Etiqueta: Radio Galega

Falando con Grande Amore de linguas e realidade

Captura do vídeo de “Vémonos no baño”, realizado por Álvaro Alvite Peillet

O outro día estiven no Diario Cultural Z da Radio Galega falando con Antonio Méndez sobre as linguas que usamos para facer música e outras cousas en Galicia e a súa relación coa realidade. Pedinlle opinión sobre a cuestión a Nuno Pico (Grande Amore, tamén en Oh Ayatollah) porque me parecía que ía ter cousas interesantes que dicir (xa di outras moitas sobre outros temas nesta entrevista de A que cheira, papá?). Pódese escoitar o podcast aquí e o texto (con máis cousas das que collen na radio) pódese ler debaixo. Empezaba cun diálogo, pero aquí vou empezalo con dous:

Sara: Outra cousa. A revista publícase en ghallegho. Poderías faser o esforso de falar en ghallegho?

Arsenio: Podría, pero no serviría de nada. Yo no sé hablar en gallego.

(da obra Citizen, de Chévere)

Alejandra: Mira unha cousiña mamá, ti pódelo facer en galego?

Eva: [rindo] ¿Quieres que te lo haga en gallego?

Alejandra: Podes, non?

Eva: [rindo máis] Sí mujer, sí. E logo? Eu falo galego que son de Muros! Pero eu fáloche o ghallegho de Muros. Váleche?

(da película Eroski Paraíso, de Jorge Coira e Xesús Ron)

Cando vin Eroski Paraíso e cando lin Citizen gustoume moito atopar unhas realidades nas que en Galicia existen o galego e o castelán, e tamén me pasou o mesmo hai pouco cando escoitei “Papando”, o tema de Ortiga e Grande Amore.

Nesta canción, Ortiga canta o retrouso en castelán e Grande Amore a estrofa en galego. O que me chama a atención é que na vida cotiá (polo menos na miña) escoitamos constantemente tanto galego como castelán, e logo na cultura galega non hai moitas obras que amosen unha realidade con dúas linguas. Si que hai unha tradición longa de xente que alterna, por exemplo, entre cantar en galego e en castelán, ou mesmo noutras linguas (en proporcións diferentes): Los Tamara, Víctor Coyote, Metralletas Lecheras, Telephones Rouges, A Veces Ciclón, Bala, Mounqup, Sleepy Spice… Pero non atopei moitas cancións que os mesturen. Está “A Santiago voy” (pero é outro contexto), está “Denok gara Malcolm X” de Nación Reixa (na que se escoita recorrentemente “y mis cojones también”) e a que me parece máis efectiva á hora de retratar a diglosia: “Acouga meu queridiño” de Ana Kiro.

Aquí o conflito retrátase a través do humor: o mozo da protagonista márchalle á vila e con ese aparente cambio de estatus empeza a falar o que pensa que é castelán (e incluso inglés). A relación entre as linguas ás veces é triste, como cando alguén vai ao centro de saúde ou ao xulgado e sinte que ten que falar español, ou cando as cifras indican que cada vez hai menos falantes de galego e a Xunta fai como que non hai fallo. Pero outras veces esa relación é bonita, como cando cada quen fala o que lle peta e todo o mundo se entende. A canción de “Papando” vina máis nesa liña, e quixen saber un pouco máis sobre como a fixeron, así que lle preguntei a Nuno se fora unha cousa pensada:

Nuno: A ver, non foi unha cousa pensada [ri] maquiavelicamente para que lle guste tanto a alguien de Torrelodones como a alguien de Arzúa, pero bueno, foi espontáneo no sentido de que home, a maioría de cancións de Ortiga están en castelán e as miñas en galego, entón pois foi así. Tamén é certo que neste caso foi máis unha decisión estética porque, bueno, gustábanos máis como quedaba o estribillo en castelán, aparte de que introducir a palabra “papando” nun contexto de estar falando en castelán parecíanos máis chamativo… e máis divertido, realmente.

Ao ter medrado na zona da Coruña, a miña sensación é escoitar constantemente cousas como “papar”, “neno”, “achantar”, “¿oístes?”… Isto sería cousa do coruño, pero supoño que no castelán que se fala en Galicia úsanse constantemente palabras e construcións do galego. E ao revés tamén, claro. Onde está esta realidade na cultura galega? E na española? Como no caso da representación do conflito lingüístico, creo que non se ve moi a miúdo. Imaxino que como o castelán é unha lingua normalizada a xente se ralla un pouco menos por como usala (non o teño claro de todo). En galego penso que hai unha certa tensión entre usar a lingua con corrección ou despreocuparse, e tamén entre usar rexistros máis realistas ou outros máis “poéticos” (por dicilo dalgunha maneira). Pregunteille a Nuno pola relación entre a súa escritura e a realidade:

Nuno: No tocante ás letras a verdade si que penso moito, intento que reflexen o máximo posible a miña realidade. Supoño que todo o mundo… bueno, todo o mundo igual tampouco. Aínda que a nivel de normatividade da lingua é unha patada no estómago si que intento escribir como falo porque me gusta a xente que fai eso, e gústame que non haxa esa distancia ou esa separación. Non sei, véxoo noutros grupos que me molan… non sei, en Terbutalina, Familia Caamagno, en Extremoduro, eu que sei. Hai moita xente que noto que esa persoa que está aí escribindo unha letra pois é tamén… unha persoa de carne e óso, vivinte [ri]. É algo que intento tamén transmitir, aínda que implica incorreccións lingüísticas coas que realmente eu estou… bueno, estou a favor delas [ri].

Neste punto estaba pensando se estou a favor ou en contra do realismo e non o sei moi ben. Creo que é diferente se pensamos en cada artista individualmente ou se pensamos no conxunto. A min hai arte realista que me flipa (ou letras nun rexistro realista, se collemos o exemplo de Nuno), sexa autobiográfica ou non, e tamén me encantan cousas que son pura fantasía. O que me dá rabia é cando, en conxunto, acabamos dando imaxes sesgadas da realidade, e por iso creo que estou a favor da variedade. Non estaría ben que todas as series da galega fosen de gardas civís, nin que todas as películas que facemos transcorran nun rural misterioso, mesmo se iso se nos dá ben. No caso da lingua, tamén estaría mal que toda a nosa música estivese nun galego refinado e culto. Creo que as escollas que facemos de que lingua falar (ou en que rexistro facelo) teñen unha información moi valiosa sobre o que somos e como nos relacionamos: teñen marcas xeográficas, de clase, de idade… e ao mesmo tempo penso que temos prexuízos e a miúdo en Galicia cada quen considera a súa visión da lingua como a única que vale. Pregunteille a Nuno se escoitaba da mesma maneira a música en castelán que a música en galego e como pensaba nos diferentes rexistros.

Nuno: Eu creo que si que temos os galegos (ou bueno, polo menos algúns galegos, ou polo menos eu) [ri] prexuízos, bastantes. Estaba agora pensando, porque por exemplo escoito grupos como Ilegales. Jorge Martínez usa un rexistro do castelán bastante culto, bastante erudito… e bueno, en entrevistas el mismo fai moita apoloxía diso, de que hai que empregar un castelán pulido na escritura. E gústame, escoito eso e gústame. Sin embargo, cando fai o mismo un grupo galego non me gusta nada, prodúceme [ri] malestar físico e anímico. Iso é certo, iso é un prexuízo que temos por algún motivo, por algunha ferida presente na nosa mentalidade, na nosa alma como pobo.. .si que é certo que a xente que vimos máis do círculo ao mellor underground ou como queira chamarse, cando vemos a alguén usar un galego así superembelecido ou supercorrecto… puf, adóitanos xerar moito rechazo.

Neste punto Nuno fíxome pensar nos meus propios prexuízos, que non sei se son exactamente os mesmos. A min persoalmente bótame para atrás escoitar a alguén dicir que o galego é unha lingua moi poética, ou escoitar letras actuais con palabras que me soan alleas, tipo “ren”, “ialma”, “ronsel”… aínda que logo me gusten as cancións. Pero isto só me parece problemático na medida en que isto poida, precisamente, facer que o galego non se normalice, como se fose unha lingua que vale para falar de amor, choiva, paisaxes, sereas e santas compañas, pero non para falar de calquera cousa, como todas as linguas. Non sei, se cadra o feito de estar discutindo estas cousas só serve para meterlle presión á maneira en que cada quen usa o galego… e como tiña a Nuno a man, para rematar quixen saber como vía el a diferenza entre o proceso de escribir en galego e o de escribir a letra de “Mondo dolore”, que é o tema que máis me gusta do seu EP con Ortiga e está en italiano.

Nuno: A verdade é que é moi diferente, tamén é máis divertido e moito máis espontáneo o de “Mondo dolore”, porque escribir na túa lingua, para min polo menos (e bueno, teño colegas que mo corroboran) é moi sufrido. Como dominas o código, sufres [ri] literalmente, porque queres que reflexe cen por cen o que queres dicir e sempre acabas tendendo aí a ornamentacións ou florituras que non deberías… e sempre hai como máis pé ao malentendido. Claro, cando é unha lingua que non dominas iso é terreo inexplorado, iso é todo fantasía, alegría… Parece medio de broma (a ver, un pouco si) pero é en serio: o proceso de creación de “Mondo dolore” foi dos procesos máis bonitos de letra que vivín eu nunca.

Non sei se toda a xente que escribe en galego sufre como Grande Amore. Eu espero que non, pero gústame saber que queda a opción de escribir en italiano ou seguir o exemplo da pura fantasía lingüística que nos transmite xente como Señor Anido, Adriano Celentano, Nathy Peluso ou Os da Ría. En calquera caso, o meu desexo é que o galego non leve unha carga consigo: que se use e se escoite á lixeira, tanto nos rexistros máis coidados como nos máis trapalleiros, para falar das cousas que nos pasan ou para falar do mito de Breogán se a alguén lle apetece iso.

Galiza en Música: buceando no arquivo

Hoxe estiven na Radio Galega, falando con Antonio Méndez e dando un paseo polo arquivo Galiza en Música, que visito moi a miúdo desde que me serviu para atopar os discos de Ana Kiro que non localizaba (e que usei no podcast que fixen arredor dela para VINTE). O paseo fíxoseme curto, así que aquí vou incluír cousas que alí non puiden pinchar e que subín a YouTube para que estean accesibles en streaming (e así enmendar o feito de que se nos botase o tempo enriba e quedasen cancións sen entrar). Contei tamén coa axuda de Olaia Tubío e Rubén Domínguez. Podedes escoitar o podcast neste enlace.

No vídeo de enriba podedes escoitar “Bla, bla, bla”, de Lascivos. Cando tiña quince ou dezaseis anos foron, se cadra, o primeiro grupo local que me entusiasmou sen chegar a eles a través de meus pais ou do Xabarín Club. Daquela escoitaba moito punk e garaxe e flipárame ver na Coruña un grupo que podía recordar a aquelo pero non soaba exactamente a ninguén (se cadra un aire ao caos e o toque perigoso dos Stooges pero máis rápido) e non cantaba en inglés. O que pasa é que as súas cancións non están en Spotify nin nas plataformas en xeral (a miña favorita, “Casi muerto casi vivo”, está en YouTube pero nun vídeo que grava o vinilo reproducíndose), e acabei dando con isto no arquivo Galiza en Música.

Tentei contactar por correo electrónico coa xente que leva o arquivo pero non tiven resposta, así que vos conto o que sei: nesa páxina hai un catálogo discográfico que, segundo as miñas contas, ten subidos 4.340 discos de música galega, de entre 1950 e 2010. Ás veces son cousas gravadas directamente en dixital, e noutros casos dixitalizacións de cinta ou vinilo. En moitos casos sérvennos para atopar cousas que non están en ningún outro punto da rede e, nalgún caso, tampouco no catálogo do Arquivo Sonoro de Galicia do Consello da Cultura Galega, que debe ser o arquivo máis completo para o que nos ocupa. O que quixen foi facer un paseo por algunhas destas cousas, que é tamén un paseo polo tempo e pola xeografía galega.

A primeira parada é Cangas. O tema de enriba é “Salve Cangas”, unha canción que cantan As Incansables de Cangas e que foi a cara B do single “Rockin’ Chair” dos Resentidos. Estiven buscando información sobre elas e atopei varios datos que creo que son verdade. Un é que As Incansables eran unha comparsa formada por catorce mulleres coas que tamén colaboraba o poeta Cecilio Rial. Outro, que esta denominación tamén tiña que ver coas mulleres canguesas que participaron nas protestas que a finais dos 80 mantiveron un ano pechada a casa do concello logo de que o alcalde Lois Pena subise o IBI un 500%. Isto é do que se fala na canción, que ten claramente ese espírito de comparsa (o alcalde é ao que chaman “bochechón”). E outro dato é que participaban como unha sorte de coro no programa Sitio Distinto da Televisión de Galicia, e lembro telas visto nalgún dos vídeos do programa que hai en YouTube, cantando unha especie de grito de guerra que dicía “a tuti churrasco!” (este vídeo e o do Cuco de Velle vinos unha chea de veces, mágoa que non se atope o programa completo na rede).

As Incansables en 1992. Foto tirada do blog da asociación A Cepa.

A cousa é que para saber disto ata tiven que ler as actas dun simposio sobre antropoloxía mariñeira, así que imaxinade como está o panorama. Temos aquí un exemplo da música galega facendo crónica da súa realidade inmediata*, dun grupo galego feminino publicando cun selo prestixioso como GASA, e un vínculo co que para min é o máis fascinante que se fixo na TVG. E podemos seguir ese rastro grazas á iniciativa de alguén que anonimamente se preocupa porque a xente galega teña acceso ao seu patrimonio musical.

A seguinte parada é un pouco máis ao norte, en Ogrobe: Peinados Rebeldes son un grupo do que souben porque os Telephones Rouges, un dos meus grupos favoritos, son da mesma vila e teñen unha canción con ese título. Pregunteille por eles a Rubén Domínguez, que foi membro dos Telephones e hoxe fai música como Pantis, e díxome que “este era o grupo dos amigos de meu irmán, empezárono Fugas, Ze e Pulga, e despois engadiuse Champi e Xan e ocasionalmente meu irmán -canta nun tema- e outros. Cando tiña 15 anos fun a un ensaio deles e con 17 ao único concerto que deron en Cambados. Foi un dos motivos que me impulsou a montar algo na música“. Tamén me dixo que a súa favorita deles era esta “Mi novia es una punk”. O audio non é que teña unha calidade exquisita, pero ás veces escoitar este tipo de gravacións de grupos locais é un pouco como ver vídeos caseiros da voda doutra familia. Se non estabas alí nin coñeces a esas persoas, ao mellor non entendes a emoción que supoñen, pero intúela dalgunha maneira. Para moita xente poden ser cruciais, porque as influencias clave se cadra non son as que chegan de Estados Unidos ou Madrid (que desas hai moitas), senón as que chegan da túa parroquia.

Logo de aquí non sabía moi ben onde iamos no paseo. Penso que a América Latina, porque esta é unha canción de Sebastián Cacabelos Soutullo que se chama “Caracas mía”. Deste home, no arquivo Galiza en Música hai un LP que se chama Sebastian and his Yamaha organ with synthesizer, e o único que atopei na rede foi que o premiaron nun concurso internacional da marca Yamaha en 1972 (o International Electone Festival). O disco pareceume moi bonito: ten un toque sofisticado porque é bastante relaxado, pero tamén soa futurista pola instrumentación e ten ritmos latinos que o fan alegre á súa maneira. Fixen un pouco de detective e busquei os apelidos nunha aplicación do Instituto da Lingua Galega: o concello onde hai máis Cacabelos é Cambados, e o concello onde hai máis Soutullos é O Grove. Conteille isto a Rubén e botoume unha man, así que deixou unha pregunta no grupo de Facebook “Crónicas Mecas”, a ver se alguén era capaz de dicirnos se este home é do Salnés.

Felizmente, un día despois houbo resposta: Luis Xecas dixo que Sebastián Cacabelos Soutullo debe ter raíces en Sanxenxo, e que seguramente era da familia dos Gondariños. Na súa resposta di que as sobriñas do dono do cine de Sanxenxo (que tamén era un Cacabelos e ten tamén unha historia de vida ben interesante) lle comentaron que tiñan un tío en Venezuela que gravara un disco de órgano. En momentos como este non podo evitar pensar que internet é marabilloso.

Neste punto xa me custou decidir onde ir, porque no momento en que te pos a bucear podes atopar centos de cousas. Así que o que fixen foi pedir axuda a outra persoa, para aparecer noutro punto do arquivo. Falei con Olaia Tubío, que ten traballado tamén coa memoria da música galega en cousas como o documental Dorothé na vila (do que é guionista) ou o proxecto online Punto e Volta, onde se poden ver unha chea de entrevistas e vídeos que recolleron a transmisión da música e o baile tradicionais no presente. Pedinlle que bucease ela e fixese tamén algunha recomendación.

Olaia: A verdá é que me metín a navegar en Galiza en música e non teño moi claro con que quedarme. Creo que vou escoller a Aurita Moscoso, que no disco da Galega xeitosiña, na primeira canción, “O himno desparpaxado”, fai algo predecesor do bravú e cun toque así feminista moi guai. Pero bueno, teño outras que me gustan moito, como Manolo Mirás y su conjunto, que ten aí “Mi tormentito” cun rollo calipso bastante guai, e no Nuevos Románticos, de Sombras de frac, que teñen a canción que se chama tamén “Nuevos Románticos”, que sona moi actual. Nada, quédome con Aurita pero recomendo moito bucear en Galiza en música, porque hai moitísimos descubrimentos.

Nun primeiro momento non tiña moi claro onde nos levaba falar de Aurita Moscoso, pero grazas ao Galituiter descubrín que a galega xeitosiña era do Valadouro.

No musical, a descrición de Olaia é moi acertada: é unha canción de 1985 que ten ese punto de recoller o humor popular e o espírito de verbena, como facía Ana Kiro (a produción tamén ten un aire aos seus discos desa época, como De vacacións ou Recordo a Pucho Boedo), pero tamén ten un toque máis agresivo e xuvenil como o que tería logo o bravú. Pero as outras cousas que identifica levaríannos a novos puntos do espazo-tempo: con Manolo Mirás iríamos á Compostela de 1961 (e a ese punto no que se mestura o rock and roll que ía entrando con ese calipso e outras cousas latinas); con Sombras de Frac á Coruña dos 80 (menos estudada que a movida viguesa). En paralelo á música tradicional (que está ás veces recollida en cancioneiros ou no Arquivo do Patrimonio Oral da Identidade do Museo do Pobo Galego), a xente galega foi facendo música de moitos tipos. O pop é á vez iso que transmite a gran industria cultural por todos os medios que ten e iso que fan catro persoas con cacharros nun garaxe ou un galpón, ou unha nunha casa cun ordenador. É a música máis cara e unha das máis espontáneas, a máis profesional e a máis libre segundo lle cadra. E estas gravacións non sempre son accesibles pero son parte da nosa memoria colectiva e da nosa cultura.

Chegado a este punto emocioneime un pouco e seguín de paseo por Galiza en Música.

Lembreime de buscar a ver se atopaba algo de O Fillo Pausado, de quen só lembraba as cousas que nos contara Rafa Anido nunha entrevista que lle fixeramos o Cosmonauta Tropical e máis eu para a Revista Porno:

Rafa: (…) á hora de esforzarte por sacar ti o teu, o nivel de frustración que podes chegar a ter pode fundirte. Eu estou pensando, por exemplo, neste rapaz de Vigo que tiña un proxecto que se chamaba O Fillo Pausado. Claro, non o coñece ninguén, é increíble. É increíble tamén que ese pavo gravaba os seus discos a finais dos 90, no estudio, pagaba as copias, a edición e todo, e non se sabe nada del. Eu vino pola rúa. Por un lado quixen ir falar con el, pero non sei, non o vin así moi… Pensei, “como estará este tío agora?”. Antes movíase por Vigo, agora creo que nin eso… Tiña un nivel de creatividade brutal. Realmente apostou moi forte co seu primeiro disco, fixo 500 vinilos e non sei se vendería 80. Se vós o escoitades, seguro que ides ver algo aí. E como estará hoxe? Víase que no seu momento apostaba forte e non tiña a repercusión mínima para ir tocar a algún lado ou facer algo. Chamábame a min para ir tocar e eu dicíalle “neno, eu que che vou ofrecer?”. Eu ás veces intentaba, pero non sei se chegara a facerlle algún concerto fóra de Vigo. Nunca fun capaz, que eu nesa época non tiña aínda contactos ou o que fose para poder facer algo. E iso, estame vindo á mente porque o vin por alí pola rúa e hai un mes escoitei o seu disco. E dixen que eu así non quero acabar, eu quero chegar ata o final coa miña teima. Non podo frustrarme. Vexo moita peña e logo dis, claro, é que que cantidade de discos (xa non digo maquetas) se poden quitar en España a día de hoxe, en cd ou en vinilo, e non saber nós nin que existen? E poderían interesarnos! Moitísimos, centos. E que pasa con esta xente? Frústrase e desaparece, porque di “esto non é o meu, aquí non pinto nada”. Entón eu cando estamos falando das ilusións non estou disposto a frustralas.

Efectivamente, esta canción do Fillo Pausado é moi bonita e si que sorprende o nivel de descoñecemento que temos moitas veces sobre as creacións artísticas menos rececntes en Galicia. No seu texto “O cine en Galiza, un relato descontinuo” (no libro Marcas na paisaxe), Xan Gómez Viñas falaba de como o cinema galego vivía nunha especie de sucesión de tabulas rasas. Hoxe penso que coñezo bastantes cousas do cinema ou da música galega dos últimos dez anos, pero porque son os que vivín máis activamente como espectador. Para o de máis atrás xa tiven que investigar e tardei anos en poder ver (ou en coñecer) cousas como Salvamento e socorrismo ou El cine amater, e a Sombras de Frac ou Aurita Moscoso coñecinos hai tres ou catro días. Isto é triste porque pode facer que pensemos que estamos inventando a roda cando se cadra xa o fixo o avó da nosa veciña. No caso do Fillo Pausado falamos dun disco de 1998, e Lascivos ou Peinados Rebeldes son grupos de arredor de 2005, así que tampouco é que falemos de algo remoto, senón que a semidesaparición destas cousas sucede moi rápido. Ao buscar cousas sobre O Fillo Pausado din con enlaces rotos de Galicia Hoxe e da web de Sinsal, igual que pasou co enlace de Pista Oculta que falaba do Come on pelegrín, unha compilación na que saía precisamente un tema de Sr. Anido que non lembraba:

Seguindo polo fío dos recopilatorios, en Galiza en Música están cousas como o de O Son Parrulo, unha iniciativa da Sala NASA nos anos 90, ou varios volumes de Cintas guarras, onde se poden escoitar grupos míticos da escena punk de Ferrolterra, como Blood Filloas, ou da de Ourense, como Los Morta (de quen creo que escoitei falar a veteranos de alí como Bellotas de Thee Boas).

Nas cintas de punk dos 90 que hai en Galiza en música vense avisos do tipo “non pagues máis de 400 pesetas”: esta eran 350 e 100 pesetas en selos novos.

Seguindo co paseo, apeteceume ir á casa agora que estou pechado en Santiago. E vén ao caso porque esta semana descubrín que Pucho Boedo viviu en Santa Cristina coma min. Hai pouco dedicáronlle en Perillo, moi preto da miña casa, unha rúa a el e outra á Orquesta Los Satélites (porque o seu fundador Lolito era perillán), pero na placa non indica que Pucho vivise por aló. De Pucho e os Tamara está practicamente todo no arquivo (aínda que faltaban as cancións de fan de Ana Kiro e Sabela) e tamén no YouTube, pero dos Satélites faltaban nesta plataforma cousas como este temazo de cando tiñan de cantante a Sito Sedes.

Da parroquia do lado tamén están as gravacións da Coral Polifónica Lembranzas de Santa Cruz, así que imaxino que entre os máis de 4.000 discos de Galiza en Música podedes atopar algo que vos toque de preto. Eu quería aproveitar para celebrar a xente como a que mantén este arquivo, ou que ten canles de YouTube como a de kunkeiro69, un usuario de Fene que ten subida unha cantidade inxente de discos completos (aínda que YouTube llo poña complicado: chegou a ter 25.000 pero pecháronlle a conta) que tamén nos axudan a explorar a memoria da nosa música. E tamén a xente como Fernando Fernández Rego, que na web La Fonoteca e o seu libro Unha historia da música en Galicia fai posible saber cousas sobre moitos destes artistas. Pero penso que o feito de que haxa iniciativas voluntarias e piratas que achegan este patrimonio quere dicir que a Xunta non dá o financiamento necesario aos proxectos que se ocupan disto. Cousas como o Arquivo Sonoro de Galicia, o CGAI, o arquivo da propia CRTVG ou o das emisoras locais de radio e televisión, deberían ter persoal e cartos para que ademais do traballo de catalogación poidan facer o de facilitarnos o acceso de maneira sinxela a estas pezas da nosa identidade colectiva. Mentres tanto, como soe pasar, o pobo vai máis rápido que as institucións e ese patrimonio circula a través das plataformas que ofrecen os conglomerados mediáticos estadounidenses. É bonito, pero perigoso.

*Nesa liña, o single de “Estamos en guerra”, tamén dos Resentidos, ten unha cara B moi guai das Incansables que se chama “O Golfo” e fala sobre a guerra de Kuwait. Tamén descubrín no arquivo esta semana esta canción da Quenlla en Europolis’88, un disco que ten unha portada que me flipa e dá moitas voltas sobre os efectos en Galicia da entrada de España na Unión Europea. Falan da súa actualidade pero logo sempre acaba habendo cousas aproveitables no presente.

Sleepy Spice e o anonimato creativo

Hoxe estiven no Diario Cultural Zeta da Radio Galega falando con Antonio Méndez sobre o anonimato como recurso artístico e bueno, máis concretamente sobre Sleepy Spice. Podedes escoitar o podcast aquí e ler unha versión en texto aquí debaixo.

Como hoxe quería falar sobre o anonimato, estiven lendo un pouco sobre os Residents, que son se cadra o grupo que levou máis lonxe a cuestión. Eles levan facendo música desde os anos 70, e a súa imaxe máis habitual é cunhas máscaras en forma de globos oculares e sombreiros de copa. Non está aínda moi claro quen forma ou formou parte do grupo* máis aló dun señor que se chama Hardy Fox. Houbo quen especulaba con que os Residents fosen un seudónimo dos Beatles ou con que neles tocase xente de Devo ou dos Talking Heads… En fin, cada certo tempo aparecen artistas que xogan con máscaras ou ocultan relativamente a súa identidade, como Daft Punk, Sia ou Marshmello, e tentamos saber cousas sobre a súa vida. Ao final as cancións son unha forma de comunicación e queremos saber máis sobre esa xente que está comunicándonos algo.

Desta volta quixen facer ao revés, darlle a volta ao asunto e saber que pensa do tema unha desas artistas anónimas, así que lle mandei unhas preguntas a Sleepy Spice, que penso que é o exemplo máis claro deste recurso artístico na música galega de agora.

De Sleepy Spice sabemos pouco no que se refire a datos biográficos. Na súa bio do Instagram, o que conta é que fai cancións co móbil. Entre o Spotify e o Soundcloud hai uns dez ou once temas para escoitar, algúns máis pop, como “Outro lado”, e outros máis achegados ao trap ou ao reguetón. E logo, entre as portadas e o que ten nas redes hai unha estética que se mantén: domina a cor rosa, aparecen algunhas figuras icónicas como as Supernenas, a Guerreira Lúa de Sailor Moon, as protagonistas de Clueless… e cousas da linguaxe de internet. Podemos imaxinar mil cousas, pero non hai unha imaxe nin un nome propio que nos diga quen fai estas cancións. E como isto é moi interesante, pregunteille polo proceso de crearse a si mesma.

Sleepy Spice: O proxecto de Sleepy Spice comezou como un proxecto de produción autodidacta. Eu comecei a escribir temas do xénero urbano, digamos e entón para separar iso doutros proxectos que tiña creei esta personaxe, este nome e esta estética de cor rosa, memes, emojis, etcétera. Non aparece unha persoa porque bueno, paréceme interesante separar a miña persoa persoal, por dicilo dalgunha maneira, do que é este proxecto, que realmente é unha parte de min, da miña personalidade, da miña persoa moi diferente, moi esaxerada da realidade. Eu de pequena odiaba a cor rosa como por ser un símbolo de feminidade superesaxerado e agora é como que fago o contrario, reivindico esa cor rosa, reivindico todas as cousas femininas que me gustan e é un pouco esa estética.

Sleepy Spice comentoume tamén que a imaxe lle parecía “a maneira máis rápida de transmitir as ideas e a marca do artista”. O que me parece bonito é que esa imaxe non estea asociada a un corpo, porque iso dá para inventala desde cero e controlala por completo, sen contar coas limitacións que nos dá a nosa propia identidade.

Sleepy Spice: Precisamente esta idea do anonimato faime sentir máis libre nos temas dos que falo e na produción da miña música. Penso que é unha maneira de liberarme tamén a min dos meus outros proxectos musicais e da miña vida persoal. Unha forma de separar iso e de non ser xulgada por xente que xa me coñece doutras partes da vida. Entón por esa banda para min é útil.

A vida persoal das artistas inflúe moito en como recibimos a súa obra, e hai quen xoga con iso no seu favor e quen perde o control. No primeiro grupo poderíamos falar do último tema de C. Tangana, que ata na prensa xeralista se comenta se fala de Rosalía. Ou de toda a narrativa de Lemonade, de Beyoncé, arredor da infidelidade e o perdón a Jay-Z. No seu caso teño bastante claro que a obra artística de Beyoncé é tanto a súa música como a súa imaxe pública, que usa para narrar, aínda que sempre haxa unha dúbida sobre que cousas desa imaxe pública son calculadas, cales son casuais e cales son un uso creativo desas cousas casuais.

No lado da xente que perde o control da súa imaxe poderíamos pensar en artistas que proxectan unha idea na súa obra que logo entra en conflito co seu comportamento, como pasou con Michael Jackson. Supoño que hoxe é difícil escoitar as súas cancións sobre causas sociais sen pensar tamén nas acusacións de abuso sexual contra el. Pero sucedía incluso co seu corpo, coa cor da súa pel… xulgamos a obra a través do que pensamos da persoa. En base a isto, enténdese esa opción dos Residents ou de Daft Punk de enmascararse e evitar que haxa unha persoa que xulgar. Pero nos seus casos os temas parecen precisamente máis conceptuais, máis alleos ao carácter persoal, e ao escoitar a Sleepy Spice dá a sensación de que hai algo máis vivido, máis humano no que canta.

Sleepy Spice: Nas miñas letras maioritariamente falo de temas persoais, mais tamén collo experiencias doutras persoas, ou de amigas ou de xente que coñezo, ou ao mellor temas máis xerais, e tento escribir a partir dese punto de vista, mais penso que tamén partindo un pouco da experiencia propia. Pero por exemplo un tema que vai saír en tres semanas parte dunha historia dunha amiga miña sobre desamor e ese exercicio tamén é interesante, e gústame tamén facer ese tipo de composicións.

Igual ese lado persoal vén do uso da primeira persoa. Aínda que se poida cantar desde a perspectiva de diferentes persoas ou personaxes (como esta canción de Sonic Youth cantada desde a perspectiva de Karen Carpenter), ao final hai unha voz que nos conta cousas, e gústanos construír unha relación con esa voz. Aínda que recoñezamos algo como unha ficción, podemos atopar nela algunhas verdades. Escoitar música é unha cousa moi creativa, porque imaxinamos cousas que non están necesariamente aí, interpretamos, creamos unha narración… e no caso de Sleepy Spice, como xoga coa nosa curiosidade, creo que nos empuxa aínda máis a facelo. Pregunteille que imaxe cría que se facía a xente dela polas súas cancións.

Sleepy Spice: A verdade, non sei que imaxe ou que idea ten a xente de Sleepy Spice en base aos temas. Supoño que alguén da súa mesma idade, alguén con quen se podan identificar, pois unha moza nova de Galicia… Non sei, espero que recoñezan o aspecto queer das miñas letras e un pouco tamén o humor que hai nelas, que non todo é super serio, teño bastantes memes dentro das miñas cancións. Si, non sei, alguén que se pareza a eles.

Non sei se sinto a Sleepy Spice como alguén que se parece a min, pero si como unha persoa próxima. O outro día Andrea preguntaba en Twitter se alguén sabía quen era leepy Spice, que quería que fose amiga súa, e penso que vai por aí a sensación que me crea.

Gústame especialmente como en moitas cancións súas aparecen os coidados entre amigas, como en “Abur” (“consello prás amigas: non deixes que ninguén te foda a vida e dille abur”) ou “TQM“, e creo que a idea da amizade está presente no ton das letras, porque hai esa mestura entre a intimidade e o humor que se dá cando hai confianza. Ademais paréceme moi guai como as redes, o móbil e internet aparecen nas súas letras dunha forma natural, como en “Stories” (“vin que estabas en liña, mandeiche vinte emojis / só pra ver se contestabas, síntome un pouco stalker / ata abrín un puto Snapchat para ver se cun filtro cambiabas a túa cara”). E bueno, ao final o máis importante é que os seus temas dan ganas de cantar, de bailar ou das dúas cousas. Como ela mesma conta que no momento en que dea un concerto o hype de quen é vai pasar penso que podemos esforzarnos en sacar partido a esta etapa anónima.

*En 2008 os Residents tocaron en Pontevedra. Un amigo que daquela vivía alí díxome que uns señores que falaban inglés o pararan pola rúa e lle preguntaran por un sitio para comer e, no medio dunha conversa de cortesía acabaran dicíndolle que tocaban esa noite no Pazo da Cultura. Probablemente estou contando mal a anécdota, e tamén é probable que a anécdota fose inventada polo meu amigo, pero paréceme bonito pensar que o segredo dos Residents está sendo revelado en cada concerto deles a persoas aleatorias pola rúa ás que o tema non lles preocupa demasiado.

Importa o trebello?

Imaxe de Music Crowns

O domingo pasado volvín á Radio Galega ao Diario Cultural Zeta, desta volta falando con Antonio Méndez das ferramentas que usamos para facer música e como inflúen nela. Podedes escoitalo aquí ou ler a versión en texto debaixo. Intervén o Chicho do Funk (Ortiga, Boyanka Kostova, Esteban y Manuel, Bulto…) e soan Pega Monstro, Ortiga, Bulto, Laura LaMontagne e PicoAmperio, Chet Baker e Holly Herndon. No contido non falo de babosas pero pareceume unha boa oportunidade para recuperar esas imaxes, clásicos esquecidos da internet.

Mirando a música máis popular internacionalmente nos últimos anos, non é nada novo dicir que hai unha tendencia a que a electrónica teña máis peso e a que as guitarras eléctricas parezan algo relativamente anticuado. Lin un artigo do Washington Post que falaba de como Gibson, Fender e outras empresas fabricantes de guitarras estaban nunha crise moi grande porque xa non hai guitar heroes que fagan que a xente nova merque guitarras. Pero a min isto non me preocupa demasiado por dous motivos. Un, que a figura do guitar hero ten un aquel hipermasculino que está ben superar: polo que din no artigo, a figura que máis inspira agora mesmo a que alguén colla unha guitarra é Taylor Swift e o instrumento está deixando de ser tocado maioritariamente por nenos. Outro, que a xente nova fai seguramente máis música que antes, e moita dela co que ten a man, que a miúdo é o ordenador.

Aínda así, creo que o problema está en rexeitar unhas ferramentas ou outras, porque ao final a cuestión vai ter que ver co que fagamos con elas e tampouco son incompatibles. Para aprender máis sobre o tema, quixen falar con alguén que fixese música agora con ferramentas electrónicas pero que teña usado tamén instrumentos acústicos. E ocorréuseme pedirlle opinión ao Chicho do Funk, membro de Boyanka Kostova e que en solitario usa o nome de Ortiga.

Chicho: Os primeiros instrumentos que utilicei para facer música sempre foron guitarra e baixo, porque foron os meus instrumentos nai, foron cos que aprendín a tocar, e como sempre tiña bandas con formacións de instrumentos acústicos, se facía falta unha guitarra tocaba unha guitarra, se facía falta un baixo pois un baixo. Agora dende que fago músicas electrónicas, a miña relación con estes instrumentos é máis de buscar ideas, ir probando acompañamentos tocando por encima das bases que vou montando… Pero bueno, como en Ortiga hai veces que pega que toque unha guitarra e hai veces que non, pois non sei, intento ir vendo que é o que pide a canción, o que podería estar ben e traballo en función diso, entón se fai falta que toque a guitarra tócoa e se non mola pois non a toco e xa está.

Nun proxecto como Ortiga conviven entón as distintas ferramentas. En Galicia hai moita xente que traballa coa electrónica pero que previamente viña de participar en proxectos cunha instrumentación máis propia do rock, ou que vai alternando entre unhas cousas e outras. Algúns exemplos son Pantis (antes en Telephones Rouges), Glitchgirl (que estivera en Szentes), Las Cruzes (que participaban en Uppercut), Emilio José (que o mesmo fai Nativos digitais que toca cos Indígenas), Grande Amore (tamén en Oh Ayatollah) ou, como explicaba el, o propio Chicho, que en Esteban & Manuel xa usaba as caixas de ritmos pero hai tempo tamén tocaba o baixo en Vicky Polard ou en Bulto.

Supoño que na tendencia hai unha cuestión puramente musical, porque a xente creativa sempre vai ter curiosidade por investigar cos sons e os trebellos que vaian aparecendo. Pero tamén hai unha cuestión socioeconómica, que en Galicia sempre pesa moito porque a maioría de proxectos musicais non son profesionais. Nos exemplos de antes, os proxectos máis electrónicos son en solitario ou dúos, e nos proxectos previos había máis peso da idea do grupo de rock de catro ou cinco persoas. Cantos grupos son posibles mentres a xente estuda ou está no paro e deixan de selo cando alguén empeza a ter horarios máis esixentes ou ten que emigrar? Penso que unha chea. Pregunteille a Chicho como cría que afectaba a tecnoloxía á música de cada época e faloume das dúas cuestións.

Chicho: Sempre que haxa máis recursos dispoñibles eu considero que é positivo, e moitas veces na historia os avances tecnolóxicos que surxen fan que os sonidos dunha época non teñan nada que ver coa anterior. Por exemplo, cando surxiron as caixas de ritmos e todos esos rollos, claro, a xente empezou a facer house, techno y tal y cual e iso ata ese momento non existía. Quero dicir, antes a xente tiña baterías acústicas, guitarras… e xuntábanse para facer ruido. Entón paréceme guai que a partir dun avance tecnolóxico surxa outra forma de ver a música e outra forma de relacionarse con ela. E no meu caso, como chegou un punto no que non podía quedar coa xente habitualmente para facer música, as caixas de ritmos, samples e tal déronme a oportunidade de formar unha banda eu só e poder seguir tirando para diante, pois iso, aínda que non teña uns colegas cos que poder facer ruido todos xuntos. E joba, creo que é superpositivo porque, como dicía antes, é algo que ocurre e que é posible desde hai moi pouco tempo.

Entón, que hai desa idea de que a tecnoloxía dixital democratiza o acceso á cultura? É evidente que o dixital abaratou o acceso a moitas cousas que antes eran moi caras. Hai corenta anos moi pouca xente tiña unha cámara, por exemplo, e agora todo o mundo leva unha no móbil. Igual ca iso, agora a xente pode producir (e, se cadra máis importante, distribuír) música se cadra máis facilmente ca antes, pero tamén creo que moitas veces é unha cuestión de perspectiva, se pensamos que antes de que houbese radios e tocadiscos na casa, a música non era tanto algo que a xente escoitaba. É dicir, tamén o era, pero era algo que a xente facía, e facíao co que tiña a man, para pasalo ben ou para acompañarse traballando ou o que fose. É dicir, a maneira máis barata e máis democrática de facer música vai ser co propio corpo e coa propia voz, e nese sentido paréceme moi inspiradora a xente que ten de vez en cando a valentía de non necesitar nada máis. Nos últimos anos pasoume por exemplo con cousas como Ao cabo leirín, o disco de Faia, e tamén con esta canción de Laura LaMontagne, na que canta unha copla que, polo que lin, penso que recolleu a cantante e investigadora Susana Baca no norte de Perú e que fala tamén dalgunha maneira de como a xente pode expresarse e emocionar sen necesitar sequera saber escribir.

Precisamente Laura LaMontagne actúa agora con PicoAmperio nun proxecto que mestura a electrónica e elementos da tradición lírica galego-portuguesa ou recollidas da tradición oral, e esta semana van estar no Ciclo VanGal no Museo do Pobo Galego, con Faia, MounQup e Teresa Ferreiro. Supoño que escoitándoas en conxunto podemos ver esa tendencia a investigar nas tradicións e facer con ela cousas novas, como veñen facendo tamén Baiuca ou Mercedes Peón.

É isto tradición? Supoño que si, porque a tradición non é inmutable. Se cadra a tecnoloxía dispoñible nalgunha época era unha lata de sardiñas e unha botella de anís, e agora a tecnoloxía dispoñible é moito máis ampla. A min, que o que me gustaba cando tiña quince anos era o rock e o punk, levoume tempo desfacerme dos prexuízos fronte á electrónica, como se fose algo artificial, ou como se fose xente que non tocaba, pero ao final cada quen ten que usar as ferramentas que lle pareza e o que importa é o que fai con elas. Xusto pregunteille a Chicho se vía diferenza entre aplicar o dixital a xéneros que foron sempre electrónicos ou facelo á cumbia ou o mambo, que veñen dunha tradición acústica.

Chicho: Pois eu hoxe por hoxe os ordenadores, os efectos de produción… véxoos totalmente imprescindibles en todo tipo de estilos, sea trap, sea música de verbena, sea reguetón ou o que sea. Basicamente porque claro, vai chegar un momento no que a túa canción, sea do estilo que sea, vaise ver reducida nun estudio a un proxecto dixital nun programa de gravación. Ti cando estás gravando a todo se lle aplica efectos aínda que sexa por temas de cortar frecuencias, crear un equilibrio entre os instrumentos, que ningún tape a ningún, que todos se entendan… e iso tamén se consigue a base de meterlle 30.000 efectos a todo, e se fas rock a túa batería vai ter compresores, vai ter reverbs… que realmente é tan antinatural como ter un autotune nunha voz. Entón iso, véxoo practicamente igual. Se cadra en estilos electrónicos buscas ao mellor que o efecto se note máis, que o oyente note máis ese ambiente dixital pero bueno, como a nadie se lle ocorre escoitar trap sen autotune e esas cousas, a nadie se lle ocurre escoitar Slayer sen distorsión, a nadie se lle ocurre ver unha peli de acción sen os cromas… hoxe en día como todo é dixital, pois é dixital para todos. Eu creo, vaia.

Seguindo co que di Chicho, moitas veces hai unha idea de naturalidade que non relacionamos coa técnica, pero que si que ten relación con ela. O son gravado existe desde hai 150 anos, que tampouco é tanto tempo, e só a aparición do micrófono xa posibilitou que aparecesen novas formas de cantar. Por exemplo, nos anos 50 foi moi rompedora a maneira de cantar de Chet Baker, que é moi íntima, case susurrada, e que se cadra non tería sentido se non houbese amplificación.

Poderíamos pensar que isto sona “orgánico”. A min tamén mo parece, pero aí temos unha serie de prexuízos. Se vemos un ordenador ou un móbil, pensamos en tecnoloxía, e penso que non facemos o mesmo cando vemos unha guitarra (que é tecnoloxía igualmente). Se cadra hai un romanticismo asociado aos instrumentos que aínda non asociamos ao ordenador (lembreime agora de que xa escribín algo sobre isto que igual non teño tan claro agora). Probablemente pasa porque un violín está pensado para facer música e un ordenador está pensado para facer millóns de cousas. Pero, por exemplo, a compositora Holly Herndon, que estivo no Wos Festival de 2019, ten dito que o ordenador é o instrumento máis persoal que existe, e ten traballado para desmentir a idea de que a música de ordenador é unha música fría.

Captura do clip “Eternal“, dirixido por Mathew Dryhurst

No seu último disco, PROTO, Herndon desenvolveu unha intelixencia artificial e fíxoa colaborar cun grupo de vocalistas. A súa idea foi ir máis aló de pensar na máquina como unha ferramenta e pensar nela como unha colaboradora. Esta intelixencia, que se chama Spawn, vai aprendendo a partir de diferentes voces e sons e interprétaos á súa maneira coas súas propias variacións, glitches e distorsións, que non son predecibles. E en varias cancións o que fai é recuperar melodías ou modos de canto comunitarios, de pregunta e resposta, pero facendo que as persoas e a máquina interactúen. Vese neste “live training” no que Spawn aprende en resposta ao coro.

Acabará isto sendo o que soe “natural”? Non o sei, porque a propia Holly Herndon comenta como moitos dos experimentos musicais con intelixencia artificial tenden a unha automatización que parte da música que xa se fixo, caendo dalgún xeito na retromanía e a nostalxia. As convencións de cada época van cambiando. Cansamos dunha estética e pedimos outra, que igual é nova e igual é de hai anos, igual que por exemplo houbo un momento hai uns dez anos no que parece que houbo unha saturación do autotune e logo volveu estar de moda (e probablemente se miramos a países menos influídos polo mainstream estadounidense esta historia sexa distinta). Con todo, pasa o que dicía Chicho: o dixital está aí para todas as opcións, e o trebello importa porque inflúe na música que se fai (polo menos en canta xente a fai e como soa). Moitas veces úsase para imitar o que xa fixeron antes os instrumentos tradicionais, ás veces para alteralos e outras para facer algo que as persoas non poden facer por si soas. O futuro debería ir por aí, pero mentres alguén queira expresarse coa música mellor non pasar de ningunha ferramenta: a min vaime parecer igual de válido un ordenador que unha botella de anís.