mirando o libreto, tumbado na cama. Sobre o papel podía encaixar un pouco no tópico adolescente de identificarme coas cancións e pensar que alí había alguén falando que me comprendía de verdade, pero tampouco era exactamente iso. O recordo que teño é ás veces dun tremer interno de pura emoción (co Who’s Next, por exemplo) e outras de incomprensión e desconcerto (como co Absolutely Free de Frank Zappa, que acabei por regalarlle ao meu amigo Gaudi). Pero era un proceso de aprendizaxe porque daba aos discos o tempo necesario para entendelos e interiorizalos.

E agora non o fago. Ou polo menos non o fago tanto. Lin un artigo de Dorian Lynskey o outro día no que falaba de como Spotify e as demais plataformas de streaming fixeron que a dispoñibilidade plena de calquera canción que se che poida ocorrer (bueno, nin sequera ten que ocorrérseche a ti, porque hai as recomendacións automáticas e millóns de playlists) marxine da experiencia de escoita musical o acto de pensar. Se unha canción é difícil, pasas dela á seguinte. Eu poño discos completos en Deezer ou YouTube mentres traballo noutras cousas. Poño Lps na casa mentres cociño ou limpo ou almorzo, e ás veces sincronízome con eles bailando ou cantándoos, pero a maioría do tempo estou facendo outra cousa.

A idea do Discoclube (que é como chamamos ao final ao asunto) é evitar iso. Por unha parte, crear un entorno no que a escoita sexa o centro. Na casa o centro pode ser calquera outra cousa, podo poñer un disco mentres leo eldiario.es ou rego as prantas. Nos concertos ás veces o centro é o evento, beber, socializar, dicir que estiveches alí… ou o rollo físico, o baile, a mirada. Neste caso deberíamos obviar esas partes e tentar establecer esa relación estreita coa música por si mesma. Pola outra parte, o facelo de forma colectiva penso que pode darlle un plus de emotividade. É como convidar a alguén á casa, poñerlle o disco que máis che flipa e explicarlle que é o que sintes ti: esta vez Nuno de Oh! Ayatollah pincha un disco e Xiana pincha outro. Eu teño moitos recordos de escoitas compartidas que me uniron moito a algúns amigos, especialmente a Xacobe pondo de noite discos na súa casa e tirándonos a oílos enteiros no sofá, discutindo os detalles e pensando en se poderíamos facer algunha canción tan boa…

Con Xacobe si que asocio eso á intimidade, porque escoller un disco tamén é en certa maneira un xeito de falar de ti. Cando estaba en primeiro de carreira, Laura e máis eu fomos unha vez visitar a Xacobe á súa habitación na pensión-residencia na que vivía, e púxonos a maqueta de Skolma, o que fora o seu grupo do instituto, gravada nos Estudios Mafia do Carballiño. Foi un xesto xeneroso no que nos permitía entrar nalgo íntimo do que sempre lle daba vergonza falar: cando descubrín que tivera ese grupo busqueino en MySpace pero xa borraran os temas, e logo pedíallos pero dábame largas. Estar alí en silencio escoitando aquelas cancións cos comentarios de Xacobe tivo parte desa escoita de música pero tamén parte de proxección de vídeo doméstico, como se pos as imaxes das túas vacacións e explicas todo o que non se ve e como te sentías.

Outra cousa que se me vén á cabeza é que, agora que sacamos o disco de Esposa, un par de persoas fixéronnos comentarios bonitos que empezaban con “fun de viaxe en coche a Cambados/Lalín/o que sexa e escoiteino enteiro á idea e á volta, que bonito”. Supoño que os coches son o último reducto ás veces desa escoita atenta, e lémbrome dunha cita de Kent Jones que estaba en Movie Mutations e que falaba de “Roadrunner” e da relación entre música, imaxe, videoclips e ir en coche coa radio a tope:

“La aparición de los videoclips y la revolución del vídeo doméstico constituyeron fenómenos paralelos que influyeron y repercutieron uno en el otro. He leído un montón de teorías inútiles sobre los videoclips, por un lado despotricando nerviosamente sobre cómo han destruído la coherencia narrativa y, por otro, afirmando equivocamente que su estética tiene precedentes históricos tales como Bruce Conner, Kenneth Anger y Un chien andalou. Pero a mí siempre me ha parecido evidente que el videoclip tuvo su origen en otra tecnología anterior. Una de las experiencias clave de los adolescentes norteamericanos de mi generación fue conducir con la radio puesta sintiendo el efecto embriagador producido por la unión de la música rock y el paisaje que pasaba. Este ritual poético, tecnológico, de un avance sin rumbo, que las más de las veces iba acompañado de hachís o alcohol, es festejado en la canción de Jonathan Richman “Roadrunner”, que termina con la extasiada consigna, “Radio on!” [¡La radio encendida!]. También encuentra su perfecta cristalización cinematográfica en Dazed and Confused [Aturdido y confuso] (1993), de Richard Linklater, una película que mejora cada vez que la veo. [Isto tamén me lembra un artigo xenial de Laura Barton sobre a canción dos Modern Lovers, no que fai peregrinación polos sitios de Massachussetts dos que fala].

Un tipo de realidad virtual fabricada en secreto, que producía misteriosas epifanías cuando la imagen borrosa a través de la ventanilla del coche se mezclaba con el sonido de cualquier cosa que viniera a través de las ondas. La experiencia de música/movimiento pronto se perfeccionó con la aparición de la grabadora, lo que permitía escoger la música para que encajara con el paisaje, interior o exterior (siempre se mezclaban bien), convirtiéndose así en una auténtica banda sonora. El walkman fue un perfeccionamiento aún mayor, que permitió liberar la experiencia de los límites del coche y le otorgó el potencial de la privacidad total y un impacto físico más directo. Los videoclips de rock fueron una consecuencia intuitiva de este nuevo tipo de experiencia, engrandecida monumentalmente por la producción en masa. Para alguien como Sontag, una propuesta verdaderamente aterradora.

Creo que la sensación de “fundirse” con la música (ya que bajo circunstancias teóricamente ideales debería sonar como si viniera del interior de tu cabeza; las primeras paradas de este viaje son el equipo de estéreo doméstico y el añadido posterior de auriculares), la sensación de conducir y ser conducido simultáneamente, ha dado lugar a una nueva forma de hacer cine que se arriesga a caer en la ligereza, para crear a partir de este nuevo género de expeiencia moderna.”

Con isto xa se me foi todo un pouco das mans, pero o feito de que Jones fale dunha canción e da radio contraríame algo porque levo todo o tempo falando de discos como se esa fose a única alternativa. É dicir, algún dos recordos intensos que teño de música en coches son só dunha canción e non dun álbum: volver de saír na Coruña no todoterreno do meu amigo Carlos cantando “500 Miles” ou “Ni tú ni nadie”, o día que viña con Hugo en coche dende A Estrada e escoitabamos “She’s A Rainbow”… Ten hoxe en día sentido o asunto do disco? No rock hai unha cultura do disco dende os sesenta porque era como “a cousa seria”, pero no pop a medida das cousas e da emoción é a canción. É unha cousa que temos discutido moito dentro de Monstruo. Para min os discos non teñen sentido porque si (polo feito de selos). Teñen sentido ás veces, como concepto planificado ou como concepto involuntario polo simple feito de ser cancións feitas durante un período de tempo. Tamén teñen sentido ao existir nun soporte físico, que vale máis a pena aproveitar para que teña máis dunha canción, e é unha arte dominar a maneira na que unhas cancións alteran o discurso das anteriores e das seguintes. E tamén ten sentido se vas facer unha actividade de escoita colectiva, que menos que ofrecerlles entretemento á xente durante 45 minutos ou así, non os vas facer vir para escoitar “My Generation” e marchar.

Logo o que comenta Kent Jones tamén me fai pensar no desprazamento e o uso dos cascos. Estes últimos anos deixei de usar o iPod porque perdín o cargador e desapareceu a opción da escoita aleatoria, da que tamén falaba eloxiosamente Alex Ross en Escucha esto:

“En 2003 me compré un iPod y empecé a llenarlo con música de mi colección de discos compactos. El aparato, bastante nuevo por aquel entonces, tenía una opción que permitía pasar aleatoriamente de un corte a otro. Había algo de seductor en renunciar al control y dejar que el iPod decidiera qué era lo siguiente que iba a sonar. El pequeño artilugio empezó a derribar barreras estilísticas de modos que modificaron mi manera de escuchar. Un día saltó del furioso crescendo de la “Danza de la Tierra”, que pone fin a la primera parte de La consagración de la primavera, a una estupenda versión del “West End Blues” de Louis Armstrong. La primera se convirtió en una gigantesca anacrusa del segundo. En el iPod, la música se libera de todas las estúpidas autodefiniciones y de cualesquiera significados engañosos. Ya no hay fundas de discos que describan grandilocuentes escenas alpinas o famosos directores con un aire familiar a Rudolf Hess. En cambio, como le dijo Berg en cierta ocasión a Gershwin, la música es la música.

Muchos oyentes jóvenes parecen pensar del modo en que piensa el iPod. Ya no se dedican tanto a un único género, aquel que promete moldear su ser o salvar al mundo. Esto brinda al desastre de estilo de vida llamado “música clásica” una nueva e interesante oportunidad.”

Todo o novo tende a destruír algo vello que podía ser bo e traer outras cousas boas a cambio. Pero aínda podes escoller en certa maneira. Eu recuperei o discman e axúdame a ir pola rúa sen mirar o móbil e volver escoitar discos completos: vinte minutos ao ir á facultade e vinte ao voltar, cara A e cara B. Tivo algo de nostálxico porque os cds que teño son os que mercara no instituto antes de pasarme ao vinilo, pero tamén me levou a coller discos á biblioteca e a descargar e volver gravar, algo que deixara de facer polas opcións de escoita directa que dá Internet. Despois de pensar todo isto vou deixar aquí os full albums que escolleron Nuno e Xiana e facer outra cousa mentres os escoito.