Uns apuntes sobre música e audiovisual en Galicia

Imaxe de Pringadas, de Belén Puime

Nos últimos meses tiven moito choio e non me deu tempo a facer versións escritas das colaboracións que fixen no Diario Cultural Zeta da Radio Galega, pero estou recuperándome e aquí vai a primeira delas: unhas cantas ideas xerais sobre algunhas pezas audiovisuais galegas que traballan coa música dunha maneira interesante. Falan Noemia Veiga e Guille LP, que fixeron unha canción orixinal moi bonita para a webserie Pringadas, e tamén Iria Silvosa, que dirixiu a curta A loba contando coa colaboración de Pantis para a música. O podcast, presentado por Lucía Junquera, pódese escoitar neste vínculo, e o texto comezaba cun fragmento de Volonté (sobre o minuto 21), que aquí aproveito para determe un pouco máis nalgunhas ideas e obras para as que non había tempo na radio.

Experimentación e documental

Volonté é un grupo de improvisación libre e noise formado, nesta música, por Miguel Prado, Roberto Mallo e Rafael Mallo (que se cadra a alguén lle soa por ser tamén o batería de Triángulo de Amor Bizarro). Pero Volonté tamén é un filme que realizaron, en colaboración co grupo, Lucía Vilela, Helena Girón, Marcos Flórez e Lucas Vázquez. Gustoume esta conexión na que o mesmo nome vale para identificar un proxecto musical e un proxecto cinematográfico para comezar a falar da maneira na que a música galega se relacionou co audiovisual ultimamente.

Un filme como Volonté achégase á música desde un punto a medio camiño entre o rexistro documental e a experimentación. Desde este último ámbito pódese pensar en filmes como 9 fugas, de Fon Cortizo, ou 7 limbos, de Berio Molina e Alexandre Cancelo, un filme onde a creación sonora e musical non é nin algo que complementa a película (como sucede a miúdo) nin algo que simplemente se rexistra: a obra amosa unha serie de accións sonoras que experimentan co son en edificios e espazos reais, pero non se limita a documentalas senón que xoga coa posta en escena, a montaxe ou as posibilidades dos dispositivos para alteralas (e coas posibilidades da relación entre o que vemos e o que escoitamos). Non a dou descrito moi ben porque non se me parece moito a nada, pero sae xente da arte e a música como o propio Miguel Prado de Volonté, Alejandra Pombo, Loreto Martínez Troncoso, David Santos e Xavi Bértolo de Cró! ou Nacho Muñoz. Estes tres últimos participan tamén na película de Fon Cortizo, apuntando se cadra a un vínculo entre determinadas sensibilidades de cara á música (neste caso ligadas a unha escena entre o jazz, a improvisación e o rock que pode lerse en proxectos como a Metamovida, as Sesións HALO ou a Orquestra de Música Espontánea de Galicia) e determinadas sensibilidades de cara ao cine.

Eses vínculos danse en moitos outros casos. Por exemplo, desde unha aproximación diferente ao experimental pódese atopar a conexión de Urro con Alberte Pagán, para quen musicaron en directo Eclipse metanoico.

Outra das conexións co cinema de Urro está na música de Fóra, de Pablo Cayuela e Xan Gómez Viñas, e no caso do primeiro a relación coa música continúa, ademais de en clips como os de “Os problemas crecen” de Ataque Escampe ou “Grecia” de Das Kapital, na mediometraxe Grecidade, que nese caso si que entraba na categoría de documental e rexistraba a gravación do segundo disco do grupo. Dentro do documental musical a sensación que teño (aínda a falta de ver pezas, claro) é a de que faltan moitas cousas por contar, e de que hai moito material rico nos arquivos sonoros e televisivos que pode dar pé a traballos de interese: o filme que máis me gustou nese sentido foi Dorothé na vila, de Alejandro Gándara e Olaia Tubío, que busca ás informantes que a musicóloga Dorothé Schubarth gravara en Galicia a finais dos anos 70, e tamén creo que, sen ser exactamente un documental musical, a peli de Álvaro Larriba sobre o Liceo Mutante, Mutantes, é moi valiosa. A primeira pode verse en Filmin e a segunda en YouTube [máis sobre Mutantes nesta entrevista que lle fixen a Álvaro].

Por algún motivo, a pesar da popularidade dentro do audiovisual galego de formatos que teñen que ver coa música (de Luar aos clips do Xabarín) o seu peso dentro do cinema é pequeno. Hai unha chea de cineastas de Galicia que se teñen achegado á música nos últimos anos, pero polo que sexa esas obras non están entre as máis destacadas das súas filmografías: tanto Jorge Coira como Ignacio Vilar traballaron con Luar na Lubre (en Torre de Breoghán e Un bosque de música), o citado Pagán fixo Konfrontationen 2014 sobre o festival do mesmo título, Lois Patiño dirixiu O espírito de Pucho Boedo seguindo a gravación do “A Santiago voy” de Novedades Carminha con Esteban & Manuel, e algunhas figuras asociadas ao Novo Cinema Galego teñen realizado videoclips (Peque Varela para Window Pane, Ramiro Ledo para Ataque Escampe, Xacio Baño para Guadi Galego) pero probablemente, máis aló de que as pezas destaquen máis ou menos na súa filmografía, este formato é considerado menor de forma máis ou menos consciente: a pesar da cantidade de clips dirixidos por Javi Camino, é posible que acaben sendo unha nota ao pé ao lado de Jacinto, premiada en Sitges, Austin ou Fantasporto. Os videoclips de Adrián Canoura para Baiuca son moi populares, tendo tamén en conta que son a base de moitas das proxeccións que realizan no espectáculo en directo do proxecto, pero a miña sensación é que é máis recoñecido polos seus filmes, e que non se valora o suficiente a xente que crea ou creou no vídeo musical como Prenom, Xaime Miranda, Rapapawn ou Belén Montero e Juan Lesta, onde hai persoas que se amañan para desenvolver unha obra persoal no contexto de traballos habitualmente por encargo [sobre isto falei algo máis aquí].

Na ficción dos últimos anos, á marxe do falso documental Un día espectacular. Unha historia da Familia Caamagno (que é a única cousa que se me ocorre na liña de This is Spinal Tap ou as comedias dos Beatles, ao estar protagonizado polo propio grupo nunha versión distorsionada de si mesmos) para min destacan especialmente dúas películas pola súa relación coa escena musical: Las altas presiones, de Ángel Santos, e A estación violenta, de Anxos Fazáns. Na película de Santos soan Fantasmage ou Telephones Rouges e, sobre todo, hai unha actuación de Unicornibot no Liceo Mutante integrada na trama, na que os personaxes ficticios se mesturan con moitas das persoas que fan parte do espazo (e que están tamén rexistradas en Mutantes). Na de Fazáns, o recurso é parecido: os protagonistas pasan por unha sorte de SinSal no que actúan Pantis ou Rabuda ou ven a Contenedor de Mierda. A maiores, Laura LaMontagne interpreta outra personaxe e canta tamén unha canción, e a estrea do filme deu pé a dúas festas violentas, nas que actuaron os grupos citados e Igmig.

Pensei en todo isto cando vin Pringadas, a webserie de Belén Puime. Nela non hai actuacións, pero si que soan Sleepy Spice ou Grande Amore (que penso que conectan moi ben co carácter abertamente xeracional da serie), e gustoume especialmente un momento de catarse no que a rabia dunha das protagonistas se mestura con “Esta pena que ás veces teño”: agora mesmo lémbroo como se o monólogo dela aparecese por riba da música e alternase coa voz de Nuno Pico, integrando dalgunha forma a trama na canción (e non só a canción na trama). Con todo, pareceume interesante neste caso falar sobre o tema orixinal da serie, “Unha pringada máis”.

É unha canción pop preciosa, elegante e pegadiza que me lembrou algo a La Casa Azul, e que conecta coa parte máis emotiva (tamén xeracional) da serie. Quixen ver como Noemia Veiga e Guille LP, que a escribiron e interpretaron, se relacionaron co contido e a dirección da serie, así que lles pedín que mo contasen:

Noemia: O proceso de composición da canción “Unha pringada máis” comeza cando a directora, Belén Puime, contacta comigo para comentarme que está a realizar unha serie de ficción adolescente en galego, e que lle gustaría que fixese a banda sonora orixinal. Para coñecer o proxecto e ter unhas ideas das vibes, do concepto que quería transmitir a través da serie, mandoume os guións de cada capítulo, e nun primeiro momento realicei unha primeira letra e melodía en acústico, que lle mandara a Belén, e comentara que lle gustaba mais que procuraba un son máis electrónico. Nese momento eu pensei que Guille LP sería o artista que encaixaba de cheo nesta idea, e polo tanto no proxecto. Así foi cando contactei con el, e presenteille o proxecto de Pringadas, comentándolle se lle gustaría facer parte del. E el aceptou, ademais de bo agrado, e comezamos a traballar deseguido de xeito telemático. Eu naquel momento estaba estudando en Ourense e el estaba en Santiago de Compostela. Traballar con Guille é marabilloso, temos unha forma de traballar moi sinérxica, compartimos gustos e ideas semellantes máis tamén diferentes, que combinadas eu considero que chegan a bo porto. Asemada, comentar que foi unha experiencia incrible poder formar parte deste proxecto no que traballaron e traballan xente moi nova, na meirande parte persoas da xeración Z, con moito talento, que queren crear series, webseries, pequenas curtas… en galego, para a mocidade galega, que saben que é un nicho que non se está a cubrir e tamén nos fai ilusión facer o noso propio contido.

Guille: É curioso que ata o día antes de meternos a gravar non tiñamos un estribillo para a canción. Pero o mellor foi despois chegar á casa con todas as tomas de voz de Noemia e construír a produción a partir diso ata o resultado final. O obxectivo en mente creo que foi sempre a de facer unha canción que soase super super pop, e que contrastase a letra como de postadolescentes universitarios tristes cunha base que ía soando cada vez máis festiva. Ao final rematamos cunha sonoridade que, en realidade, difire moitísimo da que temos Noemia e eu en solitario, que tamén somos moi diferentes entre nós, pero ao mesmo tempo creo que contén moitísimo de ambos os dous. E ao mesmo tempo creo que condensar toda a esencia dunha serie como Pringadas nunha canción foi tamén un exercicio moi chulo como para conectarnos co que significa pertencer á nosa xeración e, por que non dicilo, abrazar o feito de que tamén somos unhas Pringadas e cantalo con orgullo.

Esta idea de colaboración e de diálogo entre quen está construíndo o filme e quen está construíndo a música, no que se parte dunha sensibilidade común e se negocia a dirección que pode tomar a composición, pode ser similar ao de moitas outras conexións entre cineastas e músicas. Paréceme especialmente bonita e simpática a que contaba David Lynch en Catching the Big Fish sobre a súa maneira de traballar con Angelo Badalamenti:

“A maneira na que traballamos é esta: gústame sentar ao seu lado na banqueta do piano. Eu falo e Angelo toca. Toca as miñas palabras. Pero ás veces non entende as miñas palabras e toca moi mal. Entón digo “Non, non, non, non, Angelo”. E cambio un pouco as miñas palabras e toca doutra maneira. E entón digo “Non, non, non, non, Angelo”, e cambio as palabras. E, dalgunha forma, a través deste proceso pillará algo, e eu direi “Iso é!”. E aí el empeza coa súa maxia, seguindo o camiño correcto. É divertidísimo. Se Angelo vivise na casa do lado, gustaríame facer isto todos os días. Pero el vive en Nova Jersey, e eu vivo en Los Angeles”.

Despois de escoitar a perspectiva de Noemia Veiga e Guille LP, que son quen reciben a encarga, apeteceume indagar un pouco sobre un proceso parecido desde o lado contrario, o de quen a fai. Así que falei con Iria Silvosa, que contou coa música de Pantis, o proxecto musical de Rubén Domínguez, para a súa curta A loba.

A loba é unha película feita para a Invernada de Cine de Xermade, filmada en Super8 na Terra Chá e que traballa coa escuridade da noite, xogando coas texturas e o grao da imaxe. Iria contoume que nun comezo a peza non ía ter música:

Interesábame a noite, o grao que podía dar esta premisa da noite ao filmar en Super8, as texturas… explorar este espazo desde esta posición, que podía saír ben ou moi mal. E, de feito, ao principio saíu moi mal, porque todo o que filmara estaba demasiado subexposto. O caso é que cheguei a filmar, cheguei a revelar, chegaron a verse imaxes máis ou menos nítidas e fixen unha primeira montaxe na que cheguei a un bloqueo, e foi aí cando pensei que bueno, esta peza que nun principio ía ser muda (quería traballar co cine na súa forma máis primitiva de imaxe e conceptos máis abstractos) non acababa de funcionar, e pensei en engadir o son. E quería que este fora traballado desde un punto non diexético e máis afastado deste concepto máis primitivo que tiña. Como referentes que me interesaban tiña a Bertrand Mandico, sobre todo co seu traballo d’Os rapaces salvaxes, onde tamén traballa coas texturas do cine en celuloide, e por parte da banda sonora usa temas máis electrónico-experimental… chamábame moito a atención ese contraste (que hai xente á que lle horroriza). E nada, ese foi o punto de partida: este bloqueo, esta referencia… e con isto foi co que cheguei a Rubén.

Neste punto comeza, entón, ese proceso de diálogo (neste caso a distancia en lugar de sentados na mesma banqueta) a través do cal a música da peza e a propia peza van tomando forma. Inicialmente, Iria envía material a Rubén:

O primeiro que lle ensinei nin sequera foi o que eu montei, senón as bobinas literalmente, dixitalizadas na mesma orde na que foran filmadas. É dicir, sen montaxe, só coa montaxe en cámara por así dicilo, pero bueno, que eu no momento de filmar tampouco estaba facendo unha montaxe consciente, así que foron imaxes completamente en bruto cun pequeno dossier que lle fixen para explicar catro ideas que podía haber aí dentro, que era a lenda da que partía da bandoleira Pepa a Loba, que se supón que estivo por terras chairegas, e que a esta zona na que eu fun filmar de noite, a idea de fuxida polo monte, ás escuras (como eu imaxinaba a esa persoa fuxindo) por ese camiño real que conectaba Mondoñedo (que antes era a capital do Reino de Galicia) con Ferrol…

De volta, Rubén envía composicións con son, e comeza unha “correspondencia artística”, como a denomina Iria: “Eu enviaba unha montaxe, el enviaba as impresións traducidas a son nesta banda sonora, iamos calibrando ritmos… A min interesábame moito traballar tamén a textura desde o son, o grao, as rasgaduras da propia película coa cámara…“. No corte da radio pódese escoitar un pouco máis a maneira na que a banda de son, penso, traslada este xogo coa textura. Se no caso de Lynch e Badalamenti eran as palabras as que daban pé ás músicas, no caso de Iria a ferramenta (aínda habendo tamén referentes musicais como os propios traballos de Rubén no disco Baldíos e en Chicharrón, Sigur Rós ou Thom Yorke) son máis ben as imaxes:

En realidade non tivo complicación ningunha, foi sencillo porque era eu mándoche estas imaxes, ti compón algo totalmente libre, porque eu non sei falar en termos de música, sonido… Así que o que facía era comunicarme con Rubén a través de imaxes sobre todo, facendo esquemas, buscando recursos a partir da linguaxe que eu manexo para comunicarme con esa parte de creación sonora da que eu non sei absolutamente nada.

Quizais o feito de que Rubén Domínguez faga música e tamén audiovisual baixo Prenom, con Mar Catarina, fai del unha escolla especialmente atinada para establecer esa comunicación. No seu caso, o Baldíos que Iria citaba como unha referencia a nivel sonoro apareceu á vez como un disco e un filme, amosando unha creación paralela no visual e no musical, coas cancións fragmentadas e vinculadas a espazos e a imaxe mesturando material doméstico, fragmentos de rodaxes, viaxes e o tratamento para un guión escrito polo propio Rubén en 2005. Eu non son imparcial porque son fan e amigo seu e colaborei con Pantis, pero paréceme unha obra moi emocionante que dá pé a pechar este texto amosando outro tipo de relación entre música e imaxe e constatando, creo, que podemos facerlle caso aos vínculos que se dan entre unha e outra no audiovisual galego.

Galiza en Música: buceando no arquivo

Hoxe estiven na Radio Galega, falando con Antonio Méndez e dando un paseo polo arquivo Galiza en Música, que visito moi a miúdo desde que me serviu para atopar os discos de Ana Kiro que non localizaba (e que usei no podcast que fixen arredor dela para VINTE). O paseo fíxoseme curto, así que aquí vou incluír cousas que alí non puiden pinchar e que subín a YouTube para que estean accesibles en streaming (e así enmendar o feito de que se nos botase o tempo enriba e quedasen cancións sen entrar). Contei tamén coa axuda de Olaia Tubío e Rubén Domínguez. Podedes escoitar o podcast neste enlace.

No vídeo de enriba podedes escoitar “Bla, bla, bla”, de Lascivos. Cando tiña quince ou dezaseis anos foron, se cadra, o primeiro grupo local que me entusiasmou sen chegar a eles a través de meus pais ou do Xabarín Club. Daquela escoitaba moito punk e garaxe e flipárame ver na Coruña un grupo que podía recordar a aquelo pero non soaba exactamente a ninguén (se cadra un aire ao caos e o toque perigoso dos Stooges pero máis rápido) e non cantaba en inglés. O que pasa é que as súas cancións non están en Spotify nin nas plataformas en xeral (a miña favorita, “Casi muerto casi vivo”, está en YouTube pero nun vídeo que grava o vinilo reproducíndose), e acabei dando con isto no arquivo Galiza en Música.

Tentei contactar por correo electrónico coa xente que leva o arquivo pero non tiven resposta, así que vos conto o que sei: nesa páxina hai un catálogo discográfico que, segundo as miñas contas, ten subidos 4.340 discos de música galega, de entre 1950 e 2010. Ás veces son cousas gravadas directamente en dixital, e noutros casos dixitalizacións de cinta ou vinilo. En moitos casos sérvennos para atopar cousas que non están en ningún outro punto da rede e, nalgún caso, tampouco no catálogo do Arquivo Sonoro de Galicia do Consello da Cultura Galega, que debe ser o arquivo máis completo para o que nos ocupa. O que quixen foi facer un paseo por algunhas destas cousas, que é tamén un paseo polo tempo e pola xeografía galega.

A primeira parada é Cangas. O tema de enriba é “Salve Cangas”, unha canción que cantan As Incansables de Cangas e que foi a cara B do single “Rockin’ Chair” dos Resentidos. Estiven buscando información sobre elas e atopei varios datos que creo que son verdade. Un é que As Incansables eran unha comparsa formada por catorce mulleres coas que tamén colaboraba o poeta Cecilio Rial. Outro, que esta denominación tamén tiña que ver coas mulleres canguesas que participaron nas protestas que a finais dos 80 mantiveron un ano pechada a casa do concello logo de que o alcalde Lois Pena subise o IBI un 500%. Isto é do que se fala na canción, que ten claramente ese espírito de comparsa (o alcalde é ao que chaman “bochechón”). E outro dato é que participaban como unha sorte de coro no programa Sitio Distinto da Televisión de Galicia, e lembro telas visto nalgún dos vídeos do programa que hai en YouTube, cantando unha especie de grito de guerra que dicía “a tuti churrasco!” (este vídeo e o do Cuco de Velle vinos unha chea de veces, mágoa que non se atope o programa completo na rede).

As Incansables en 1992. Foto tirada do blog da asociación A Cepa.

A cousa é que para saber disto ata tiven que ler as actas dun simposio sobre antropoloxía mariñeira, así que imaxinade como está o panorama. Temos aquí un exemplo da música galega facendo crónica da súa realidade inmediata*, dun grupo galego feminino publicando cun selo prestixioso como GASA, e un vínculo co que para min é o máis fascinante que se fixo na TVG. E podemos seguir ese rastro grazas á iniciativa de alguén que anonimamente se preocupa porque a xente galega teña acceso ao seu patrimonio musical.

A seguinte parada é un pouco máis ao norte, en Ogrobe: Peinados Rebeldes son un grupo do que souben porque os Telephones Rouges, un dos meus grupos favoritos, son da mesma vila e teñen unha canción con ese título. Pregunteille por eles a Rubén Domínguez, que foi membro dos Telephones e hoxe fai música como Pantis, e díxome que “este era o grupo dos amigos de meu irmán, empezárono Fugas, Ze e Pulga, e despois engadiuse Champi e Xan e ocasionalmente meu irmán -canta nun tema- e outros. Cando tiña 15 anos fun a un ensaio deles e con 17 ao único concerto que deron en Cambados. Foi un dos motivos que me impulsou a montar algo na música“. Tamén me dixo que a súa favorita deles era esta “Mi novia es una punk”. O audio non é que teña unha calidade exquisita, pero ás veces escoitar este tipo de gravacións de grupos locais é un pouco como ver vídeos caseiros da voda doutra familia. Se non estabas alí nin coñeces a esas persoas, ao mellor non entendes a emoción que supoñen, pero intúela dalgunha maneira. Para moita xente poden ser cruciais, porque as influencias clave se cadra non son as que chegan de Estados Unidos ou Madrid (que desas hai moitas), senón as que chegan da túa parroquia.

Logo de aquí non sabía moi ben onde iamos no paseo. Penso que a América Latina, porque esta é unha canción de Sebastián Cacabelos Soutullo que se chama “Caracas mía”. Deste home, no arquivo Galiza en Música hai un LP que se chama Sebastian and his Yamaha organ with synthesizer, e o único que atopei na rede foi que o premiaron nun concurso internacional da marca Yamaha en 1972 (o International Electone Festival). O disco pareceume moi bonito: ten un toque sofisticado porque é bastante relaxado, pero tamén soa futurista pola instrumentación e ten ritmos latinos que o fan alegre á súa maneira. Fixen un pouco de detective e busquei os apelidos nunha aplicación do Instituto da Lingua Galega: o concello onde hai máis Cacabelos é Cambados, e o concello onde hai máis Soutullos é O Grove. Conteille isto a Rubén e botoume unha man, así que deixou unha pregunta no grupo de Facebook “Crónicas Mecas”, a ver se alguén era capaz de dicirnos se este home é do Salnés.

Felizmente, un día despois houbo resposta: Luis Xecas dixo que Sebastián Cacabelos Soutullo debe ter raíces en Sanxenxo, e que seguramente era da familia dos Gondariños. Na súa resposta di que as sobriñas do dono do cine de Sanxenxo (que tamén era un Cacabelos e ten tamén unha historia de vida ben interesante) lle comentaron que tiñan un tío en Venezuela que gravara un disco de órgano. En momentos como este non podo evitar pensar que internet é marabilloso.

Neste punto xa me custou decidir onde ir, porque no momento en que te pos a bucear podes atopar centos de cousas. Así que o que fixen foi pedir axuda a outra persoa, para aparecer noutro punto do arquivo. Falei con Olaia Tubío, que ten traballado tamén coa memoria da música galega en cousas como o documental Dorothé na vila (do que é guionista) ou o proxecto online Punto e Volta, onde se poden ver unha chea de entrevistas e vídeos que recolleron a transmisión da música e o baile tradicionais no presente. Pedinlle que bucease ela e fixese tamén algunha recomendación.

Olaia: A verdá é que me metín a navegar en Galiza en música e non teño moi claro con que quedarme. Creo que vou escoller a Aurita Moscoso, que no disco da Galega xeitosiña, na primeira canción, “O himno desparpaxado”, fai algo predecesor do bravú e cun toque así feminista moi guai. Pero bueno, teño outras que me gustan moito, como Manolo Mirás y su conjunto, que ten aí “Mi tormentito” cun rollo calipso bastante guai, e no Nuevos Románticos, de Sombras de frac, que teñen a canción que se chama tamén “Nuevos Románticos”, que sona moi actual. Nada, quédome con Aurita pero recomendo moito bucear en Galiza en música, porque hai moitísimos descubrimentos.

Nun primeiro momento non tiña moi claro onde nos levaba falar de Aurita Moscoso, pero grazas ao Galituiter descubrín que a galega xeitosiña era do Valadouro.

Nesse ambiente sexy também destacava Aurita Moscoso, do Valadouro.

— Cascarelo 🧣 (@Cascarelo) April 21, 2018

No musical, a descrición de Olaia é moi acertada: é unha canción de 1985 que ten ese punto de recoller o humor popular e o espírito de verbena, como facía Ana Kiro (a produción tamén ten un aire aos seus discos desa época, como De vacacións ou Recordo a Pucho Boedo), pero tamén ten un toque máis agresivo e xuvenil como o que tería logo o bravú. Pero as outras cousas que identifica levaríannos a novos puntos do espazo-tempo: con Manolo Mirás iríamos á Compostela de 1961 (e a ese punto no que se mestura o rock and roll que ía entrando con ese calipso e outras cousas latinas); con Sombras de Frac á Coruña dos 80 (menos estudada que a movida viguesa). En paralelo á música tradicional (que está ás veces recollida en cancioneiros ou no Arquivo do Patrimonio Oral da Identidade do Museo do Pobo Galego), a xente galega foi facendo música de moitos tipos. O pop é á vez iso que transmite a gran industria cultural por todos os medios que ten e iso que fan catro persoas con cacharros nun garaxe ou un galpón, ou unha nunha casa cun ordenador. É a música máis cara e unha das máis espontáneas, a máis profesional e a máis libre segundo lle cadra. E estas gravacións non sempre son accesibles pero son parte da nosa memoria colectiva e da nosa cultura.

Chegado a este punto emocioneime un pouco e seguín de paseo por Galiza en Música.

Lembreime de buscar a ver se atopaba algo de O Fillo Pausado, de quen só lembraba as cousas que nos contara Rafa Anido nunha entrevista que lle fixeramos o Cosmonauta Tropical e máis eu para a Revista Porno:

Rafa: (…) á hora de esforzarte por sacar ti o teu, o nivel de frustración que podes chegar a ter pode fundirte. Eu estou pensando, por exemplo, neste rapaz de Vigo que tiña un proxecto que se chamaba O Fillo Pausado. Claro, non o coñece ninguén, é increíble. É increíble tamén que ese pavo gravaba os seus discos a finais dos 90, no estudio, pagaba as copias, a edición e todo, e non se sabe nada del. Eu vino pola rúa. Por un lado quixen ir falar con el, pero non sei, non o vin así moi… Pensei, “como estará este tío agora?”. Antes movíase por Vigo, agora creo que nin eso… Tiña un nivel de creatividade brutal. Realmente apostou moi forte co seu primeiro disco, fixo 500 vinilos e non sei se vendería 80. Se vós o escoitades, seguro que ides ver algo aí. E como estará hoxe? Víase que no seu momento apostaba forte e non tiña a repercusión mínima para ir tocar a algún lado ou facer algo. Chamábame a min para ir tocar e eu dicíalle “neno, eu que che vou ofrecer?”. Eu ás veces intentaba, pero non sei se chegara a facerlle algún concerto fóra de Vigo. Nunca fun capaz, que eu nesa época non tiña aínda contactos ou o que fose para poder facer algo. E iso, estame vindo á mente porque o vin por alí pola rúa e hai un mes escoitei o seu disco. E dixen que eu así non quero acabar, eu quero chegar ata o final coa miña teima. Non podo frustrarme. Vexo moita peña e logo dis, claro, é que que cantidade de discos (xa non digo maquetas) se poden quitar en España a día de hoxe, en cd ou en vinilo, e non saber nós nin que existen? E poderían interesarnos! Moitísimos, centos. E que pasa con esta xente? Frústrase e desaparece, porque di “esto non é o meu, aquí non pinto nada”. Entón eu cando estamos falando das ilusións non estou disposto a frustralas.

Efectivamente, esta canción do Fillo Pausado é moi bonita e si que sorprende o nivel de descoñecemento que temos moitas veces sobre as creacións artísticas menos rececntes en Galicia. No seu texto “O cine en Galiza, un relato descontinuo” (no libro Marcas na paisaxe), Xan Gómez Viñas falaba de como o cinema galego vivía nunha especie de sucesión de tabulas rasas. Hoxe penso que coñezo bastantes cousas do cinema ou da música galega dos últimos dez anos, pero porque son os que vivín máis activamente como espectador. Para o de máis atrás xa tiven que investigar e tardei anos en poder ver (ou en coñecer) cousas como Salvamento e socorrismo ou El cine amater, e a Sombras de Frac ou Aurita Moscoso coñecinos hai tres ou catro días. Isto é triste porque pode facer que pensemos que estamos inventando a roda cando se cadra xa o fixo o avó da nosa veciña. No caso do Fillo Pausado falamos dun disco de 1998, e Lascivos ou Peinados Rebeldes son grupos de arredor de 2005, así que tampouco é que falemos de algo remoto, senón que a semidesaparición destas cousas sucede moi rápido. Ao buscar cousas sobre O Fillo Pausado din con enlaces rotos de Galicia Hoxe e da web de Sinsal, igual que pasou co enlace de Pista Oculta que falaba do Come on pelegrín, unha compilación na que saía precisamente un tema de Sr. Anido que non lembraba:

Seguindo polo fío dos recopilatorios, en Galiza en Música están cousas como o de O Son Parrulo, unha iniciativa da Sala NASA nos anos 90, ou varios volumes de Cintas guarras, onde se poden escoitar grupos míticos da escena punk de Ferrolterra, como Blood Filloas, ou da de Ourense, como Los Morta (de quen creo que escoitei falar a veteranos de alí como Bellotas de Thee Boas).

Nas cintas de punk dos 90 que hai en Galiza en música vense avisos do tipo “non pagues máis de 400 pesetas”: esta eran 350 e 100 pesetas en selos novos.

Seguindo co paseo, apeteceume ir á casa agora que estou pechado en Santiago. E vén ao caso porque esta semana descubrín que Pucho Boedo viviu en Santa Cristina coma min. Hai pouco dedicáronlle en Perillo, moi preto da miña casa, unha rúa a el e outra á Orquesta Los Satélites (porque o seu fundador Lolito era perillán), pero na placa non indica que Pucho vivise por aló. De Pucho e os Tamara está practicamente todo no arquivo (aínda que faltaban as cancións de fan de Ana Kiro e Sabela) e tamén no YouTube, pero dos Satélites faltaban nesta plataforma cousas como este temazo de cando tiñan de cantante a Sito Sedes.

Da parroquia do lado tamén están as gravacións da Coral Polifónica Lembranzas de Santa Cruz, así que imaxino que entre os máis de 4.000 discos de Galiza en Música podedes atopar algo que vos toque de preto. Eu quería aproveitar para celebrar a xente como a que mantén este arquivo, ou que ten canles de YouTube como a de kunkeiro69, un usuario de Fene que ten subida unha cantidade inxente de discos completos (aínda que YouTube llo poña complicado: chegou a ter 25.000 pero pecháronlle a conta) que tamén nos axudan a explorar a memoria da nosa música. E tamén a xente como Fernando Fernández Rego, que na web La Fonoteca e o seu libro Unha historia da música en Galicia fai posible saber cousas sobre moitos destes artistas. Pero penso que o feito de que haxa iniciativas voluntarias e piratas que achegan este patrimonio quere dicir que a Xunta non dá o financiamento necesario aos proxectos que se ocupan disto. Cousas como o Arquivo Sonoro de Galicia, o CGAI, o arquivo da propia CRTVG ou o das emisoras locais de radio e televisión, deberían ter persoal e cartos para que ademais do traballo de catalogación poidan facer o de facilitarnos o acceso de maneira sinxela a estas pezas da nosa identidade colectiva. Mentres tanto, como soe pasar, o pobo vai máis rápido que as institucións e ese patrimonio circula a través das plataformas que ofrecen os conglomerados mediáticos estadounidenses. É bonito, pero perigoso.

*Nesa liña, o single de “Estamos en guerra”, tamén dos Resentidos, ten unha cara B moi guai das Incansables que se chama “O Golfo” e fala sobre a guerra de Kuwait. Tamén descubrín no arquivo esta semana esta canción da Quenlla en Europolis’88, un disco que ten unha portada que me flipa e dá moitas voltas sobre os efectos en Galicia da entrada de España na Unión Europea. Falan da súa actualidade pero logo sempre acaba habendo cousas aproveitables no presente.

Fan fan: Soños

Entre unha cousa e outra tiven moito choio estes meses e non din feito o segundo episodio de Fan fan en VINTE ata agora (pódese escoitar aquí). Vai sobre os soños con ídolos e cousas parecidas, observados desde varias vertentes:

– Amigas e amigos que me contan soños: Rubén Domínguez con Jennifer Lopez, Pepa Prieto Puy con Jonathan Richman, Olalla Esquimal con Patti Smith, Andrea Villa con Baiuca, Xacio Baño, Adrián Canoura e Mimi de Operación Triunfo, Héctor González con Pereza e Songo’o, Angelo Mastartoni con Nuno de Oh! Ayatollah e Leonor Murias con Mercedes Peón.

– Cancións sobre soños con ídolos. Aquí están “Salvador Dali” de Jonathan Richman, “El del medio de los Chichos” de Estopa, “I Dreamed I Saw Phil Ochs Last Night” de Billy Bragg, “Joe Hill” de Paul Robeson, “Paul McCartney” de Scissor Sisters e “Come On! Feel the Illinoise! Part I: The World’s Columbian Exposition Part II: Carl Sandburg Visits Me In A Dream” de Sufjan Stevens. Acordeime agora de que “Streams of Whiskey” de The Pogues comeza con “Last night as I slept / I dreamt I met with Behan” e logo o propio Brendan Behan cóntalle a súa visión do mundo a Shane MacGowan (que se resume en ir onde corran ríos de whisky). Como non me lembrei en tempo para metela no podcast póñoa aquí:

– Ademais, fixen un texto de acompañamento con outra vertente: soños con ídolos que a xente contou en Twitter. Tamén con algunhas anotacións dun diario de soños que estiven facendo ultimamente.

E nada máis. Bueno, si. Fixen o collage de aló enriba xuntando nese horror vacui case todas as cousas e xente das que falamos e outros dous inspirados no meu soño e o de Pepa con Jonathan Richman (curiosamente, os dous ambientados na Coruña).

Deixo aquí o listado de temas que soan no podcast (algúns só de fondo) por se alguén tiña curiosidade.

Roy Orbison – In Dreams
Jennifer Lopez – Love Don’t Cost a Thing
Jonathan Richman – I Had a Dream That The Sea Was Calling Me Home
The Modern Lovers – Astral Plane
Jonathan Richman and the Modern Lovers – Affection
Jonathan Richman – Salvador Dali
Estopa – El del medio de los Chichos
Estopa y los Chichos – Historia de Juan Castillo
Sufjan Stevens – Come On! Feel the Illinoise! Part I: The World’s Columbian Exposition Part II: Carl Sandburg Visits Me In A Dream
Billy Bragg – I Dreamed I Saw Phil Ochs Last Night
O’Leo de Matamá – Son un piñeiral
Paul Robeson – Joe Hill
Scissor Sisters – Paul McCartney
Baiuca feat. Aliboria – Caroi
Pereza – Pienso en aquella tarde
Stephen Hawking e os Monty Python – Galaxy Song
Mundo Prestigio e Grande Amore – Mundo Nuno
Mercedes Peón – Ajárrate
Xosé Manuel Piñeiro – A noite

Son e visión #1: “Xinxa” de Pantis

Onte empecei unha sección de verán na Radio Galega, desta volta falando de videoclips con Xiana. Podedes escoitala neste enlace, pero adaptei un pouco o texto para compartilo aquí e que poidades lelo. Chámase “Son e visión”, xogando un pouco cunha das miñas cancións favoritas de Bowie, que puxemos de sintonía. A foto de Pantis é de Mar Catarina.

Quería falar de videoclips pero parecíame complicado facelo na radio pola limitación que temos: a xente que nos estea escoitando non pode ver os vídeos, senón que tería que imaxinalos na súa cabeza. Así que se me ocorreu xogar precisamente con iso, porque antes de que algún realizador ou realizadora lle poña imaxes a unha canción, ten que inventar esas imaxes na cabeza cando a escoita. Logo a nós xa nos dan as imaxes feitas, pero pareceume que podíamos tentar recrear esa especie de momento de pureza inicial, poñéndolle a alguén unha canción da que non vise o vídeo e preguntándolle que imaxes lle evoca. Despois contrastaremos iso co proceso de traballo de quen finalmente fixo o clip.

Isto por escrito non funciona da mesma maneira, pero podedes facer o mesmo e xogar a escoitar o tema e ver que imaxes vos evoca. Desta primeira volta a canción é “Xinxa”, de Pantis.

Como esta sección é un pouco un experimento, quixen empezala con alguén de confianza por se acaso era un fiasco, e púxenlle a canción á miña irmá Elba, que me mandou uns audios explicando o que imaxinou ao escoitar “Xinxa”. Avisoume de que non entendía o que dicía a letra, así que se centrou na música. Cando se me ocorreu o de preguntar por estas imaxes, pensaba que a xente me falaría en abstracto de imaxes, paisaxes ou cores, pero ela elaborou unha narración completa con conflito e desenlace, tirando a outro xénero dentro do mundo dos videoclips. Este foi o conto:

Imaxineime un primeiro plano como do universo, así con estrelas, cometas, etc. Un fondo escuro e que fose facendo como un zoom cara unha nave espacial e ao final se colase como por unha fiestra desa nave, que dá á habitación dun dos extraterrestres que viven nela.

É como o día normal dese extraterrestre que vive aí coa súa familia, no seu minipoboado de extraterrestres. E de repente na nave aparece un sinal de que lles falta alimento. Entón aparece un radar que vai facendo así polo universo [fai ruido de radar]. Bueno, como un radar calquera [risas]. E cando pasa o radar por riba da Terra danse conta de que lles dá positivo en alimento. Non é que coman persoas ou que queiran matar á xente, a eles gústalles moito a mazá. Nesa pantalla sae así como un símbolo dunha mazá parpadeando enriba da Terra. Póñense todos moi contentos e din “por fin, atopamos alimento!”. Bueno, non din nada [risas], soa música detrás.

Entón a nave vaise achegando á Terra, aterrizan nela pero a xente pensa que os veñen matar, exterminar, comer ou o que sexa. Teñen medo e toda a xente empeza a correr, como escapando dos extraterrestres. E eles están como “que pasa?”. É boa xente. Bueno, boa xente non, bos extraterrestres. Van con toda a súa boa vontade, pero a xente pois iso, bota a correr porque ten medo, e finalmente aparece unha persoa que mata ao extraterrestre e á súa familia, que baixaran da nave. Dispáranlles. E a última imaxe do videoclip é un primeiro plano do extraterrestre protagonista que se levantara pola mañá na nave, cun papel na súa man no que ten debuxada unha mazá. E entón a cámara vai facendo un zoom ao revés [risas]. Antizoom. Como que se vai alonxando, vamos. E iso foi o que se me ocorreu. Seguro que non ten nada que ver coa canción, pero bueno.

Non sei se a estas alturas probastes a facer o exercicio de pensar que imaxes vos aparecen na cabeza. Para min é interesante ver como os videoclips son obras con dúas autorías en tensión: a de quen fai a canción, que di algo con ela, e a de quen lle pon imaxes, que pode ter o seu propio discurso (como vemos aquí no caso de Elba, que inventou este drama interplanetario no que o tema principal son os prexuízos). Pero este vídeo é un caso diferente, porque Rubén Domínguez, que é quen realizou o clip, é tamén Pantis, o autor da canción, así que os discursos do son e da imaxe teñen moito que ver. Así nos describiu el o vídeo de “Xinxa”.

“Xinxa” é unha canción que fala de xuventude, de emigración e de abandono, e nela certas imaxes, que están presentes na letra, foron inspiradas en anacos de vídeos dun diario visual que fun facendo dende os 16 anos ata os 19 ou así, alí no Grove. Entón empreguín esas imaxes e esa relación coas palabras, esa devolta das palabras ás imaxes para crear o videoclip a través dese diario visual.

É posible que teñades visto, se non esta, outras pezas de Rubén, que comparte con Mar Catarina o proxecto Prenom e fixo os clips de cancións de Señor Anido, Os Amigos dos Músicos, Terbutalina ou Chicharrón, onde tamén toca. O vídeo de “Xinxa” ten moitos trazos do estilo de Rubén, que fragmenta, superpón e distorsiona moito as imaxes. Pero, no medio desa fragmentación, dá a sensación de que estamos accedendo a algo moi íntimo do que simplemente non temos todas as claves. Por unha parte, está presente a cualidade de moitos vídeos domésticos, nos que podemos recoñecer algo universal ou colectivo, elementos que se parecen a nós na paisaxe, os costumes ou os xestos da xente, que parece confiar na cámara. E pola outra, ten ese carácter de diario adolescente, entre o xogo, a poesía e a procura da identidade. Pregunteille a Rubén algo máis por ese diario visual e como o empezou.

Penso que naceu de forma espontánea, rexistrando cousas cotiás e tamén momentos que eu entendía como importantes na miña vida. Penso que este rexistro de momentos, que aos meus amigos por suposto non lles parecía de todo guai, era unha necesidade, unha especie de ansiedade da perda, de tentar que perdurara. Tamén despois gravín moitos vídeos de tránsito. Eu vivía en San Vicente, pero a miña vida tanto a nivel académico como persoal, social, blablabla, facíaa no Grove. Entón acostumaba a rexistrar moitos momentos do camiño. Tiña unha moto, unha Vespino, e moitas veces utilizaba a cámara para rexistrar ese camiño. Entón aí foise creando unha masa de vídeos bastante importante. E tamén hai bastante de autorrepresentación, autorretratos e todo iso.

Igual neste caso o proceso é un pouco diferente ao que pensaba ao propoñer a sección: no caso de Pantis, as cancións e os vídeos son habitualmente parte dun mesmo discurso, neste caso chegando ao extremo ao que facía referencia Rubén, no que as imaxes orixinais son a inspiración do tema. Interesábame saber entón que diferenza vía entre facer clips para os seus proxectos e facelos para a xente que llos encarga.

Dalgunha forma, con Pantis síntome extremadamente libre para facer o tipo de vídeo que me pida o corpo. Quizais permítome ser máis, por así dicilo, conceptual, e non adecuarme tanto á forma habitual dos clips. Entendo que cando recibo un encargo, a banda busca a nosa identidade, ou a miña identidade como realizador, pero tamén busca recoñecerse. Nos vídeos que fago para min mesmo, aí non hai ningunha dúbida, nin ningunha cortapisa ou autocensura, por así dicilo. E quizais nos encargos si que procuro limitar un pouco ese aspecto. Ás veces penso, con determinados vídeos, que se lles presentara as propostas que fago para min a outra xente daríanme con elas na cabeza ou algo así.

Rubén tamén explica que a maioría dos vídeos que dirixiu para Pantis fíxoos en moi pouco tempo, nun día ou dous, e son se cadra máis radicais, pero é bonito ver como nos máis de vinte clips que leva feitos hai unha personalidade e unhas inquedanzas que se manteñen. Por exemplo, esas imaxes de tránsito ou o carácter de diario aparecen tamén, doutra maneira, nos vídeos que dirixiu para “Ensíname” de Peña ou “Raiolo” de Musel. Isto deixa ver que, aínda que o videoclip nacese como un formato promocional (e siga tendo algo diso en moitos casos) existe a posibilidade de utilizalo para desenvolver un discurso artístico, que no caso de Rubén tamén se ve na maneira na que entende a relación entre a música, a letra e as imaxes.

Bueno, eu teño unha teima sobre iso, e o que imaxino sempre son, cando se trata dunha canción que ten texto e tal, son palabras en movemento. Xogar co movemento e a dinámica das sílabas trasladándoas a imaxes [isto, xa que aquí estamos por escrito, creo que é o que podedes ver en clips como os de “Tryin’ to fuck me” de Cudevaso, “Viaduto” de Pantis ou “Muinheira de costa” de Terbutalina]. E bueno, xa tamén como tradición audiovisual, buscar as colisións. Ás veces as apertas e ás veces as colisións. No caso dos videoclips mola que haxa un pouco de todo: que non sexan sempre colisións absolutas nin que todo o tempo vexamos referenciado en imaxes o que pensamos do texto.

Paréceme ben acabar este primeiro intento de xogar con esa relación entre son e imaxe con esta reflexión de Rubén sobre a necesidade de que os videoclips non sexan simples ilustracións do texto. Penso que é máis bonito deixar que a cabeza voe e que a música inspire visións libres. A estas alturas, se cadra a vós xa volas inspirou, así que poño aquí debaixo o clip de “Xinxa” para que poidades ver canto cadrou a vosa intuición coas imaxes que inventou el.

Cancións, caras e lugares. Rexistros dunha escena galega

Esta foto de David Tombilla no último concerto de Unicornibot, na que sae Gael Carballo gravando, está ilustrando o evento de Cancións, caras e lugares,unha sesión de vídeos de concertos dunha escena galega que programei para o Cinema no Xardín do Liceo Mutante, este venres 26, e cóntovos un pouco por se queredes vir.

De que escena galega falamos? Falar de escena underground galega, por exemplo, como se só houbese unha, sería faltar un pouco á verdade, porque case todas as escenas que haxa por aquí van ser underground e hai realidades nos mesmos lugares que apenas se tocan (iso pode ser triste, pero xa é outra cuestión). Para ter un punto de conexión, escollín vídeos nos que saen bandas que tocaron algunha vez no propio Liceo, co cal penso que se recolle unha especie de vínculo que está preto da autoxestión e dunha relación pouco xerárquica entre quen está no escenario e quen non: as persoas que tocan poden aparecer outro día bailando en primeira fila, ou facendo o son, ou a cea, ou gravando vídeos.

Tampouco quero rallar moito dándolle voltas a isto dos vídeos de concertos, porque xa falei deles nun texto que escribín hai un par de anos que se chama Equilibrios precarios. Pero si que quero repetir que me parece que estes rexistros son importantes e abren unha maneira de representar a realidade da música diferente á habitual no documental musical, nos medios especializados, nos videoclips e noutras formas que recollen concertos, en parte porque é un rexistro ao alcance de calquera:

• Igual que a escena, é menos xerárquica: as bandas deixan de ser o elemento central e aparecen outras experiencias e persoas, ademais de que estes vídeos están gravados por artistas, profesionais e amateurs a partes iguais.
• É bastante libre esteticamente: hai dende experimentos moi guais coa montaxe a vídeos de móbil completamente improvisados.
• Parécese ao cinema doméstico: son imaxes moi importantes ou incomprensibles en función da relación que teñas con elas. Se non tes un coñecemento previo sobre o que (e a quen) estás vendo e escoitando é probable que te sintas como se vises o vídeo do cumpreanos dun neno austríaco. Se o tes, pode ser como ver a túa familia.
• Ten un valor documental e etnográfico: recolle persoas, actividades e cancións que doutra maneira nunca serían recollidas e que ás veces nunca son gravadas.

Na sesión hai vídeos de Flaco Fláquez, David Tombilla, Teo e Sonia, Mar Catarina, Rubén Domínguez, Anxos Fazáns, Borja Vilas, Yasmin El Hachimi, Gael Carballo, Carlos M. Peñalver, Darío Real, Quete McFly e María Yáñez.

Saen Unicornibot, Mullet, Emilio José, Lamprea Explosiva, Meus, Zara, Telephones Rouges, Travesti Afgano, Glitchgirl, Fantasmage, Malandrómeda, Contenedor de Mierda, Terremoto Sí, Cuchillo de Fuego e Srasrsra.

Os videoclips do Xabarín: iconas pop preto da casa

En outubro botei un tempo claramente excesivo preparando para Luzes un artigo sobre os videoclips do Xabarín Club. Volvín vivir en 1996 ou así durante dúas ou tres semanas, arrastrando comigo a uns cantos amigos e amigas aos que entrevistei ou lles saquei o tema e que aparecen no texto: Camila Viéitez, Sara Iglesias, Rubén Domínguez, Artur M. Puga, Pepa Prieto Puy e María Villamarín. Todos eles son xente creativa e parecíame interesante ver se o Xabarín tivera algo que ver con todo iso, ademais de tentar contar a impresión que aqueles vídeos nos daban cando tiñamos 8 ou 10 anos.

Pero bueno, tampouco quería facer algo endogámico e safar entrevistando só aos colegas, así que tamén falei con xente que estaba ou está implicada no programa e naqueles vídeos. Suso Iglesias (o director inicial), Alberto Casal (o director dende 2002) e a xente detrás de moitos dos clips do Xabarín: Ricardo Llovo, Gonzalo Pintos, Víctor Coyote, Lito Lago… serviume tamén para conseguir un dos recopilatorios, que non tiña, de A cantar con Xabarín (gracias, Alberto), e para completar a lista de autores e autores daqueles vídeos, que volquei á Galipedia.

No artigo repaso un pouco as orixes da sección A cantar con Xabarín e defendo que estes clips son unha das cousas máis importantes do audiovisual galego, por universais e pola capacidade de creación icónica que teñen (que vai moi ligada ás propias cancións). O modelo de produción tamén era moi inspirador e fai que me dea aínda máis rabia en que se converteu co tempo a TVG. E tamén é moi interesante ver que entendíamos deses vídeos cando eramos nenos e que entendemos agora. Eu mesmo soñei un vídeo de “A vida dentro dun pin” que creo que non existe, no que a cámara se metía dentro do pin do Xabarín e dentro había outro Xabarín con outro pin e así ata o infinito. Creo que ten que ver con cando ía cortar o pelo á peluquería da miña tía naquela época e podía verme nese abismo que aparece cando tes un espello diante e noutro detrás. Se alguén máis viu ese videoclip, que me avise.

Para lelo tedes que mercar a revista ou entrar na súa web (o artigo está para suscriptores), pero quería aproveitar para compartir aquí unhas cantas cousas das entrevistas que non puiden incluír por falta de espazo pero me parecían igualmente importantes:

Suso Iglesias:

“O Xabarín ten unha actitude rebelde, pero bo compañeiro e con valores positivos. Non é un abusón, senón que ten esa vocación de xefe da manada, de ser porco bravo. Está implícito, non hai nin que explicalo. A propia mascota, a velocidade que levaba, o dinamismo… É un personaxe que non é conformista. Opta pola actitude un pouco gamberra, na liña de personaxes de debuxos animados un pouco máis adultos en canto á mirada que establecen sobre as cousas. Non unha vocación de ser didácticos, senón do rock and roll, esa xeración que na idade xuvenil ten unha actitude. Tamén de adulto podes tela pero é de momentos xeracionais. A xente que compuña, que eran os que en definitiva facían as cancións (se ben nós inducíamos e buscabamos un perfil) era de xente de vinte anos ou vinte e tantos, que non están para poñerse de profes explicando as cousas. Están para estimular a parte máis divertida para os chavales. A parte do recreo, cando as normas non son estrictas… a liberdade que buscan sempre os nenos diante da vida.“

Alberto Casal:

“Existe un certo divorcio entre os creadores do programa e a institución na que estamos. Iso é importante tamén dicilo, e tamén dicilo moi claro. Hoxe para min foi un venres negro máis. Levamos moitas semanas amosando a nosa disconformidade coas cousas que están pasando aquí, e tamén nos afecta a nós como programa. Con iso dígoche, pois por exemplo antes iamos a Viñetas dende o Atlántico todos os anos. Montábamos un stand, afiliábanse os rapaces, e aí aproveitábamos para presentar a tempada nova de debuxos que ian saír, facíanse uns flyers, logo chegaban por correo “pois mira, gustaríame que repetirades esta, esta non a poñades máis que non me gusta nada, a ver se conseguides que se dobren os próximos episodios de tal outra”. Todo iso perdeuse. Ao estar encerrados no cortello a información sae pero moitas veces non vén de volta porque non saes ti fisicamente. Iso era unha das claves do éxito, a cercanía co público. Cada vez que saímos por aí a facer algo, aínda que sexa moi puntual, ten unha repercusión. Non estamos de porco presente aínda. Estamos, que non é pouco. (…) Hai certa xente á que o produto nunca lles gustou de todo. Non sei, polo sesgo ideolóxico, ao mellor de onde veñen os creadores do programa… Eu non son así moi afeito a falar de política. O único ao que apelo é a que exista unha certa dignidade.”

 

Víctor Coyote é músico, realizador, escritor, ilustrador e mil cousas. Para o Xabarín dirixiu os clips dos seus temas “Pode ser” e “100% animal” e o de “Carmiña Vacaloura”, do Maestro Reverendo e a súa Orquesta Antabús:

“En “Carmiña Vacaloura” tampouco tentei facer unha cousa moi nova. En realidade, tentaba recuperar tamén un pouco a cousa de debuxos animados antigos, entre cousas da Warner Brothers antigas e incluso a animación polaca ou algo así. Ou mesmo cousas de Saul Bass, esas cousas xeométricas das cabeceiras de películas de Hitchcock, que eran os referentes que tiña aí. Era unha cousa dirixida ao público infantil pero tamén con ese sentido. Hai unha cousa moi graciosa de “Carmiña Vacaloura”, que é que os rapaces había unha parte na que me atopei con algún que dicía “esa parte daba moito medo!”. Iso está guai, porque creo que ese poder de que nunha narración, nunha aventura, haxa partes nas que en realidade haxa que pasar medo paréceme ben, porque forma parte dunha historia. Ti podes rirte e os rapaces necesitan coas historias rir, chorar, ter medo e ter de todo. “Esa parte daba mucho miedo, tío!” (risas). Iso gustábame moito porque era unha cousa así delirada, aí no medio. Tamén a canción inflúe moito, que nesa parte a canción quedaba colgada e pasaba a estirarse o tempo.”

Artur M. Puga é músico e artista:

“Recordo que me marcou moitísimo o de “Carmiña Vacaloura”. Penso de feito que despois, cando fun adolescente ou post-adolescente, o interese polo jazz espertóuseme un pouco aí. E o videoclip recórdoo como buah, non sei, non recordo ben que estaba pasando pero era consciente de que estaba pasando algo moi importante. Aparte os debuxos eran como un puto pesadelo pero á vez era a hostia de agradable de mirar. E ese recórdoo moi vivamente. Á parte estaba que Carmiña era unha señora que traballaba na miña casa de pequeno, que é como se fose miña avoa, e o seu fillo chámase Pepe. E eu dicía “pero a ver, Pepiño Grilo… isto non pode ser casual”. Dicíalle “Carmiña, pero Carmiña Vacaloura, Pepiño Grilo, que carallo é isto?” E ela partía o cu e non entendía nada.”

 

Sara Iglesias toca en Contenedor de Mierda e dirixe videoclips:

“Cando vin onte outra vez o de “Que calor”, pensei en refacer o de “Síndrome de Dawson” [a canción de Contenedor para o Galician Bizarre 3] e poñerlle letras de cores como están aí postas. Coa pantalla partida e que xa fose un referente de que me gustaba moito ese vídeo. Son as miñas primeiras referencias de videoclips, e a partir de aí empecei a fixarme máis. Creo que empecei a relacionar moito a música coa imaxe. Iso e Disney, supoño, que é outro dos puntos fortes de música e imaxe unidas. E eu mesma romper as películas para velas en cachos (…). Ao volver ver o de “Non podo parar”, que as rapazas bailan entre estático e movendo os brazos mentres aparecen fondos, parecéuseme ao de “Ponte de pijo”, cos fondos en verde. Quero pensar que todo está aí. Gústame relacionalo con temas da infancia, pero buscando ese xogo. Non na infancia como algo que te marca, senón na loucura e cores da infancia. E as cores do Xabarín tamén, porque os videoclips tiñan moitas cousas de cores tolas, psicodélicas, todas se mesturaban moito…”

 

Pepa Prieto Puy é ilustradora:

“Para min o Xabarín era unha fantasía, como para calquera neno da nosa xeración supoño. Os vídeos tiñan un compoñente algo turbio que me chamaba a atención. Quizais de pequena che dixese outros temas, porque entón tampouco tiña claro se o turbio me gustaba, pero dende logo agora “Non todo é o que parece” e “Carmiña Vacaloura” son os primeiros que me veñen á cabeza. A canción de “Carmiña Vacalour”a era rara en sí, e os debuxos tamén eran diferentes, daba como un pouco de fatiga vela, e sigo sen ter moi claro se o grilo me dá pena ou non. E a de “Non todo é o que parece” facíame gracia e grima ó mesmo tempo ese momento ao final da canción no que a tipa se daba a volta con cara de porco. E a estética do videoclip e a canción en xeral molábame tamén. E despois estaba Seguriño, que a canción é moi pegadiza a verdade, penso que conseguiu calar fondo na nosa xeración (risas). E o personaxe é un pouco grimosillo tamén pero mólame”.

Ricardo Llovo é o realizador que máis clips fixo para o Xabarín e tamén dirixiu películas como A matanza caníbal dos garrulos lisérxicos (con Toñito Blanco):

“O de “O sacristán de Basán” non quedou tan ben como esperábamos pero quedou bonito, gustounos. E unha curiosidade: está gravado no interior do embalse, na presa. Normalmente non che deixan entrar, é un sitio prohibido e non conseguiramos o permiso de produción. Pero chegáramos alí e o cámara fixera unha reportaxe nese sitio e dicía que era espectacular. Entón fomos falar cos do embalse a ver se nos deixaban velo ou gravar alí. E ao final sabes como o conseguimos? Foi cachondo, porque non nos deixaban, e de repente dixemos que era para o Xabarín e dixeron que se lles mandábamos unhas camisetas para os nenos deixábannos gravar dentro da maquinaria da presa, que é espectacular, porque está alí furada na pedra… E mandábamoslles de todo: camisetas, pegatinas… Cando estabas alí metido non te dabas conta da repercusión que tiña fóra”.

Lito Lago é operador de posprodución da TVG, e realizou con Fernando López o clip de “Non podo parar”:

“O contexto foi fantástico, porque se xuntaron varias cousas. A primeira é que eramos novos, non chegabamos aos trinta anos e tiñas esa ilusión dos que empezan. O contexto da tele daquela, tanto técnico como a nivel humano, era moi bo. A nivel técnico, naquel momento a TVG (a nivel de posprodución) era das televisións autonómicas a máis avanzada que había. Máis que TVE. Dábanse esas dúas condicións, e dábase outra a maiores que era o contexto organizativo da propia TVG. Non había a rixidez de produción ou a rixidez de traballo que hai hoxe en día, que sería moi difícil facer ese videoclip. Porque daquela eu recordo que As Incribles Páncreas viñeran para gravar e nós xuntámonos con elas, falámoslles de como ía ser a gravación, e no pasillo pillamos ao realizador dun programa que ía ser pola tarde, falamos con el, metémolas nun plató, entraron alí, gravamos, explicámoslle ao realizador o que queríamos, fixeron tres ou catro tomas as rapazas… Hoxe sería imposible. Habería que facer unha convocatoria, convencer ao xefe de turno… Un rollo.”

Rubén Domínguez toca en Pantis ou Chicharrón e dirixiu unha chea de videoclips en Prenom:

“Tiña que estar moi vinculado a que o tema me molara. Sei que había videoclips que eran mellores, como o de “Carmiña Vacaloura”, pero a canción non a soportaba. “Estou na lavadora”, ou aquel dos Diplomáticos, o do futbolín. O tema non me enchía de todo pero a actitude dos músicos flipábame. E logo había un dunhas pavas que era rollo grupo así dos 90, que era en plan anglosaxón. Que aparecían no centro comercial de Fontiñas. E parecíame un flipe a cantidade de efectos que tiñan, cromas e todo así. Era moi sofisticado todo! Aparecían como en pantallas de cine, era como que eran moi modernas. Non recordo de que ía, pero era moi popi aí 90s. E os efectos a min flipábanme, porque estaban como sobre fondos animados, e as pantallas, había como ceos que se movían… (…) A min mólame recordalos así con esa alegría e con ese entusiasmo da infancia. Sei que por exemplo Matías e Xose, que saben cancións enteiras e detalles do videoclip, son amigos de repasar o material. Quedo con ese recordo primeiro de como sentía esas imaxes. Levabas Galicia a un contexto moi diferente.“