A lista de Vinte de cancións en galego

Se metes fotos cun fondo máis ou menos neutro no Paint 3D e pulsas “Selección mágica” pasan cousas así. Estes eran os Homens, que quedaron segundos.

Hai unhas semanas María Yáñez pediume unha lista de vinte cancións en galego de entre 2001 e 2020 para a lista que acaban de sacar en VINTE mesturando as escollas de vinte mulleres e vinte homes. Eu estou moi contento de que me chamase, paseino moi ben facendo a lista e quería explicar un pouco o proceso de facela, tamén porque non podemos quedar con normalidade para comentala, rajar do que non nos gusta, celebrar o que si e esas historias.

1. Primeiro fixen unha lista en bruto con todo o que se me ocorría que me gustaba moito, ás veces con cancións concretas e outras con artistas ou bandas sen escoller tema. É dicir, é moi difícil escoller só unha canción de Emilio José ou de Malandrómeda. Tamén había grupos que cousas que escoito algo menos pero que me gustan igualmente, por non descartar cousas antes de tempo. Era máis ou menos isto:

2. Logo fíxenme unha lista para escoitar en bucle e ver que cousas me apetecía máis escoitar e cales menos. Fun tamén vendo que temas escoller dos que estaba entre varios. De Malandrómeda quedei con “Encontro con !@#$%!!” porque se cadra é a que máis veces oín decidíndoo eu. De Emilio José escollín “♥” porque me gusta tanto que xa só se me ocorreu o criterio de ir ao peso e coller o tema máis longo de Agricultura livre, que é o meu disco galego favorito (bueno, e tamén porque me gusta que a noción de canción de Emilio José é diferente á habitual e nese tema queda moi claro). De Ataque Escampe descarteinas todas porque me daba un pouco de pudor votar por un grupo no que toco, aínda que fose polas que fixeron antes de estar eu no grupo e que me fixeron ser fan. Estaba entre “A vitoria“, “Orde e progreso“, “Mondariz-Balneario” e tamén pensei en “O amor en technicolor” e “O amor en Fujifilm“. Dos Telephones Rouges costoume un anaco e deixei “Eine kugel” porque a escoitamos moito ultimamente na casa, dándonos conta de que é destas un pouco premonitorias cando canta “boto de menos a xente / e non a quero ver”.

3. Logo xa fun descartando esas cousas que igual tería posto se tentase buscar un criterio “obxectivo” de “importancia” ou “calidade”. Penso por exemplo en Mercedes Peón, que me parece que é moi sabia e moi talentosa pero logo na casa non me soe apetecer escoitar, e polo tanto non é a día de hoxe música importante para min.

4. Despois descartei cancións e proxectos que si que son importantes para min, e aí tiven varios criterios distintos. Descartei as cancións de Fluzo ou Non Residentz porque xa puxera unha de Malandrómeda e así non enchía todo de proxectos do Hevi. Tamén descartei “Ana de Palacio” de Metralletas Lecheras e “Catro anos máis” de Travesti Afgano porque xa puxera “Negro teenager” de Señor Anido e Señora Álvarez, e “Mundo Nuno” de Mundo Prestigio e Grande Amore porque xa puxera “todos.xuntos.unidos.sempre” de Oh Ayatollah. Descartei “Pánico (merda de dj)” de Fanny + Alexander porque ao final era unha versión dos Smiths e tíñame un pouco menos de mérito, igual que “Son un piñeiral” de O’Leo de Matamá (aínda que estiven escoitando moito este nadal o seu disco sé [mente de vencer] e igual agora tiña metido algún outro tema). E logo xa me quedaron polos pelos por meter “Lausanne (on my mind)” de Familia Caamagno, “Minueto de Monfero” de Ki e “Sabichón do carallo”, un mash up de Ultramarinho que mestura a Farruco con Fatboy Slim e que sempre me flipou.

5. Entón a lista que me quedou é esta, por orde cronolóxica inversa:

Lamprea Explosiva – Flores (2020)
Sleepy Spice – Abur (2019)
Oh! Ayatollah – todos.xuntos.unidos.sempre (2019)
Baiuca feat Aliboria – Olvídame (2019)
Faia – Doncos (2019)
Pantis – Mar (2018)
Chicharrón – Que máis dará? (2018)
Contenedor de Mierda – Ponte de pijo (2018)
Peña – Ensíname (2017)
Dois – Xardíns (2017)
Zurraspa – Caracoíño (2016)
Sr. Anido & Sra. Álvarez – Negro teenager (2016)
Malandrómeda – Encontro con !@#$%!! (2016)
Emilio José – ♥ (2015)
Das Kapital – Grecia (2013)
Telephones Rouges – Eine kugel (2012)
Samesugas – Tóxico injecta (2011)
Peret – Apaga o candil (2009)
The Homens – Calamar (2009)
Pescando em Copacabana – Deixa pra lá (2007)

Metín todos os temas nunha playlist de YouTube menos “Caracoíño” e “Negro teenager“, que podedes escoitar en Bandcamp.

Logo estiven pensando un pouco sobre o que eu mesmo escollín e sobre o que saíu en xeral. Nas cancións que puxen hai algo máis de homes que de mulleres, aínda que as que teñen só homes son case todas das máis antigas, así que se cadra a cousa vai a mellor. As cancións de Emilio José e Pescando em Copacabana tiven dúbida sobre se ían considerarse galego ou ourensiano ou portugués (pero non se abriu tampouco o debate lilngüístico). A única canción que puxen dun grupo galego que cante moi maioritariamente en castelán é a de Dois, e non foi tampouco unha cousa meditada. Simplemente deume a sensación de que normalmente os temas en galego de grupos que me gustan pero só o usan de vez en cando (como “Liska” de Vietnam, “Non sei” de Srasrsra, ou os de Triángulo de Amor Bizarro) son bastante menores dentro do seu repertorio. Si que puxen unha das cancións en galego de Peret, a súa versión de “Apaga o candil”, que me parece que entra dentro doutra liña, que é a de xente que non naceu en Galicia (que tampouco é que sexa tan importante a cuestión, pero ten a súa relevancia) e se achega á lingua ou á tradición e fai con ela un pouco o que lle peta (non sei, salvando as distancias tamén me viñan á cabeza Rodrigo Cuevas ou MounQup). E bueno, quero moito a Peret, a súa música é das que máis alegría me dan na vida e gústame tamén pensar que aprendeu este tema no Luar.

Tamén me pareceu importante pensar noutra cousa: a Peret quéroo moito pola súa música, pero non o coñezo de nada. Pero logo na lista puxen xente á que quero moito na vida real, que son amigas e amigos meus. Evidentemente, quero crer que non fixen a lista por amiguismo, e xa expliquei que pasei moito tempo pensando nas cancións que me eran máis importantes. Pero onte falabamos polos grupos de whatsapp de Ataque Escampe e de Esposa e saían algunhas cuestións importantes arredor disto. Escoitamos máis á xente que nos cae mellor? Unha canción pode volverse máis importante se a fai alguén que queremos? Creo que si, e nese sentido podo entender que alguén puxese na lista algunha canción dos seus propios grupos (a min, xa digo, dáme pudor). Non sei, a escena galega é pequena, así que tamén hai a opción de admirar a alguén desde unha relativa distancia e logo descubrir que é imbécil: neses casos recoñezo que a min normalmente me apetece menos escoitalos. É parecido a cando ves a algún famoso facer declaracións ridículas e “che cae o mito”, só que aquí non te enteras pola prensa senón por terceiras persoas.

Esa falta de distancia tamén me fai pensar en que, sen que a música sexa a miña profesión, participei na edición do disco de Señor Anido e Señora Álvarez (PORNO foi un dos selos que puxo cartos e fixen a nota de prensa) e o tema de Oh! Ayatollah foi parte do proxecto Cinegalicia que coordinaramos Brais Romero e máis eu (e puxen os dous na lista). Así que eu que sei, igual isto quita credibilidade ao que escolla. O feito de que a música en Galicia estea bastante vinculada á precariedade ou ao traballo voluntario vai facer que haxa casos nos que quen escribe sobre música tamén toque, tamén organice concertos, edite discos, se dedique á comunicación… e entón se cadra temos interese en promover determinadas cousas, aínda que sexa inconscientemente. Que por outra parte se escolles editar un disco será porque che gusta e é normal que despois o poñas nunha lista… e bueno, igual en contextos máis profesionais é peor por haber máis cartos polo medio. Non sei.

Estes eran Oh! Ayatollah.

A lista xeral é unha cousa bastante rara, porque ten no número 1 a Das Kapital, que me parece o que podía cadrar máis cunha votación moi “da crítica” (un grupo cun discurso estético e político moi traballado e coherente, pero sen un percorrido longo no tempo nin en directo) e logo cousas moito máis populares (no musical e nas cifras) ás que seguramente prestaron máis atención nos medios xeralistas e menos na prensa especializada. Tamén os mundos do pop e o indie cos máis achegados ao tradicional, cousas xeracionalmente bastante diferentes e probablemente tamén diferentes no ideolóxico (entre o máis nacionalista e o menos nacionalista). E creo que por iso é unha lista que pode ser relevante e que ten mérito como María Yáñez xuntou perfís moi diferentes. Probablemente case todo o mundo vexa na lista algo que lle encanta, algo que lle dá igual e mesmo algo que odia, así que iso pode facer que sexa representativa e axudar a que non entendamos a música en galego en termos de militancia: faise moita e de moitas maneiras así que temos dabondo para reaccionar como queiramos.

De todas formas logo entrando no excel coas votacións vese que a cousa tamén é que hai quen repartiu moito o voto entre unha chea de cancións: Emilio José ten 14 distintas, Chicharrón teñen 10, Malandrómeda 9, etc. E en xeral para min o máis importante é que serve para pensar e aprender outras cousas, e como hai 426 temas diferentes estou facéndome a lista con todas aquelas cousas que non coñezo ou que quero volver escoitar por se agora me gustan máis que doutra vez.

Un tema e un tema #1: Canción política e “Sta. Uxía” de Emilio José

Hai un ano empecei a colaborar con Onda Vital, o programa que dirixe Xiana Arias na Radio Galega Música e no que podes enterarte de practicamente todo o que está pasando na música aquí e agora. Fago esta sección, na que falo dun tema (no sentido de tratar unha temática) e logo poño un tema (no sentido de canción). O que pasa é que hai algo de trampa, porque polo medio poño cachiños de outras cancións, así que me parecía ben xuntalas aquí para poder enlazalas con hipervínculos e que quen queira poida escoitar as seccións por separado. Aparte diso, teño moitas dúbidas sobre o meu traballo como locutor e por escrito poden funcionar ben tamén. Neste momento estaba volvendo dunha estadía na Universidade de Liverpool e lera “33 Revolutions Per Minute: A History of Protest Songs” de Dorien Lynskey (que me parece superinspirador). Así que tiña moitas ganas de participar activamente nalgo, pero sentíame no baleiro porque PORNO implosionara uns meses atrás e non tiña ningún grupo co que tocar. Que Xiana tivera interese por que eu puidera saír na radio, e ademais no programa que escoitaba morriñentamente no estranxeiro, deume moito ánimo e serviume para poñer en limpo unha serie de ideas. A sintonía é de Teo, e sei que sampleou aos MC5 pero é para min un misterio como conseguiu o resto de sonidos.

Os temas que pinchei: “Canción para la PAH” de Nacho Vegas, “A la guillotine!” de The Homens, “Billy Bragg” de Los Carradine e “Sta. Uxía”, de Emilio José, que está completa ao final do clip de Soundcloud. Todos temazos.

Para inaugurar a sección, hoxe vou falar de canción política. O outro día lin unha cita dun poeta ruso que dicía que sen forma revolucionaria non hai arte revolucionaria. E fíxome gracia porque cando estiven na presentación do último disco de Nacho Vegas, que se chama “Canciones populistas”, un amigo dixérame xusto o contrario; dixérame que a canción política debía utilizar formas populares, porque senón caería no elitismo, e perdería toda a súa utilidade se o que tenta é transmitir unha mensaxe revolucionaria.

A min este debate encántame, pero creo que ao mellor estaba ben pensalo doutra maneira, e non só falando desa relación entre forma e contido. Nese concerto de Nacho Vegas o público estaba entregado e entusiasmado, cantando esas letras cheas de ira contra as élites, e demandando máis xustiza social. Pero o problema que me planteaba todo isto non era se as cancións tiñan unha forma accesible: era quen escoita esas cancións, porque nun contexto no que todo o mundo está dacordo cunha canción protesta ten que haber algo que non funciona. ¿Hai utilidade en predicarlle aos conversos? ¿Ou o ideal sería que esas cancións se enfrontasen a un público que non estea concienciado sobre… o tema dos desafiuzamentos, por exemplo?

Creo que iso depende da intención que teña o artista político, e aquí vexo dúas tendencias. Primeiro, os que teñen unha intención puramente revolucionaria, de cambiar a sociedade, e despois os que, máis que querer cambiar a realidade, queren acompañala, relatala. Entón, a reacción á primeira intención, no mellor dos casos, sería un “Hostia, ten razón!”. A reacción á segunda será normalmente algo como “É xusto o que pensaba!”. Esta reacción pode potenciar actitudes que tiñamos dentro sen acabar de aflorar, e pode acelerar procesos, pero dificilmente servirá de chispa para que eses procesos inicien. E boto en falta iso.

Entón estiven pensando nas cancións políticas que me afectaron os últimos anos, e case todas serviron máis para reafirmarme en cousas que xa sentía que para cambiar o que pensaba. Ocórreseme primeiro “A la guillotine!” dos Homens, que falaba da posibilidade dunha revolta para rematar derrotados: “outra vez será o mesmo, os de sempre perderemos a cabeza para que todo siga igual”. É unha canción xenial, que dá palabras á miña frustración, pero déixame desanimado, feito polvo. Pásame ao revés con “Billy Bragg“, dos Carradine, que empeza falando das derrotas dos mineiros dos oitenta e acaba celebrando a resistencia dos catro gatos nun bar coreando consignas: “que no, que no, que no, que no pasará el gran circo liberal”. É máis ilusionante, pero tamén é triste porque non deixa de ser a épica dos fracasados.

A miña reacción a esas cancións, igual que ás de Nacho Vegas, segue sendo a mesma: “É xusto o que pensaba!”. Entón seguramente esta perspectiva está ben cuberta. Iso está guai. Pero con todas estas cancións vexo o inimigo fóra, lonxe, no gran circo liberal. Encantaríame escoitalas nun contexto masivo que poida chegarlles a eses inimigos, no prime time, no Luar! En calquera onde choquen con alguén. Pero nos contextos minoritarios boto de menos cancións que me fagan sentir o inimigo dentro, boto de menos artistas facendo o que Das Kapital dicían que pretendían cos seus concertos: “poñer á xente durante 40 minutos fronte a si mesma”. E o exemplo máis claro diso que atopei, o músico que máis me pon fronte a min mesmo, é Emilio José. Escoitándoo dáme a sensación de ser, no mellor dos casos, un iluso ou un inútil, e no peor, de ser igual de responsable que calquera en manter o estado das cousas. Cando en “Sta. Uxía” describe aos nacionalistas urbanitas cun estilo de vida discretamente radical, sinto que o que necesito non son cancións protesta coas que identificarme, senón exactamente isto: cancións protesta que se queixen de min.