O Casino 1889 de Carballo é un lugar moi bonito e no que, como sucede con moitos locais nos que a xente fai traballo voluntario, se respira un ambiente fermoso, de xenerosidade (ou, polo menos, iso sentín eu alí cando o visitei para a Romaría Galician Bizarre en xaneiro de 2020). Tristemente, como sucede con moitos locais autoxestionados, é un espazo ameazado.De maneira semellante ao que pasa co Liceo Mutante en Pontevedra, esta riqueza parece ameazada por intereses económicos, e no caso do Casino está pendente dun xuízo que terá lugar o 8 de marzo entre a asociación que o xestiona e unha sociedade inmobiliaria. Nel vaise decidir sobre a propiedade do lugar, un dos poucos edificios históricos que quedan na vila, e no que a Sociedade Cultural e Recreativa Bergantiños, fundada en 1889, leva como arrendataria desde 1925. Falei con Olivia Pena, unha das persoas que participan da directiva actual, para o Diario Cultural Zeta, coa intención que nos explicase un pouco o que fan e en que situación se atopan. O podcast pode escoitarse nesta ligazón e o texto dá un pouco máis de información.
“O conflito legal en que está inmerso actualmente o Casino de Carballo é moi sinxelo: resúmese basicamente en que á nosa sociedade, como arrendataria do local, non se lle comunicou no seu momento a operación de compra e venda que se ía levar a cabo sobre el. Por este motivo, non puido exercer o dereito de retracto que a asistía”. Olivia explica que en 2018 unha nova directiva entrou no Casino coa intención de darlle un novo pulo, pero aos poucos meses descubriu que o edificio fora adquirido en 2005 por unha sociedade inmobiliaria denominada Horta do Casino SL. “soubemos de casualidade porque en agosto dese ano 2018 os propietarios puxéronse en contacto con nós a través dun burofax para comunicarnos o cambio de número de conta bancaria para realizarmos o ingreso do aluguer a partir do mes de outubro seguinte. Entón, nese burofax, descubrimos que o local tiña sido escriturado por valor de 70.000 euros. Ben, 70.000 euros por un local enorme en pleno centro de Carballo e en pleno auxe da burbulla inmobiliaria (porque estamos falando do ano 2005). Como a cousa nos pareceu moi rara, decidimos consultar cun avogado, e cando vimos que, efectivamente, a sociedade nunca tiña sido comunicada oficialmente da operación de venda, foi cando demos un paso á fronte e presentamos a demanda para que se nos permitise exercer a posteriori o dereito de retracto, para poder adquirir o local para a sociedade polo valor escriturado inicialmente.“
Diante desas dificultades, a asociación mobilizouse e mobilizou á vila, de maneira que en dez días recadaron algo máis deses 70.000 euros a través dunha campaña de doazóns e micropréstamos para exercer ese dereito de retracto. Penso que esta cantidade pode indicar bastante ben que hai unha comunidade que apoia o proxecto e que a capacidade de organización do Casino é digna de celebrar. Pero claro, Olivia apunta tamén que a repercusión desa campaña fixo que os propietarios reaccionasen e presentasen unha demanda para tentar desaloxalos e quedar libres de arrendatarios: “para que a xente se faga unha idea do nivel das persoas que están por detrás da sociedade propietaria do local, basta contar simplemente (e por iso maticei antes o do valor inicialmente estruturado) que na súa demanda contra nós presentaban unha segunda escritura de subsanación de erros na que dicían que tiña habido un erro na primeira escritura e que en realidade non tiñan pagado 70.000 euros senón 360.000. O que pasa é que, na liña do moi estraño, o propio notario nesa escritura dicía que tanto vendedores como compradores declaraban iso máis ninguén presentaba xustificante dese pagamento dos 360.000 euros. Isto para que todos nos fagamos unha idea do que hai por detrás e do tipo de xente á que nos estamos enfrontando. Isto é, en esencia, o que hai.“
Foliada do Alprende no Casino 1889. Tirada do Facebook
Isto é o que hai no que se refire ao conflito. Pero que é o que hai respecto ao que representa o Casino 1889? Un xuízo como este é importante na medida en que representa unha ameaza máis a un modelo cultural e de relación comunitaria moi rico. O asociacionismo e os centros sociais permiten, normalmente, que a xente dun lugar teña acceso a unha cultura que non soe chegar pola vía máis comercial nin pola institucional. Son proxectos máis libres e, por iso mesmo, a miúdo máis flexibles de cara a adaptarse á vontade e ás necesidades das persoas que teñen arredor. Moitas veces duran pouco, pero un proxecto como este ten a particularidade (e o mérito) de ter sobrevivido máis dun século, o que fai especialmente sangrante esta situación. Pregunteille a Olivia que significaban o edificio e a iniciativa do Casino para Carballo: “O espazo, o edificio do Casino, é moi significativo para a vila, porque é un dos últimos vestixios que quedan desa época. Todos os edificios antigos de Carballo foron derrubados nas décadas dos 70 e dos 80 para construír verdadeiras aberracións arquitectónicas, e evidentemente ninguén na vila quere que aconteza o mesmo con este edificio. Mesmo quen non ten ningún vínculo emocional co Casino tampouco quere que o edificio desapareza. A verdade é que coa localización que ten está practicamente condenado a desaparecer se non se fai nada para evitalo.”
“Iso como espazo físico, como edificio. Como proxecto, nos últimos anos (desde 2018 concretamente, cando entrou a actual directiva) o local encheuse de vida como nunca antes, diría eu. De feito, o primeiro que fixemos (e iso era prioritario para todos os membros) no momento en que decidimos asumir a dirección do Casino foi abrir as súas portas a toda a sociedade, para que todo o pobo puidese entrar libremente e sentirse en casa. É verdade que esta concepción tan aberta era bastante diferente da anterior; non da dos últimos anos pero si en xeral da anterior na historia no Casino, imaxino que como todos os casinos, que só admitían socios e pertencían sempre a unha determinada clase social. Porén, unha das cousas máis bonitas é que iso non impediu que os socios máis antigos seguisen vindo a facer as cousas que facían antes: a ler o xornal, a pasar a tarde ou a encontrarse con outras persoas. E iso fixo que se crease un intercambio interxeracional que nos gustou moito, e que nos emocionou moito, porque no fondo iso tiña moito que ver coa nosa concepción da sociedade que queríamos.”
A tradición que poda vincular o asociacionismo cunha idea de elitismo ou exclusividade desaparece habitualmente na práctica de iniciativas actuais como o Casino. Falaba antes dese ambiente de xenerosidade, que se percibe ao pensar nos locais e na programación como algo que fai servizo, evidentemente, á escena máis metida na cultura, pero tamén á xente en xeral, mesmo con xestos sinxelos. Hai anos lembro ver na Gentalha do Pichel, en Compostela, un cartel que ofrecía o préstamo dunha caixa de ferramentas á veciñanza por se a necesitaban. En Acéfala, na Coruña, vin hai pouco que fixeron un obradoiro de electricidade básica para aprender cousas como o funcionamento da instalación eléctrica na casa ou descifrar a factura da luz… É algo que se pode apreciar no Casino, que é á vez ese lugar onde ler o xornal, un espazo para concertos, artes escénicas, proxeccións, clases, festas tradicionais… e o que a xente queira.
“Nos últimos catro anos fixemos moitísimas actividades e de todo tipo. Desde obradoiros de pandeireta, de guitarra, de baile, a concertos de todos os estilos, actividades escénicas, festivais culturais como o Contraletras, ciclos de documentais como Galidoc… Mantivemos tamén as festas tradicionais (o Entroido, o fin de ano) e fixemos tamén a festa dos anos 20, porque foi nos anos 20 cando se construíu o local que temos. Pensamos continuar facendo todo o que nos veña á cabeza e o que veña á cabeza das persoas, porque o que queremos non é só nós estar pensando que actividades montar e preparar para o pobo, senón que queremos que o pobo propoña as actividades que quere facer e nós deixamos o local, preparamos todo… canalizamos iso pero queremos que o pobo participe de forma activa, non só como receptor senón tamén como produtor de actividades.“
A existencia de espazos que a comunidade pode encher é moitas veces a que activa a comunidade ou a fai emerxer dalgunha forma. Hai anos entrevistamos a Calvin Johnson (fundador de K Records, membro de Beat Happening ou The Go Team) no Liceo Mutante para a Revista Porno e comentaba que, ao ir de xira polo mundo, sempre escoitaba a alguén queixarse de que vivía nun sitio no que nunca pasa nada, “e logo podes volver nove meses máis tarde e hai unha cafetería con concertos cada semana e un puñado de bandas e moreas de cousas pasando (…). Só fan falla un par de persoas para arrincar, e o resto da xente aliméntase desa enerxía, da creatividade dos demais”. Casos como o Liceo ou o Casino afectan á maneira de vivir dunha vila, ao xeito no que a xente (ou polo menos algunha) ocupa o tempo, pensa a súa relación cos demais, se expresa… Por iso mesmo fai falla insistir no importante que é impedir que desaparezan e presionar das maneiras que teñamos a man, mesmo coa frustraciónde non ver unha maneira clara. Pregunteille a Olivia que podemos facer para defender estes espazos: “A verdade é que non sei moi ben como podemos protexer a cultura destes ataques relacionados cos intereses inmobiliarios. Os concellos seguramente poderían facer algo, porque edificios antigos como o noso, que dentro de dous anos será centenario, deberían estar protexidos. E se non o son, haberá que saber por que non se queren protexer, non? O que non é normal é que teñamos que ser as asociacións culturais que estamos alugadas neses locais as que teñamos que presentar batalla no xulgado para mudar as cousas. Deberíamos ter moito máis apoio institucional e non o temos, e se polo menos os concellos actuasen máis explicitamente e con máis contundencia ante casos como o noso ou como o do Liceo Mutante as cousas serían xa radicalmente diferentes. E non se fai. Ninguén está interesado, e cústame moito entender por que ninguén está interesado en protexer estes edificios e en protexer as asociacións que se dedican á cultura desinteresadamente.“
Por agora, o que se pode facer para arroupar ás asociacións e que as institucións entendan a importancia de proxectos como o Casino 1889 é difundir a campaña Salva o Casinopolas redes sociais, achegarse o 8 de marzo ás 09:30 ao Xulgado de Primeira Instancia de Carballo e desfrutar do espazo coa esperanza de que sexa posible por moito tempo. O Liceo Mutante apuntou tamén, pola súa parte, á necesidade de que siga visibilizándose a súa resistencia e ofrece carteis para facer público o apoio, ademais de ter á venda uns calendarios ou camisetas ben bonitos.
Unha canción que me flipa é “History Lesson Part II” dos Minutemen. A lección de historia que cantan é sobre medrar e montar un grupo: “A nosa banda podería ser a túa vida, os nomes reais serán a proba. Mike Watt e máis eu tocamos durante anos, o punk rock cambiou as nosas vidas, aprendemos o punk rock en Hollywood, conduciamos desde Pedro, eramos uns mataos, iamos beber e bailar pogo”. Moitas veces as persoas que fan música son figuras distantes ou misteriosas, ou xogan a crear unha imaxe que non ten por que corresponderse realmente co que son. Iso está xenial, porque aí hai moita creatividade (pensando en, non sei, David Bowie, Madonna ou a Camille de Prince) pero tamén aprecio especialmente cando alguén se esforza por falar das realidades de facer música, no contexto que sexa, e nos dá unha especie de documento da súa propia vida. Agora mesmo non caio en moitos exemplos a maiores deste ou de “Complete Control” dos Clash, onde se queixan de que o seu selo sacase un single sen o seu permiso, excepto pensando en Verto, que fan isto en moitos dos seus temas. “Puro ocio” é unha especie de lección de historia como a dos Minutemen, só que en vez de estar escoitando a Joe Strummer e Richard Hell, Fer e Berto estaban escoitando Drake e pensando en facer algún temazo como eses. “Dálle” recolle o relato algo máis adiante na mesma mixtape e fala de como cambiou a súa recepción logo de sacar “Oie gayego”, e no último disco, Embora, a intro marca o contexto (“tecnopop, vai, segundo disco”) e “Telón de grelos” parece situar aos propios Verto na tradición de artistas de música popular en galego como Andrés do Barro… Hai un par de semanas entrevistei a Berto de Verto para preguntarlle sobre esta cuestión do grupo cantando o seu propio relato para esta seccióndo Diario Cultural Zeta con Lucía Junquera, pero acabamos tratando máis cousas sobre o grupo (a súa relación cos fans e coa xente que eles mesmos admiran, o seu posicionamento político), que creo que agora que acaban de tomar un descanso poden servir tamén para pensar por que Verto conectaron con tanta forza co público.
O primeiro que fixen foi preguntarlle por que facían isto que eu acabo de asociar no parágrafo anterior a dous grupos de punk, e Berto mencionou a influencia do reggaeton.
Berto: Eu creo que no reggaeton hai moito ese rollo de “cando saquei este tema, peteino e só fago hits”. Sabes? Como que si que influenciou un pouco a maneira de ver a música en plan meta, o rollo latino e así, tamén o propio feito de dicir o seu nome nas cancións: “Daddy Yan, Da-ddy-Yan-kee!”. Ao final sacas de aí un pouco a referencia de facer autorreferencias ao grupo, de facer autobiografía… Pero bueno, o noso caso tamén é un pouco porque moitas veces co rollo do pop así en galego moita xente nos dicía esas cousas, por exemplo en plan “buah, desde que sacástedes “Oie gayego” pues lo petásteis”. Pois dise nunha canción, porque o propio “Oie gayego” son cousas que nos dicían. Como que tamén nós falamos un pouco de vivencias. Entón o rollo de “parece que o xogo xa non é do madrileño” [da letra de “Dálle”], tamén vén de aí, como de querer falar de intencións pero sen ser tampouco moi literal…e tamén mola deixar un pouco a liberdade esta poética de que a xente interprete o que queres dicir. Hai xente que pensa que “Telón de Grelos” é unha broma, e hai xente que pensa que é algo serio, no que nós dicimos a declaración do que queremos facer no disco. E como que iso mola bastante; hai xente que tenta ser moi clara nas cancións, que tenta dicir as cousas sen ningunha marxe de interpretación, e eu creo que deixar á libre interpretación do ouvinte pois está guai. Tamén na nosa xeración existe unha páxina que se chama Genius, Genius Lyrics, que está guai a páxina, pero moita xente xa nin sequera tenta ter unha interpretación subxectiva das cancións e di “buah, que quere dicir? Vouno buscar en Genius”. E como que tamén está guai ese rollo… porque ti non podes buscar os poemas… eu que sei, de Rosalía de Castro en Genius [risas]. Quero dicir que na era dixital si que parece que todo se ten que obxectivizar e que todo ten que cientificarse un pouco, e no tema das cancións creo que é importante a subxectividade.
Claro, de todas formas estábame acordando agora dese fenómeno da xente que entendeu completamente ao revés “Oie gayego”. Non sei se a vós isto vos fai graza ou vos preocupa que esas interpretacións poidan ir cara cousas que sexan opostas ao que vós estades formulando.
Berto: Con “Oie gayego” tiven moitos sentimentos encontrados. Como canción é a hostia porque consegue o que propón, que é ser polémica e difundirse, que era un pouco a idea, dar a coñecer ao grupo con esa canción. Pero entre que é unha broma, que non representa para nada o noso estilo e que a xente a entende ao revés… Houbo aí un fío de boomers en TikTok facendo o baile en plan pensando que era en serio, e logo peña queixándose rollo “buah, é que estes rapaces din que claro, que traduza as letras, que están en España, iso non está moi guai”. Que está guai tamén, porque é algo moi típico de internet, que haxa opinións moi dispares, pero non sei, eu moitas veces tívenlle tirria ao tema. A día de hoxe estou máis en paz, pero durante un tempo era como “é un puto demonio o que creamos con este tema, e non nos representa para nada”.
Noutras letras mencionades a xente do voso entorno. Como inflúe o público (o xeral e o entorno máis próximo) na música que facedes e as decisións que tomades?
Berto: Buah, pois inflúe a hostia. Eu creo que con Embora, por exemplo, saíu a idea de facer o disco así máis cohesionado e un proxecto máis serio porque viamos que a xente non nos tomaba en serio [risas]. A ver, que é normal: fixemos unha mixtape de sete temas que era un puto desastre, que ía por todas as partes sen chegar a ningunha… e entón a xente era como “buah, estes colgaos…” E claro, ver esas opinións, ou ver (como me dixo miña moza) que había xente que viña nos nosos concertos e cando vían a guitarra e o teclado dicían “¿¿pero son músicos??”… viamos ese fenómeno, que é algo asociado ao pop e á música urbana (“música urbana”, entre comiñas, que tampouco somos música urbana, pero se nos vincula con iso) de que a xente non nos tomaba en serio, e nese sentido tamén Embora saíu desa ansiedade ou anhelo de artista de querer convencer. Con Embora queriamos gañarnos un pouco ao pureteo, aos puretas galegos que dicían que somos uns desgraciaos [risas]. E con respecto ao noso entorno, nós sempre lle ensinamos as cancións aos nosos colegas antes de que saian. Facemos como unha listening party ou algo así.
Pero cando xa están rematadas ou tamén no proceso?
Berto: No proceso tamén soemos ensinarllo, sobre todo á nosa familia. Nós gravamos na casa de Fer, e está o exemplo mítico de cando estabamos facendo “Todo o que che din”. Como sabiamos que ía ser o primeiro sinxelo queríamos que a intro fose como a presentación, aí [tarareando] “wiuwiuwiuwiu”, e que a peña se quedase como “que está pasando?” e, de repente, entrase a música disco. Era un pouco a idea, pero estabamos un pouco agobiados porque o fixemos en plan moraos e non sabiamos se entraba moi guai. E sempre, cando estamos un pouco dubidosos con algo, ensinámosllo á peña que está na casa. E eu á miña moza ensínolle absolutamente todo, ata as movidas que xa digo “isto está fatal”, pero para que se ría de min ou algo así [risas]. E creo que a nosa percepción do que queremos facer e do que buscamos facer sempre está variando respecto ao que din os demais, porque é así, o rollo de ser artista é implicarse moito co teu público, e sobre todo se es un artista que quere ser popular. Que outra cousa é que fagas arte moderno, que aí vas literalmente á túa movida unicamente, pero se queres facer un grupo pop… O que mola dun proxecto é que se cohesione e teña un público determinado, e se queres facer outro tipo de música está guai que o podas facer, pero se tes unha fanbase asentada, pois un pouco de fan service de cando en vez non está mal, sabes?
Faime gracia que o digas porque realmente vós tocades moitos paos distintos, e non sei se iso é o que a xente esperaba en cada momento. É dicir, en “Puro ocio” dicides o de “quen diría que algún día o voso fillo faría trap”, pero tamén “Oie gayego” ten o toque latino, Embora é moito máis funk, tecnopop… a xente conecta igual pero tampouco me dá a sensación de que esteades facendo fan service.
Berto: A ver, eu creo que si, porque aínda que sexan estilos diferentes as cancións son repetitivas a morte e son pura estrutura pop. Incluso “Oie gayego” é unha cousa que se che mete entre orella e orella, engancha porque repite a mesma frase toda a canción. Eu que sei, “Rebolando x ti”, bum, repetitiva. “Algo que non sexa”, aínda que sexa algo triste, bum, repetitiva. Todas teñen moi clara a estrutura base de estribillo, verso, estribillo, ponte, estribillo… Non verás ningunha canción nosa que non teña iso, excepto “Dálle” ou algo así, pero iso foron máis idas de olla de Fer, porque é produtor e quería facer algo que soase jarto. Incluso “Dálle” en certo sentido ten unha estrutura, porque ten un verso e o estribillo é esa repetición de “Dálle”, co bombo, e volve un verso e o estribillo de “Dálle” co bombo. Todas as cancións teñen unha cohesión, aínda que sexan estilos diferentes, no que é a propia estrutura, e creo que nese sentido si que fas un pouco de fan service, porque llo das todo masticado á xente. É difícil non entender unha canción nosa. Non é rollo… escoitas o último EP de Ataque Escampe e dis “uau, vale, é complicado isto”. E escoitas unha canción nosa e dis “jaja, todo o que che din”, xa está. Logo claro, sempre tentamos meter un pouco do noso artisteo pero como un pouco rollo “ala, se o queredes”. “Un feliz descanso” é un tema case progresivo se te pos, pero claro, é unha cousa así illada, ao final do disco, en plan “se vos apetece escoitalo, guai”… e haberá peña que lle encante, e iso é o que mola, pero o demais é todo fan service a full.
Verto no Sons da Canteira – Foto de AeB Comunicación e Deseño / Garabato
Si, pero para min pódese distinguir o de facer pop e o de facer fan service, que sería xa máis iso de que, dentro de usar esas estruturas, non saes nada da fórmula.
Berto: Nós saímos bastante da fórmula, iso é verdade. A min paréceme que facemos unha música pop algo especialita, como que ten un rollo algo diferente. Nese sentido estou de acordo.
Esa diferenza igual vai por ese rollo de combinar cousas máis actuais, da vosa xeración, a nivel de estilos, con cousas máis fóra de época como iso que che lin de recuperar os solos de guitarra.
Berto: De feito o noso manager di que lle recargo demasiado á guitarra e que debería parar [risas]. Pero eu non estou de acordo. Por que? Porque teño ego de guitarrista [risas] entón quero meterlle solos de guitarra a todo. Eu penso que é algo tamén especial. Que a segunda canción máis escoitada, que é “Como Son Goku”, teña 1:40 de instrumental dos tres minutos que dura, é moi loco. E que a peña se coma iso en plan “buah, me mola” está guapo. Pero por que? Porque ten un estribillo que é mazo asqueroso, en plan para facer dano [risas]. Funciona esa fórmula de meter instrumental porque tamén che vén antes o rollo de “quero que volva repetirse o estribillo”. Entón si que combinamos guai, pero mola moito iso… incluso o propio “Oie gayego” ten a súa parte instrumental, sabes? A parte que entra o solo de guitarra [tararea] “turitutitu tii tirurú” que eso é mazo Santana, e en “Pa’ impresionar” tamén hai un solo de guitarra que me parece a hostia, e esa época foi a que estaba escoitando Santana para facer solos latinos para ver se me saía algo parecido porque estabamos facendo música latina. Bueno, “música latina”, unha interpretación da música latina máis ben. Xa me olvidei do que preguntaches [risas].
Creo que nin sequera cheguei a facer unha pregunta [risas] pero ía por esa mestura das cousas. Nalgunha outra entrevista tamén che escoitei falar de Prince, agora comentas iso de Santana… Pero máis aló diso hai temas que teñen xa referencia explícitas, ás veces a outros temas vosos (“Telón de grelos” fala de “Puro ocio”, “Algo que non sexa” ten un sample de “Sempre igual”) e outras a outros artistas, sobre todo máis ao comezo, Kanye West e Boyanka en “Rebolando x ti”, Drake en “Puro ocio”… Por que facedes isto?
Berto: Porque é a quen imitas, polo menos no concepto. Non é para nada apropiación cultural o que facemos, pero está o rollo da apropiación do estilo ou da idea dunha persoa, e nós consideramos que partimos moito da idea que ten Drake da música, e tamén da idea que ten Boyanka. É un pouco xuntar as dúas: de Boyanka, facer as cousas para pasalo guai, e o concepto da música galega apolitizada. E logo o de Drake é simplemente facerche cancións de dous ou tres minutos para que as teñas que comer e que tenten ser todas un hit. As mencións explícitas son un recoñecemento a outros artistas, que penso que é superimportante tamén coñecer de onde ves, para que estás facendo a música, a quen te queres parecer… e a xente interpreta iso. Ao escoitar “Boyanka Kostova soando na disco”, a xente dirá “buah, é un shoutout, está guai” e outra dirá “seguro que ao mellor comezaron a facer música porque viron a Boyanka, e era o segundo tema, “Rebolando x ti”, entón seguro que eran super groupies de Boyanka”. E era o caso. Eramos como “buah, estes tíos, que teñen a nosa idade, están facendo música en galego cun rollo totalmente diferente co que nós conectamos”. Porque nós nunca conectamos con ningunha música en galego ata que escoitamos a Boyanka Kostova, sabes? E creo que iso é algo superxeracional, moita peña de Santiago poderá dicir iso, que non conectou coa música en galego ata que escoitou “Sito”. E que eles nos levasen a facer iso creo que é algo que hai que recoñecer, e creo que moi pouca xente no mundo do artisteo tende a recoñecer o traballo dos outros explicitamente.
Ao fío do de mencionar a Drake ou a Boyanka, tamén en “Dálle” hai esa mención ao Madrileño pero vai pola liña contraria. E eu entendo, creo, o que dicides de facer algo “apolitizado”, pero tamén hai un contido político de fondo nas vosas letras…
Berto: En todas.
Entón é un pouco tramposo se cadra o termo. Eu entendo por onde vai se o comparas con grupos tipo Ezetaerre ou cousas polo estilo, con letras explicitamente políticas ou “combativas”. Pero neste caso de “Dálle” facedes unha mención a C. Tangana que vai para identificar unha serie de actitudes que rexeitades.
Berto: Si, a ver, eu creo que o de dicir nos medios que somos apolíticos é un rollo máis de cabalo de Troia, de tentar meterte no mainstream cun discurso para que a xente te escoite, pero que no fondo sexa un discurso que é moi matizable. Moita xente di “buah, é que son apolíticos, por fin hai algo apolítico en galego” e no fondo, eu perfectamente sei (e Fer sábeo perfectamente) que somos ao mellor máis políticos que Ezetaerre. A idea é superpolítica, se o pensas, é “vou tentar facer un cambio cultural vía música popular, para tentar que se deixe de pensar que a cultura galega ten que estar sempre denunciando movidas”. E iso é un pensamento hiperpolítico. O do cabalo de Troia é ese “métome na túa cabeza co rollo apolítico e logo ti pensa o que queiras”. Pero é o que che dicía antes de deixar que a xente interprete o teu discurso. Que eu diga que son apolítico non implica para nada que eu sexa apolítico. Moita xente interpreta todo como se ti estiveses facendo un statement e como se non houbese discusión, e penso que no mundo no que vivimos hai discusión sobre absolutamente todo. O outro día un fulano díxonos supercabreado “deixade de dicir que sodes apolíticos porque non sodes apolíticos”. E nós “mmmm, síntoo moito” [risas]. É un pouco esa idea.
Pero estasllo dicindo á gravadora [risas], estás desmontando o truco.
Berto: Pero porque o grupo agora xa fixo o seu traballo. Agora xa é o de menos, pero desde un inicio tiñamos que ir por aí. E de feito eu creo que a moitos grupos créalles un pouco de xenreira, e lles cabrea que digamos iso, pero en xeral a xente enténdeo. Ou sexa, a xente do mundo da música entende por que dicimos iso, e para que, e con que obxectivo. Pero loxicamente calquera acto na vida, por desgraza, é un acto político. Cada cousa que fagas, vas pola rúa, un fulano bérralle a unha pava “guarra” e non fas nada: é un acto político. E dicir algo tamén é un acto político. Todo. Non te podes librar da política. Hai moita xente que pensa que si, pero…
“Ir a Pontevedra e ver xente pija de cojones e facha nos nosos concertos cantando un tema en galego era o noso obxectivo. E telo conseguido parécenos superguai e superinteresante.”
Evidentemente, e a vosa postura para min ten moito que ver cun rollo do que se fala normalmente desde a política, que é a normalización. Entendo que está guai que unha cousa como a lingua non se vincule a unhas posicións políticas determinadas ou a uns estilos musicais senón que poida ser para calquera.
Berto: É tal cual. Nós falabamos desde un inicio (que daquela era algo moi aventurado) de tentar chegar ás cidades. A Pontevedra, Coruña, Vigo… a cidades que son predominantemente castelanfalantes para… bueno, para tentar iso. Eu como pontevedrés nunca escoitei música en galego no meu entorno ata chegar a Santiago, e penso que é así en case todas as cidades galegas, na zona urbanita. E ir a Pontevedra e ver xente pija de cojones e facha nos nosos concertos cantando un tema en galego era o noso obxectivo. E telo conseguido parécenos superguai e superinteresante. E esa peña, que de primeira man sei que tiña unha actitude de “jeje, el gallego es de paletos”, agora para darme respecto diríxense a min en galego cando me ven pola rúa, e iso é algo que me fai sentir superorgulloso. Era a idea que tiñamos desde o principio, de chegar ás cidades galegas. E que iso levase a que se escoitasen outros grupos, Ortiga ou o mesmo Boyanka ou Baiuca, que esa peña levase a nós e nós a esa peña… Ás veces vexo rivalidade entre os grupos que facemos este rollo pero eu penso que vai ao revés, canto máis se faga famoso un máis se vai facer famoso outro, porque ti entras en relacionados con Verto ou relacionados con Ortiga e saímos sempre os mesmos, e eu creo que iso é superimportante porque a xente explora no Spotify.
Pero é curioso porque volvendo ao que che preguntaba ao principio, esa cuestión de facer o propio relato do grupo, non é que esteades tirando o beef pero tamén está un pouco aí no trap a idea do egotrip… que tampouco digo que vaia por aí o voso.
Berto: Bueno, vai, ás veces si.
Depende, si que hai un pouco de poñerse en valor pero non chega a extremos…
Berto: Si, moitas veces o egotrip do trap era dicir “todos los raperos sois mis hijos”, que o dicía Kaydy Cain… Sempre mencionamos outros grupos desde unha perspectiva positiva nas cancións, e logo cando falamos de nós mesmos tamén é unha perspectiva positiva. Entón nese sentido non o vexo tanto como un egotrip senón como un rollo de que está guai autorecoñecerse e autovalidarse, porque se non o fas ti… Ao principio chegábanos moita merda. E non sei, si que ao mellor houbo peña que nos viu como uns flipaos, co rollo de “todos se queixaban que faltaba isto en galego” [da letra de “Dálle”] pero bueno, “Dálle” é unha canción moi rara, foi unha ida de olla de dous colgaos porque Fer quería facer un drop tecno e eu non son quen de dicirlle que non porque o fai moi ben, entón aí estaba un pouco a idea.
E está na propia letra: “vou parar para escoitar o puto drop que fixo o Fer”.
Berto: Si [risas], é que é iso. É falar da túa movida.
Claro, pero combínase ese punto máis de poñerse en valor con outro máis humilde de “quen ía dicir que iamos chegar ata aquí”, como o que explicades en “Puro ocio” de estar na habitación escoitando temas e soñar con facer algo parecido.
Berto: “Cando estaba escoitando Drake no meu piso co Fernando e / pensabamos que iamos facer un temazo de esos”. Si si, é que escoitabamos os discos de Drake e dicíamos “algún día…”, e de feito “Puro ocio” é un trap así moi parecido a “Headlines” ou ao rollo de “God’s Plan“, unha base moi sinxela pero que tenta ter unha voz moi repetitiva. Que Drake en xeral ten bases moi austeras, perocomo ten uns flows moi catchy móvete máis a voz que o propio beat. E “Puro ocio” é referencia total a Drake porque parece unha copia das súas bases, e é un pouco tamén esa intención, que a xente que escoita a Drake dixese “hostia! tamén se parece ás bases de Drake”.
“Tanto o autorrelato do grupo como as vivencias persoais de tristeza, de dor, de ruptura, de desamor… e as noites de saír por Compostela, como “Sempre igual”, son vivencias. A min o que me parece guai do grupo é que non mentimos.”
Esta idea de falar do propio relato do grupo, como cres que se relaciona coas outras que tratades habitualmente, como poden ser as relacións persoais, saír pola noite…
Berto: Pois son vivencias todas. Tanto o autorrelato do grupo como as vivencias persoais de tristeza, de dor, de ruptura, de desamor… E as noites de saír por Compostela, como “Sempre igual”, son vivencias. A min o que me parece guai do grupo é que non mentimos. Non sei, escoitas ás veces trap en galego de peña que son unhas miñocas coma nós e que din que “buah, solto billetes en cus de pavas” e é como “bro, es de Noia, non es de California, asúmelo”. Non es un gangster. A min paréceme xa un rollo que vai fóra de lugar. E penso que moita xente se identifica moitísimo máis co rollo de estar chiquito, de contar as cousas desde unha perspectiva non humilde, pero si realista. En plan “estou aquí na discoteca, estou mirando pa ti e non me fas nin puto caso”, non tanto “uh, si, estaba en la discoteca y se me acercó una pibita…”. Non é así, igual pasouche unha vez na vida, son vivencias reais e non tentamos impersonar a C. Tangana.
Nese sentido está guai que nas letras usades moitas marcas de realidade concretas. Que aparezan os nomes dos locais, que se vexan cousas como falar de Netflix e HBO en “Como son Goku”… son rollos do cotián.
Berto: Tal cual. Cantas veces estabas na cama e dixeches “joba, que calor” [risas]. Son estupideces pero pasan, non pasa tanto o rollo de ir nun iate, como o tema que sacou C. Tangana de “Yate”, que é como tío, quen se identifica con esta canción de “estás en un yate”? Non teño un iate, C. Tangana, déixame en paz. Eu creo que aínda que tivese un iate non faría cancións sobre iates, porque non me parece algo co que a xente se poida identificar. Paréceme algo estúpido, é como o rollo da cultura do consumismo e o capital. Non sei, fala de que espertaches e tiñas ansiedade, que seguro que a xente se identifica máis que con que solucionas os teus problemas nos iates. Moi pouca xente fai iso.
Claro, esa intención de falar da vosa realidade entendo que, dentro do que comentabas de ter unha vontade popular, é o que fai que se identifique a xente. Non sei se buscades alimentar tamén unha perspectiva xeracional…
Berto: Si, e non só o facemos nós. Por exemplo Nuno [Grande Amore, Oh! Ayatollah] ten unhas letras moi autobiográficas. Na de “Esta pena que ás veces teño” fala de cando se atopou cun grupo de chavales e todos comezaron a saudalo en plan “jaja, pringao” e el estaba como “jobá”… e é unha situación que nos pasou a todos, de atoparte incómodo con xente que había tempo que non vías e que cren que segues sendo a mesma persoa que hai cinco anos, e que te tratan igual… Esa canción mólame moito porque eu sentín moitas veces iso, porque eu de adolescente era moi distinto a como son agora. É algo que pasa moito na nosa xeración, o rollo de falar de que estás chiquito e que tes problemas mentais… Tamén é trending topic a saúde mental na nosa xeración, e nós tocámola en “Game Over”… Eu cando estaba facendo Embora estaba medicado da ansiedade, sabes? E en “Game Over” quería falar diso, e un día espertei ás seis da mañá, case cun ataque de pánico, e púxenme a escribir a letra: “Ollos como pratos / son as seis da noite e non sei que facer / latexo nos ouvidos, é que / a ansiedade é miña amiga fiel”. Moita xente pode identificarse con iso de espertar pola noite, sentirse fatal e dicir “Dios, que me pasa”. E en “Embora” falamos de facelo mal en relacións persoais, non de amor pero en amizades e así, e perder persoas, que é algo que creo que non se reflexa moito. Sempre se falou do amor e do desamor, pero pouco da dor de perder unha amizade na música. Por exemplo o irmán de Billie Eilish, Finneas, ten unha canción que se chama “I Lost a Friend”, que estaba moi guapa e di algo como “síntome fatal porque perdín un amigo”, e eu nunca escoitara unha canción sobre perder un amigo. É curioso, pero como que non me parece un tema nada mainstream e si que é super mainstream, non sei, o “Every Breath You Take”, que é super turbio.
Para rematar, unha cousa que me dá curiosidade falando do propio relato do grupo é como vivistes a evolución de Verto, porque fixestes Puro ocio para dar concertos pero veu a pandemia, e no momento en que comezastes a dar bolos foi moi distinto á maioría de bandas. Porque claro, cando fostes a Luar aínda non derades ningún concerto. Vai un pouco á inversa do proceso habitual [risas].
Berto: É que non sei, tío. Nós nin sequera tiñamos a perspectiva de dar concertos, pero de súpeto comezaron a chamarnos para dalos e foi como “buah, vale, temos que dar concertos” [risas]. Nós faciamos cancións desde unha habitación e xa, non pensabamos en que iamos dar un bolo algún día. Todo o concepto do grupo nace dunha idea de normalización da cultura pop en galego, pero non nacía do rollo de “imos ser hiperfamosos e petar a Capitol”, porque nin sequera pensabamos en dar concertos desde un inicio. E de feito a perspectiva de dar un concerto case nos dá a pálida, porque o primeiro foi Atardecer no Gaiás, que para nós era o ceo, porque era un sitio ao que nos molaba ir. E entón chámannos, é para o puto Atardecer no Gaiás, véndense as entradas nunha hora… os días antes tiñamos pesadelos os dous, con movidas de medo escénico que flipas… E si que o de á inversa foi moi chungo, e á vez moi positivo, porque tamén te anima ver a xente que compra as túas entradas en masa coñecéndote de Spotify, e non ter que dar os míticos bolos de empezar en pubs ou en salas de concertos para darte a coñecer. Tamén foi unha historia á inversa, sobre todo, por dar concertos coa xente sentada desde un inicio, sendo a nosa música feita totalmente para o contrario. Eu creo que toda a nosa experiencia como grupo de música é moi random[risas]. En ningún momento puidemos sentir que estaba indo xenial, porque sacamos o noso primeiro EP e pamba, pandemia (que bueno, iso non lle veu ben a ninguén, loxicamente). Primeiro concerto? A peña sentada, un mal rollo que flipas porque as institucións estaban agobiadísimas e o protocolo era super restritivo, non podiamos nin darnos unha aperta no escenario… en ningún momento sentimos que as cousas ían rodadas. O noso primeiro concerto de pé (e igual o último) foi o outro día. Entón a min fíxoseme raro, agobieime vendo tantos estímulos, a xente botando… [risas] e estiven agobiado gran parte do concerto, e é moi raro dicir iso. A xente ríase o outro día cando llo contaba, pero é que o pasei fatal todo o bolo vendo á xente feliz [risas]. Foi todo á reviravolta e foi difícil autoxestionar un pouco as movidas, como o rollo de que che parase xente pola rúa… Nós non vivimos iso ata que comezamos a saír na corentena, e nós non sabiamos que a xente nos recoñecía ou que tiñamos esa clase de “famita”, de ir pola rúa e que a xente te parase. E entón de súpeto a xente te para e estás como con máscara, agobiadísimo, en plan “non me toques” [risas]. E como que en ningún momento puido ser normal.
Ademais daquela entrevista a Contenedor de Mierda que vos contei por aquí hai un par de entradas, fixen outra máis para o blog do Galician Bizarre. Foi a Travesti Afgano, e houbo varias cousas coas que quedei especialmente contento. Unha é a introdución, que creo que di cousas bonitas deles sen ter que esaxerar nada para facer apoloxía, e outra son varias das súas respostas, que creo que resumen unha maneira moi necesaria de entender a galeguidade.
Rafa: Eu sintome galego, pero dos de antes das invasións romanas, e dos que viviron no tempo dos suevos no primeiro reino de Europa, considérome atlántico.
Camilo: [O sitio de onde somos] Inflúe en todo e en maior medida que calquera outro factor. De feito é o factor. Imaxínate a Siniestro Total sendo de Valladolid, meu Deus, serían patéticos, lamentables, esa xente non ten puta gracia, está amargada. Existen grupos en Valladolid? Había uns mods que me molaban, pero era un grupo de exercicio de estilo, poderían ser de Valladolid ou de Sidney e o resultado iba ser o mesmo – impersonal-.
Podedes lela aquí.Inclúe tamén respostas moi interesantes sobre o costumismo, os seus recopilatorios favoritos ou o goberno Feijóo.
Xa que ides polo blog do Galician Bizarre non perdades o artigo que fixo Nuno Pico sobre o seu descubrimento das bandas que estaban no volume 2.
O outro día Antonio Rico escribía que tiña opinións encontradas sobre o feito de que Amaia fose cantar “Te recuerdo, Amanda” de Víctor Jara en Operación Triunfo. É un conflito que ás veces pode parecer absurdo: por unha parte hai unha queixa implícita contra a cultura da música comercial e o feito de que TVE aposte por promocionar esa e non outra música, pero pola outra, cando nese formato se decide ofrecer a un público masivo algo que se entende como unha obra relevante e crítica aparece unha queixa por presentala nese contexto, “tratada como una cancionita pop más”. Pode chegar a parecer un capricho que esconde elitismo: un dos problemas parece ser que Víctor Jara se mesture con Demi Lovato e Rihanna, pero estou seguro de que hai un lote de oíntes de Víctor Jara, en calquera época, que escoitaron “Te recuerdo, Amanda” encaixada entre dous hitsaparentemente intrascendentes do momento. E hoxe os Beatles son practicamente considerados alta cultura (outra cousa problemática que comentou moi ben Kiko Amat aquí), pero en 1964 as súas cancionciñas pop e as súas fans eran ridiculizadas.
En todo caso, aínda que haxa algo diso, a cuestión do contexto, do medio polo que se transmiten as mensaxes críticas, contraculturais, subversivas ou como queiramos chamalas, é un conflito político que non desaparece nunca, entre o “querémolo todo” e o posibilismo.
Eu sinto o mesmo conflito case todo o rato: creo que dende sempre a miña intención á hora de tocar, por exemplo, foi intuitivamente tentar chegar ao público máis amplo posible, aínda que sexa un público alleo ou incluso hostil ao que eu poida querer transmitir, e aínda que o contexto no que eu poida tentar transmitir as miñas mensaxes sexa pouco adecuado. Ás veces a xente quere bailar ou beber e non que lles fales das túas inquietudes ou de que estás moi decepcionado coa xestión do alcalde. Pero iso é cousa desa xente (eu tamén son esa xente ás veces), e eu aférrome un pouco á posibilidade de que entre as multitudes que están nun festival para pasar o rato hai alguén que pode escoitar o que penso: existe a posibilidade de establecer unha comunicación, de xerar un vínculo. Eludir os contextos maioritarios e escoller falar (ou tocar, ou escribir, ou o que sexa) para un público que xa é receptivo de antemán ten outro interese, e pide un proceso distinto. Non me parece mal ningún dos dous. Os dous parécenme necesarios, especialmente cando implican certa incomodidade para quen crea e quen escoita.
Nese sentido, sempre entendín que o mainstream non pode ser obviado dende a perspectiva da arte que pretende ser crítica. Non sei, ás veces boto en falta unha vontade de ser popular na arte que se quere revolucionaria, porque as revolucións tamén teñen que ser populares. Víctor Jara era popular. E érao por varias vías: o mesmo saía por televisión que ía tocar ás minas ou ás fábricas. Billy Bragg tamén.
Pero entón chega o asunto de sempre, como relacionar o contido coa forma. Ou, máis ben, aplicado a este caso, como relacionar o medio coa mensaxe. Como afecta o contexto televisivo, e en concreto o contexto de Operación Triunfo, a “Te recuerdo, Amanda”?
O que máis me molesta de Operación Triunfo como programa musical é que corten as cancións para facelas moi breves dunha maneira artificial. Os temas supostamente épicos ou con desenvolvementos instrumentais que se fan con calma córtanse porque o centro debe ser a voz e, se non hai voz, ten que ser porque hai baile. Dous exemplos: “Somebody to Love” de Queen e “Sign of the Times” (a de Harry Styles, non a de Prince) quedan en menos da metade do tema orixinal, e non é para ben.
O que máis me gusta desta edición de Operación Triunfo é que non é exactamente un programa musical, senón un reality que ten detalles un pouco atípicos por como se comportan as e os concursantes e por como se comporta o público. Hai unha base de fans moi grande que ve a canle de YouTube co 24 horas e, como sucede co fandom en xeral, non ve o programa dunha única maneira que cadre coa previsión de Gestmusic. A diferenza é máis ou menos a que retratou Jimena Marcos no seu artigo “Operación Triunfo ha demostrado que la cultura del odio ha pasado de moda“, onde defende que Amaia e o resto de concursantes de OT 2017 son un exemplo moi sano para a xuventude, que por fin ten xente normal coa que identificarse. Fala de humildade, de compañeirismo, dun reality no que non se alimenta o morbo, e da defensa por parte do alumnado ou o profesorado de causas como a protección dos nenos trans ou a axuda á poboación refuxiada. En xeral estou dacordo, aínda que o argumenta de maneira moi estraña ás veces (non sei se isto é un chiste, ou un intento de asimilar OT á alta cultura, ou as dúas cousas): “Si admirábamos aquella entrada de Kafka en su diario que rezaba “Hoy Alemania ha declarado la guerra a Rusia. Por la tarde fui a nadar”, ahora lo hacemos con el “Me encanta mirar a los aspersores” que un día soltó Amaia en la terraza.”
Amaia é a miña favorita porque me fai moita gracia, é moi empanada, fai cousas espontáneas como ir mexar no medio da gala e ten unha visión desprexuizada da música que se confirma coas cousas que canta nos ratos libres na academia (El Mató a Un Policía Motorizado, El Kanka, Louis Armstrong, os Animals, Los Fresones Rebeldes, Mecano, C. Tangana, Rosalía, Dani Martín, a canción de Aquí no hay quién viva). Canta como facéndoo fácil, dunha maneira delicada e moi transparente que consegue que me crea as cancións (sobre todo en contraste coa sobreactuación na que caen a miúdo case todos os demais). Cantando “Te recuerdo, Amanda” crinma tamén, e gustoume ver como Noemí Galera, a directora da academia, lles contaba que Víctor Jara foi asesinado pola ditadura de Pinochet nunha explicación simple pero non moi blanqueada. Gustoume que se falase de que é unha canción sobre o amor dunha parella obreira, un amor que sucede no medio dunhas condicións terribles, aínda que o propio Jara o fixese dunha maneira moito máis elocuente se vedes a introdución do vídeo que puxen máis arriba. Gustoume escoitar un arranxo que non cae na horterada. Odiei con toda a miña alma todo o aspecto visual, como se houbese que sacar rendimento a ter un ballet e un escenario grande e poñelos a escarallar o que vale a pena.
Estiven botando un vistazo aos comentarios no vídeo de YouTube da gala e non cheguei a nada concluínte sobre o efecto desta canción no público, máis aló de que a miña opinión coincide coa de My Lady Cáceres:
Pero polo menos sabemos seguro que Amaia descubriu esta canción e o seu contexto a raíz do programa. Merece a pena aínda que fose só por unha persoa ou estropeouse o legado de Víctor Jara? Eu creo que si que merece a pena, e que a forza de certas cancións consegue abrirse paso ata algúns oídos atentos, que poden estar en calquera lugar, ou consegue sobrevivir á posible banalización. Creo que hai espazo para a creatividade, a emoción e incluso a crítica en OT.
Pero ao mesmo tempo, vendo OT non podo deixar de sufrir asociándoo coa carreira de Elvis Presley, porque estiven lendo hai pouco Amores que matan. La destrucción del hombre, a segunda parte da biografía del que escribiu Peter Guralnick. As cancións gravadas por Elvis dende que comezou a traballar co Coronel Parker eran escollidas dentro das posibilidades do catálogo da súa editora, e moitas veces era forzado a cantar temas que lle daban igual ou que lle daban vergoña. Especialmente nas súas películas. Seguiu tirando, en certa maneira, porque tiña un tren de vida que manter e moitas persoas ao seu cargo. Non sempre tivo liberdade para utilizar a súa voz nas cancións que sentía propias, e foi un potencial botado a perder.
Esta tarde acabo de ver que Aitana e Ana Guerra se queixaron de ter que concursar para ir a Eurovision cunha canción que “non lles chega”. Logo diso levaron unha bronca tremenda de Noemí na que lles dicía que os compositores podían ofenderse se as oían e que que se cren que van cantar cando remate OT. Que non saben nada da industria musical e que traguen co que hai. Foi un momento estraño, despois de que o discurso dos profesores durante toda a edición tendese máis ben a “busca tu personalidad, tienes que sentir lo que cantas”. Parece un momento de pura transparencia da industria cultural: como no caso de Elvis, hai que facer que o asunto siga xirando. Non poden cuestionar como funciona o asunto, teñen que cantar o que lles digan. E non estamos falando de que queiran cantar algo ofensivo ou incorrecto, só de que non lles gusta o tema. Gustoume velo, pareceume algo que non se ve todos os días por televisión/YouTube. (Probablemente aquí estou simplificando de máis o relato da discusión, pero hai vídeos para comprobalo).
Pero aínda con todo isto, se podo sacar algunha conclusión con respecto ao conflito que explicaba ao principio é que non resolvín nada: quéroo todo, incluído o posibilismo. O sistema industrial da cultura é unha merda, que en moitos casos limita ou pervirte expresións que doutra maneira serían máis intensas, máis brillantes, máis descontroladas, máis puras e menos profesionais. Pero tamén penso que hai espazo, na parte de quen crea e na parte de quen recibe esa creatividade, para transgresións e rupturas en forma e contido dentro da cultura comercial. Que a maior aspiración para as e os artistas radicais é ser artistas populares. E que quen traballa neses contextos, que non só son OT ou o Luar, senón que tamén poden selo os escenarios de salas, festivais e eventos institucionais nos que tocan moitos grupos que se definen alternativos, indies ou underground como o meu, se quere utilizar eses ocos, ten que esforzarse por varrer a merda. Eu pechei os ollos para non ver a coreografía horrible de “Te recuerdo, Amanda”, igual que tento ignorar cando vexo un grupo tentando expresar algo diante do logo dunha marca de cervexa, ou cando son eu quen toca diante diso. Outra vez, agárrome á posibilidade da comunicación sincera con alguén descoñecido no medio dun contexto que é máis ben publicitario, pero probablemente son un iluso. Agárrome á esperanza de que o público ignore a merda en vez de chamar a atención sobre ela, e seguramente iso non é ningunha solución.
María e máis eu escribimos para Fantastic Plastic Mag un diario en dúas partes sobre a experiencia de ir tocar con Esposa ao Suns Europe, o festival de cultura en linguas minorizadas, e a residencia artística á que nos convidaron previamente. Bueno, non sei se é exactamente un diario porque o escribimos despois de ter rematado e non diariamente, que non tiñamos tempo, pero creo que si que ten o bonito dalgúns diarios, que é poder falar tanto do vivido eses días como do pensado e o falado. Por exemplo, algunhas discusións aló e a posteriori ao poñer o texto en común foron interesantes: nunha frase que logo quedou fóra puña algo tipo “Aquí somos artistas. Normalmente somos trabajadoras, paradas, opositoras…” e Mar sabiamente comentou que se nós non nos definimos como artistas nunca imos selo. Ao final quedou mellor redactado, pero creo que o que me pasaba pola cabeza ao pensar iso é a ruptura co cotián que supón estar tocando tan lonxe e que a xente te trate como artista e non como alguén que ten un hobby ou algo polo estilo. Canto te podes tomar en serio a ti mesmo se o teu contexto non o fai? Canto ten que ver iso cos cartos? Eres artista todo o rato ou só cando exerces diso?
Tamén falamos sobre o tema da condena á xente de La Insurgencia e a referencia á frase de Emilio José que vén no texto e se podiamos perxudicalo por compartila. Ao final como “ETA non matou tanta xente como España” xa fora publicada en Rockdelux ou La Fonoteca non nos rallamos, pero máis aló diso implicaba unha idea estraña de censura pola nosa parte. Unha canción posta nun disco é algo público, tería sentido renunciar a poñela nun texto por se pode meter en problemas a quen a di? Probablemente estaríamos funcionando como queren aqueles que tentan procesar a artistas pola súa obra ou polos seus tuits. Métennos medo e é un problema.
Tamén me fai pensar se unha canción é política se ninguén a interpreta como tal. Paul McCartney escribiu “Blackbird” en 1968 pero parece ser que ata que non dixo que ía sobre os conflitos raciais da época como trinta anos despois ninguén se deu conta. A canción é preciosa igualmente pero supoño que ninguén ía procesalo porque non ten ningún efecto. No outro caso, Emilio non está procesado porque o que di é unha verdade empírica ou porque non ten a influencia suficiente como para ser considerado perigoso?
Non o comentei nas outras entradas, pero inconscientemente a idea desta sección está inspirada en “Theme Time Radio Hour”, o programa de radio que facía Bob Dylan e que é marabilloso, pura sabiduría musical e da vida. O que pasa é que eu falo da miña vida e el fala máis do universo en xeral. Están todos os episodios online aquí. Cando o escoito dáme unha envexa tremenda ver como é capaz de crear o ambiente ideal de radio só con abrir a boca, mentres eu son terriblemente torpe vocalizando e entonando.
Pinchei “Quen nos representa“, do Bloque Nacionalista Galego, “Vai chegar En Marea“, de En Marea, “SPLA/M” de Emilio José, un cacho deste vídeo de Radio Océano nun concerto en solidariedade cos traballadores de ASTANO en 1985, “Repunante” de Lamprea Explosiva e, completa ao final, “Fort Bravo” de Grampoder.
O outro domingo fun votar. Encántanme as xornadas electorais porque volvo á casa e vexo aos veciños, tomo o vermú cos amigos e ás veces ata sae un resultado que me gusta. Pero o habitual é que non, porque na miña casa sempre se votou ao Bloque que, por certo sacou un EP o venres. Estas cancións de partido teñen algo de salto de fé, describen unha realidade que nunca chega a suceder. Un tempo novo, un país xusto. A canción do PP non describe nada e por iso acerta sempre.
As cancións de partido danme medo porque non inspiran, e fan sentir o baleiro. Fan pensar en se a fé aguantará para sempre, e teño medo a que despois da fé só haxa cinismo. O último que quero é ser un cínico, un cínico dos que din que simplemente son realistas. O problema está se cadra en conectar a fé en política exclusivamente cos partidos.
Na xornada de reflexión fun coa miña nai a ver a Radio Océano. Viñamos falando sobre a idade. Ela ten cincuenta e cinco pero non lle gusta a actitude da xente da súa idade. Vimos a uns señores de preto de sesenta tocar as cancións de hai trinta e algo. Eran corpos moi distintos producindo sonidos moi parecidos, tanto que nalgún momento todos chegamos a crer no que escoitabamos. As cancións sobreviven. Pero no contexto non había medo, non había violencia nin rabia.
Hai catro anos acabei a carreira e pensaba que a idea de madurar era triste, que era renunciar a cambiar as cousas e deixar de aprender. E volvín e fixen cousas, e agora déixanme saír pola radio dicindo o que penso. Pero de canto vale expoñer unha idea se ao saír do traballo vou para a casa? Estou máis canso que hai catro anos e son máis ou menos igual de cobarde. Dentro de catro anos terei trinta. Dentro de trinta, como será o meu corpo? No concerto de Radio Océano non había violencia, había un ambiente bonito e interxeracional. Tocaron tamén Sr. Anido, que parecía máis xoven que cando o coñecín, e Lamprea Explosiva, que me fixeron sentir vello.
Fainos falta todo iso, o medo, a violencia, matar aos pais? Cada ano que pasa teño as cousas menos claras, pero tamén teño medo ao que pasará se deixo de dubidar e un día me convirto nunha desas persoas coas cousas clarísimas. Supoño que o importante non son os corpos novos, senón as maneiras novas de enfrontarse a sensacións parecidas. Dentro diso, como non sei exactamente como quero sentirme, vou pinchar “Fort Bravo” de Grampoder, que é un grupo que fixo cancións preciosas sobre estar canso e derrotado. Esta ten algo de dúbidas e algo de fé.
Vietnam son un dos grupos aos que máis próximo me sinto, especialmente no que facemos en Monstruo. Non tanto por cuestións musicais como por unha especie de visión do que facer cancións debería representar. Aínda que iso se traslada a como compoñen, como tocan, como escriben ou como se comportan. Admiro moito a tensión que hai nos seus temas, e que pode que vaia notarse máis no seguinte disco que graven, con máis teclados, máis bailable e máis pop pero sen que se pareza ao que podes pensar se les isto: é un son ao mesmo tempo rotundo, preciso ao milímetro e difuso, aberto. É parecido ás contradicións que relatan e que se parecen ás que sinto eu: “El silencio no fabrica mayorías de ninguna opinión, no mancillen el silencio, es precioso el silencio”. “Cuando camino siento un peso sobre mí, tengo el suelo por las rodillas, tú caminas sin alterarlo, es imposible escucharlo”. “Era que nacer te garantizaba vivir, pero solo te asegura el derecho a dormir en un cajero, a veces hasta hay quien pasa del suelo hacia abajo”. “Mientras no sabes que eres no es que no seas nada, eres cosas que no sabes hasta que dejes de serlas, o eso crees”.
Vietnam teñen unha cualidade no seu sonido que permite afundirse moitísimo. Aínda que logo as cancións duren pouco, todo parece unha acumulación de capas de música da que non podes saír, que non se sabe cando comezou nin cando acabará. A última vez que os vin en directo o grupo ao que máis me recordou foi aos Grateful Dead, pero cambiando o optimismo e as harmonías por unha desesperanza profunda e fría. Non sei, imaxes así de rúas escuras, esquinas perigosas, volver á casa só nunha cidade grande e escoitar unha voz na cabeza que sabe máis ca ti. Vietnam son un pouco esa voz que che di o que ti te negas, faino con seriedade e serenidade. Hai en todo unha beleza inquietante e unha potencia enorme, que se notará máis cando por fin saquen Prevención para los niños, que é unha marabilla. Antes van sacar nunha coedición Porno/Seara un split con Monstruo, pero por iso non lles preguntei por fuxir do autobombo.
– Como estruturades os temas? Parece que fuxen moito das estruturas convencionais de canción, de estrofa-estribillo e centradas en apoiar a parte vocal. Creo que acentuastes iso aquí con respecto ás vosas gravacións anteriores.
Normalmente construimos a estructuras a partir de diferentes pedazos que xa surxiran nalgunha improvisación ou en casa, e logo imos dándolle forma, coma un puzzle moldeable. Pode que antes estiveran menos elaboradas no local e máis na casa; ó principio só tocábamos un tema se viña medio rematado, agora a construcción da estructura é moi flexible e varía co tempo, hai temas en mutación constante.
– En relación a iso, como pensades as melodías de voz? Adaptades as letras a estas ou ao revés? Digoo porque varía bastante o tamaño das letras, que ás veces son simplemente dúas palabras e ás veces son bastantes liñas, así que pensei que podía ser que puxerades máis ou menos voz en función do que pedía a letra.
Sí, estás no certo. Ás veces so soltamos un par de ideas explícitas, e outras, se o tema a tratar é mais complicado a letra é mais abstracta polo que metemos mais contido e polo tanto mais voz, e non nos plantexamos usar ‘la,la,la’ e cousas destas. Dende logo non usamos a voz coma un instrumento máis, polo de agora.
– O disco faime perder a noción do tempo, e creo que sucede porque aínda que os temas sexan breves as estruturas son repetitivas e os que teñen máis voz están sobre todo cara o inicio, así que dá a sensación de irte afundido cada vez máis. Planteastesvos algún concepto ou intención antes de facer os temas?
Algo así. Cando decidimos comezar a facer temas para o disco xa tiñamos catro ou cinco que iban nunha liña temática e sonora común, e un deles titulabase ‘Prevención para los niños’. Esa idea pareceunos atractiva, coma traer o ‘non futuro’ directamente ó presente, e o resto de temas xurdiron seguindo iso. Pola parte da música xurdiu de maneira máis natural, por exemplo, a segunda parte do disco comeza cunha triloxía instrumental dedicada a tres actrices e deixamos a voz de lado recuperando mais o rollo de crear atmósferas e rompélas dalgunha maneira, e iso e algo que nace de improvisar nos ensaios.
– Con respecto a esa sensación de atrape, creo que tamén cambiou un pouco o feito de que segue habendo no que facedes un ruido constante no ambiente pero o que facedes vós sona moito menos caótico, máis conciso, como unha violencia con menos descontrol. Creo que se nota en que usades ritmos e riffs máis cortantes e con rítmicas algo máis complicadas. Queríades camiñar cara iso?
Sí, queríamos entrar en ritmos a contrapé, compases cortos e contrastes máis fortes. Cando eramos catro dábamos mais importancia as atmósferas e o pasar a ser tres propuxemonos cousas mais complicadas para mellorar no aspecto técnico. Antes era todo moi desquiciado, agora soa coma se tomásemos a nosa medicina todolos días.
– As letras quedan moi afogadas na mezcla, pero en xeral cando as pillo danme no disco unha sensación como de estar falando de alienación. Son cousas duras e escuras pero non noto tanta desesperación e urxencia combativa como pasa moitas veces no punk (e por exemplo si que a vía máis nalgún tema dos de antes como “Liska”), senon máis ben unha especie de serenidade estraña, de aceptación que se transmite incluso na interpretación: estoy cansado, banderas por la televisión, ya no entiendo las circunstancias ajenas, morir de pie… A parte máis rabiosa queda menos presente. Buscabades tomar ese punto de vista? Pensades os temas sobre os que escribir ou son espontáneos?
A verdade é que non foi buscado, o ton das letras cambiou de maneira natural e paralelo ós nosos pensamentos e sensacións. O ton combativo do principio, e do punk en xeral gústanos, pero en determinados contextos pode soar coma se un mesmo comezase a guerra en solitario ou desesperado. Agora supoñemos que vemos todo dende un punto máis comedido pero igual de doloroso, con certas cousas da vida asumidas. Non quere dicir que baixemos a guardia con respecto á sociedade ou ó que nos rodea pero cando ves que escandalizarse non sirve para cambiar as cousas tes que probar outras fórmulas, porque senon acabas caendo no bucle que o sistema pretende. E os temas sobre os que escribimos están nas nosas rutinas e nos nosos problemas diarios así que non fai falla pensalo moito.
– Dentro de todo iso, tenme sentido que o título sexa Prevención para los niños, porque ao final estades falando dun contexto presente moi jodido e ao falar dos nenos apuntades cara o futuro. Ía por aí o concepto do disco? Como relacionades os temas das letras coa música?
Cando somos nenos todos aprendemos sobre a historia da humanidade e ninguén nos ensina as consecuencias. A medida que medras e te percatas de que a historia é cíclica sinteste enganado, e aí podes elixir: ou deixarte levar, ou non conformarte.E o problema é que estamos educados para deixarnos levar, e incluso dentro de todo inconformista hai un pequeno conformista. Isto fai que todos os problemas remitan ó mesmo erro: a merda de educación que temos. E non falamos de agora soamente, falamos tamén do pasado. A única maneira de construir sociedades autosuficientes é educalas honestamente, cunha ética que priorice os dereitos humans e non a Marca España. Así que cando dicimos prevención para os nenos estamos a dicir ‘educación’.
– Conservades algunhas cancións que xa están editadas no Amanecer EP e no split cos Locos Hongos. Por que, e por que esas? Que cambios notades entre os temas vellos e os novos?
Eliximos regrabalas porque seguían presentes nos nosos directos. Ademáis, melloraban co paso do tempo, polo que considerabamos que merecían ser rexistradas de novo coma realmente soaban. A diferencia é moi grande en todolos aspectos con respecto ós temas novos pero non nos importa que se note porque teñen a frescura de cando comezas e non sabes que estás a facer, e agora case que os tocamos para disfrute propio.
– Daquela erades catro membros. Como cambiastes o enfoque ao ser tres?
Comezamos a tocar máis cerca uns dos outros porque tiñamos frío. Partimos case de cero, adaptamos os temas vellos o mais rápido que puidemos e á hora de traballar ó novo tivemos que elaborar mais cada instrumento por separado, digamos que cando eramos catro podíamos permitirnos facer todo mais guarro e imperfecto porque había máis capas de son.
– Hai algunha limitación ou frustración no que facedes (técnica ou de calquera outra cousa do contexto) que afecte á vosa música?
Nada que nos impida seguir igual. Ás veces a falta de cartos sí que influe para poñer en práctica ideas, pero seguimos adiante coma sexa. A falta de tempo tamén, pero coma calquer banda sacas de onde sexa. Pero nada que afecte directamente á música, cando facemos música é no local, e aí olvidamos todo.
– Creo que a produción axuda moito á contundencia do disco. Lin en Tremendo Garaje que gravastes por separado cada instrumento e despois as voces. Preferides isto a gravar todos á vez?
En realidade gústanos mais grabar todos á vez, é o mellor para a excecución xa que non respetamos moito os tempos das cancións e poden cambiar un pouco según o día, pero esta vez sacrificamos a execución polo son. Ademáis eran os primeiros días de vida de Favela Estudios e non podíamos perdernos en experimentos, agora están a tope xa se pode grabar aí a de dios.
– Tamén me gusta moito a maneira na que fai que todo sone espacioso, faino máis real dalgunha maneira e recórdame ao voso directo, igual que me pasa coa orde dos temas. Que diferenciasvos planteades entre gravación e directo?
Poucas, de feito o que dis dos temas vai un pouco por ahí, a orde é similar á dos últimos concertos. Non nos plantexamos diferenciar o directo da grabación demasiado para non perder ese efecto apisonadora, pero escoitando agora o disco pode que pedise algo menos traballado e máis cavernario.
– Editastes esta primeira tirada do disco en cassette, igual que as vosas edicións anteriores. Por que?
Porque xurdiu a posibilidade e por ser o formato co que nacemos. Nós non tiñamos ningunha intención de facelo, pero gracias a Jose A. Guerrero de Tremendo Garaje os temas chegaron a oídos de Gus Stephens, o tipo que leva o selo escocés Number4Door. Propúxonos facer una tirada limitida e aceptamos no momento, non había nada que cuestionar e era unha maneira de levar o disco máis lonxe que aquí non nos fan puto caso.
– Que opinades do formato? A min ás veces frústrame un pouco porque moita xente non ten pletina e acaba valorándose o fetiche do obxecto por riba da música.
Iso xa depende de cada un, a maioría dos grupos de hoxe en día ofrecen a posibilidade de descargar ou escoitar online a sua música así que o que merca o cassette faino por apoyar á banda. Máis que nada porque moitas veces os cassettes presentan erros ou grabacións pilladas con pinzas e aínda que o merques acabas escoitandóo no bandcamp, así que pensamos que a parte de coleccionismo é un xesto de apoyo, porque se o tes na estantería para ensinalo es idiota, e máis se é de Vietnam.
– Planeades unha edición en vinilo. Que tal vai? [NOTA: nunca saíu adiante e remataron por montar un selo propio, Muito Fish, co que editaron outro cassette].
Levamos uns meses a voltas co tema e agora comezamos a vislumbrar posibilidades, foi complicado e cadrou nun momento no que a metade dos selos non teñen pasta e a outra metade teñen tanto curro que non dan para máis, pero esperamos ter boas novas antes de que remate o ano.
– Cal credes que debería ser a relación entre música (ou arte en xeral) e diñeiro? Xa que formades parte dun colectivo de autoedición como a Seara, a que problemas vos enfrontades nese sentido? (Editar, tocar, ter que vivir de algo, etc.)
Nós regalaríamos o arte en xeral e máis a música, porque non encontramos relación lóxica entre arte e diñeiro xa que non somos capaces de velo coma un traballo. Un artista pode pasar horas traballando nunha obra pero se vive diso o que precisa son resultados, e nese momento xa non é o único dono do que crea, ten que facer concesións. E cando cobra cree que lle están pagando o seu esforzo cando o que fan e comprar o seu tempo. Pero entendemos e respetamos a quen pense o contrario porque regalar o arte so sería posible se tivesemos unha renta básica para non morrer de fame. Nós somos partidarios de gañar para recuperar e poder seguir adiante, nunca sacamos beneficio propiamente dito precisamente para manter o grupo vivo, igual que fan Seara e moitos colectivos deste tipo.
– Vivides en Barcelona pero ningún dos tres é de aí. Que diferencias atopades con tocar nesa cidade e noutra? (Especialmente polo tema de ser unha cidade grande).
As dificultades son as mesmas que nunha cidade pequena: os alquileres das salas, os amiguismos, a falta de recursos económicos, a falta de público… Onde cambia a cousa é nas alternativas. Unha cidade pequena en tempos de crise deixa mais opcións ó baleiro total, e polo tanto a que aparezan alternativas reais que beneficien por igual ó artista, ó intermediario e ó público, e non só a unha parte. En cambio nunha cidade coas características de Barcelona parece que todo segue cara adiante e se non subes a ese tren vas esperar moito polo seguinte, porque as alternativas son mais tímidas e parece que cada cousa ten o seu sitio demasiado demarcado. E as poucas que hai son barridas polo Ajuntament ou veciños fanáticos do silencio. Na nosa opinión no primeiro caso a xente ten a opción de adaptar o contexto ós seus intereses mentres que no segundo é o contexto o que marca os intereses das persoas na maioría dos casos.
Os meus pais tiñan na casa algúns LPs de antes de nacer eu. O tocadiscos pasou tranquilamente dez anos estropeado e sen utilizar, pero logo ao recuperalo deilles unha escoita a case todos os discos que alí había. Os de miña nai eran máis modernos e moitos convertéronse en favoritos meus: “Tierra para bailar” de Radio Futura, o recopilatorio “Semilla del son”, “Here today, tomorrow next week” dos Sugarcubes. Os de meu pai non me gustaban moito: “Viatge a Itaca” de Lluis Llach, cousas de Mike Oldfield, Milladoiro… no medio estaba un disco de José Afonso cunha portada que me parecía horrible, “Coro dos tribunais”, e pasei de escoitalo pensando que sería algo rollo cantautor pesado. Logo saín do meu erro cando me aficionei un pouco á canción protesta: Zeca Afonso é un compositor incrible no musical e no lírico. A súa maneira de introducir a política no que canta sen dar leccións, pero parecendo sabio, é un equilibrio que poucas veces se atopa. Pareceume inspiradora e conecteina con esta especie de balance do que pasara con PORNO, que serviu para moitas cousas pero en xeral foi unha iniciativa estéril ao lado das ambicións que eu tiña volcadas.
Hai unhas semanas anunciamos que PORNO xa non existía máis. PORNO fomos un colectivo de acción cultural que fracasou, e ademais fracasou sen ningún estrépito. Causou unha influencia mínima, non consolidou ningunha estrutura nin ningún método de traballo e rematou sendo unha cousa intrascendente, que era o contrario do que algúns pretendiamos que fose. Vendimos máis camisetas que discos.
Tamén é certo que poderíamos pensalo ao revés, e dicir que PORNO foi un éxito: fixo aparecer moitas cousas onde non había nada, e a moitos dos que militamos alí serviunos para ver que a capacidade que temos de facer que algo suceda é moito máis grande do que pensamos. Pasamos de non pensar a pensar, de non discutir a discutir, de non crear a crear. Iso debe ser unha cousa trascendente, crucial. Pero quero facer o esforzo de pensar dende fóra da miña perspectiva para sacar todas as leccións que poda. O ideal sería que esa trascendencia fose o menos privada posible, e iso non o conseguimos.
Ao mínimo que miras dende máis lonxe ves que os proxectos culturais independentes en Galicia teñen normalmente moi pouca duración e moi pouca repercusión. Por que pasa iso? Supoño que por mor de varios motivos que se alimentan entre sí. Incapacidade económica de espazos, colectivos e artistas. Inestabilidade xurídica e descoñecemento das leis. Problemas para atraer ao público, falta de experiencia, falta de cooperación, curtopracismo. Cada pouco tempo, algún proxecto morre ou está a punto de facelo: acaba de pasar co Charenton, case pasa co Liceo Mutante, pasou coa Casa das Atochas. Aí lamentámonos e queixámonos porque algúns perdimos algo inspirador. Nace ao pouco un proxecto novo e volve repetirse o ciclo sumando a enerxía dos últimos que se sentiron inspirados e quitando as dos que están cansos.
Eu non quero repetir o ciclo. É máis, non quero que haxa un ciclo que repetir. A sensación de que todo o bo que poida estar pasando está sempre a punto de desmoronarse é desalentadora, máis aló do romanticismo que hai na idea dunha cultura de resistencia heroica. Como se amañan tantos problemas? Non o sei, pero teño a sensación de que non se amañan un por un, e de que moitos teñen que ver coa xestión pública. Propoñer un modelo cultural para todo o país sería enormemente complexo, pero simplemente tentalo sería un avance marabilloso, porque terían que aparecer ideas globais. E para iso fai falta seguramente que os axentes culturais que haxa, do ámbito que sexan, participen de espazos colectivos, transversais, dende os que consensuar posturas e demandar cousas en conxunto. Fai falta tamén que cada creador desenvolva o seu punto de vista sobre cuestións de interese xeral: como adecuar as normativas laborais aos artistas, como xestionar os dereitos de autor, como deben funcionar os medios públicos, se se debe apoiar a profesionalización e consolidación dunha industria cultural ou unha creatividade amateur universal…
É complicado esixir isto a xente e proxectos que xa teñen dabondo con sobrevivir, pero a longo prazo pode implicar ter que deixar de preocuparse pola supervivencia. Pode ser que eses espazos transversais onde debatir xa existan nalgún caso, ou pode ser que existan espazos coa capacidade de selo se hai unha implicación xeralizada. En todo caso, os maiores inimigos (como de calquera cousa) son a preguiza e o individualismo. Por iso quería saltarme, só por unha vez, a idea de pinchar só temas galegos e poñer unha canción que acaba con todo iso. A min sérveme para sobrepoñerme á tentación permanente de quedar no sofá ou de mirarme o embigo: “O que faz falta”, de José Afonso.
Hai un ano empecei a colaborar con Onda Vital, o programa que dirixe Xiana Arias na Radio Galega Música e no que podes enterarte de practicamente todo o que está pasando na música aquí e agora. Fago esta sección, na que falo dun tema (no sentido de tratar unha temática) e logo poño un tema (no sentido de canción). O que pasa é que hai algo de trampa, porque polo medio poño cachiños de outras cancións, así que me parecía ben xuntalas aquí para poder enlazalas con hipervínculos e que quen queira poida escoitar as seccións por separado. Aparte diso, teño moitas dúbidas sobre o meu traballo como locutor e por escrito poden funcionar ben tamén. Neste momento estaba volvendo dunha estadía na Universidade de Liverpool e lera “33 Revolutions Per Minute: A History of Protest Songs” de Dorien Lynskey (que me parece superinspirador). Así que tiña moitas ganas de participar activamente nalgo, pero sentíame no baleiro porque PORNO implosionara uns meses atrás e non tiña ningún grupo co que tocar. Que Xiana tivera interese por que eu puidera saír na radio, e ademais no programa que escoitaba morriñentamente no estranxeiro, deume moito ánimo e serviume para poñer en limpo unha serie de ideas. A sintonía é de Teo, e sei que sampleou aos MC5 pero é para min un misterio como conseguiu o resto de sonidos.
Os temas que pinchei: “Canción para la PAH” de Nacho Vegas, “A la guillotine!” de The Homens, “Billy Bragg” de Los Carradine e “Sta. Uxía”, de Emilio José, que está completa ao final do clip de Soundcloud. Todos temazos.
Para inaugurar a sección, hoxe vou falar de canción política. O outro día lin unha cita dun poeta ruso que dicía que sen forma revolucionaria non hai arte revolucionaria. E fíxome gracia porque cando estiven na presentación do último disco de Nacho Vegas, que se chama “Canciones populistas”, un amigo dixérame xusto o contrario; dixérame que a canción política debía utilizar formas populares, porque senón caería no elitismo, e perdería toda a súa utilidade se o que tenta é transmitir unha mensaxe revolucionaria.
A min este debate encántame, pero creo que ao mellor estaba ben pensalo doutra maneira, e non só falando desa relación entre forma e contido. Nese concerto de Nacho Vegas o público estaba entregado e entusiasmado, cantando esas letras cheas de ira contra as élites, e demandando máis xustiza social. Pero o problema que me planteaba todo isto non era se as cancións tiñan unha forma accesible: era quen escoita esas cancións, porque nun contexto no que todo o mundo está dacordo cunha canción protesta ten que haber algo que non funciona. ¿Hai utilidade en predicarlle aos conversos? ¿Ou o ideal sería que esas cancións se enfrontasen a un público que non estea concienciado sobre… o tema dos desafiuzamentos, por exemplo?
Creo que iso depende da intención que teña o artista político, e aquí vexo dúas tendencias. Primeiro, os que teñen unha intención puramente revolucionaria, de cambiar a sociedade, e despois os que, máis que querer cambiar a realidade, queren acompañala, relatala. Entón, a reacción á primeira intención, no mellor dos casos, sería un “Hostia, ten razón!”. A reacción á segunda será normalmente algo como “É xusto o que pensaba!”. Esta reacción pode potenciar actitudes que tiñamos dentro sen acabar de aflorar, e pode acelerar procesos, pero dificilmente servirá de chispa para que eses procesos inicien. E boto en falta iso.
Entón estiven pensando nas cancións políticas que me afectaron os últimos anos, e case todas serviron máis para reafirmarme en cousas que xa sentía que para cambiar o que pensaba. Ocórreseme primeiro “A la guillotine!” dos Homens, que falaba da posibilidade dunha revolta para rematar derrotados: “outra vez será o mesmo, os de sempre perderemos a cabeza para que todo siga igual”. É unha canción xenial, que dá palabras á miña frustración, pero déixame desanimado, feito polvo. Pásame ao revés con “Billy Bragg“, dos Carradine, que empeza falando das derrotas dos mineiros dos oitenta e acaba celebrando a resistencia dos catro gatos nun bar coreando consignas: “que no, que no, que no, que no pasará el gran circo liberal”. É máis ilusionante, pero tamén é triste porque non deixa de ser a épica dos fracasados.
A miña reacción a esas cancións, igual que ás de Nacho Vegas, segue sendo a mesma: “É xusto o que pensaba!”. Entón seguramente esta perspectiva está ben cuberta. Iso está guai. Pero con todas estas cancións vexo o inimigo fóra, lonxe, no gran circo liberal. Encantaríame escoitalas nun contexto masivo que poida chegarlles a eses inimigos, no prime time, no Luar! En calquera onde choquen con alguén. Pero nos contextos minoritarios boto de menos cancións que me fagan sentir o inimigo dentro, boto de menos artistas facendo o que Das Kapital dicían que pretendían cos seus concertos: “poñer á xente durante 40 minutos fronte a si mesma”. E o exemplo máis claro diso que atopei, o músico que máis me pon fronte a min mesmo, é Emilio José. Escoitándoo dáme a sensación de ser, no mellor dos casos, un iluso ou un inútil, e no peor, de ser igual de responsable que calquera en manter o estado das cousas. Cando en “Sta. Uxía” describe aos nacionalistas urbanitas cun estilo de vida discretamente radical, sinto que o que necesito non son cancións protesta coas que identificarme, senón exactamente isto: cancións protesta que se queixen de min.
Bolsa de patacas 
