Rafa Anido pediume un texto para a promo do seu último EP, que saíu en vinilo nunha coedición de Ferror Records, Discos Peroquébien, Ulomanía Coop., Pafff Bum!!! Discos, Mama Vynila Records, Ansua Records, PELUQart e INTERRUPTOR. O que fixen non sei se foi moi útil como texto promocional (é demasiado longo), pero gustoume escribilo porque me serviu para pensar por que me gusta Señor Anido e agora subino para ampliar a categoría de “Notas de prensa” deste blog, onde hai algúns textos feitos por encargo sobre discos de amigos nos que puiden saírme do que son as notas de prensa convencionais de vender a moto e vender a moto dunha forma máis libre (a miña favorita é precisamente a de 18, de Señor Anido & Señora Álvarez).
Un dos recursos máis habituais para falar de música é a comparación. No nivel máis básico só se di outro proxecto parecido: “É rollo Joy Division”. Nisto se basean, supoño, os algoritmos para dar recomendacións do estilo “si te gusta Tanxugueiras, te gustará Baiuca” ou “sus fans también escuchan Azúcar Moreno y John Maus”. En Galicia, caemos a miúdo nun complexo de inferioridade que dá pé a que esta comparación sirva para falar de “El Manolo Escobar gallego”, “el Sinatra gallego”, “el Elvis gallego” e esas cousas. Rafa Anido pediume catro ou cinco liñas e levo sete sen empezar aínda a falar de Señor Anido 19, pero facían falla para chegar á conclusión que veño armando: as comparacións non son útiles para falar da música de Señor Anido, porque (aínda que teña influencias como todo o mundo) o que el fai é único. Parece un tópico, pero é certo. Como describir o que fai? Pódese tentar describindo este disco, que ten un punto de garaxe minimalista (coa repetición de riffs sinxelos e carismáticos) e un punto de ciencia ficción dos anos 50 (porque os seus sons electrónicos parecen remitir ao futuro, pero a unha idea do futuro que agora non se leva). Ten dous temas con voz que resumen o que poderían ser as dúas grandes temáticas do seu autor: unha gran canción sobre traballo e alienación (“Atento”) que vincula o disco á realidade, e outra (“Mundo interior”) que celebra a imaxinación (“estou vivindo nun mundo interior / un viaxe astral non sería mellor / aló fóra podo afogar / aquelo é un muermo total”). Esa imaxinación aplícase ao uso que lle dá aos (poucos) instrumentos empregados: a guitarra mantén o estilo e o son característicos de Rafa (que remiten ao rock and roll antes de que o rock and roll empezase a ter demasiadas notas), o órgano Farfisa subliña a pureza das melodías (outra vez, non sei con que comparar algo como “Cómete tus luces”) e as bases da caixa de ritmos soan, igual que todo o resto, imaxinativas e únicas na súa sinxeleza, sen estar retorcidas na procura dunha orixinalidade artificial. Se a anterior obra de Señor Anido, Sr. Anido & Sra. Álvarez 18, se expandía en moitísimas direccións, Señor Anido 19 parece recollelas e destilalas nun resumo do seu universo, tan claro que en catro das cancións nin sequera necesita palabras para facelo.
Hoxe estiven na Radio Galega, falando con Antonio Méndez e dando un paseo polo arquivo Galiza en Música, que visito moi a miúdo desde que me serviu para atopar os discos de Ana Kiro que non localizaba (e que usei no podcast que fixen arredor dela para VINTE). O paseo fíxoseme curto, así que aquí vou incluír cousas que alí non puiden pinchar e que subín a YouTube para que estean accesibles en streaming (e así enmendar o feito de que se nos botase o tempo enriba e quedasen cancións sen entrar). Contei tamén coa axuda de Olaia Tubío e Rubén Domínguez. Podedes escoitar o podcastneste enlace.
No vídeo de enriba podedes escoitar “Bla, bla, bla”, de Lascivos. Cando tiña quince ou dezaseis anos foron, se cadra, o primeiro grupo local que me entusiasmou sen chegar a eles a través de meus pais ou do Xabarín Club. Daquela escoitaba moito punk e garaxe e flipárame ver na Coruña un grupo que podía recordar a aquelo pero non soaba exactamente a ninguén (se cadra un aire ao caos e o toque perigoso dos Stooges pero máis rápido) e non cantaba en inglés. O que pasa é que as súas cancións non están en Spotify nin nas plataformas en xeral (a miña favorita, “Casi muerto casi vivo”, está en YouTube pero nun vídeo que grava o vinilo reproducíndose), e acabei dando con isto no arquivo Galiza en Música.
Tentei contactar por correo electrónico coa xente que leva o arquivo pero non tiven resposta, así que vos conto o que sei: nesa páxina hai un catálogo discográfico que, segundo as miñas contas, ten subidos 4.340 discos de música galega, de entre 1950 e 2010. Ás veces son cousas gravadas directamente en dixital, e noutros casos dixitalizacións de cinta ou vinilo. En moitos casos sérvennos para atopar cousas que non están en ningún outro punto da rede e, nalgún caso, tampouco no catálogo do Arquivo Sonoro de Galicia do Consello da Cultura Galega, que debe ser o arquivo máis completo para o que nos ocupa. O que quixen foi facer un paseo por algunhas destas cousas, que é tamén un paseo polo tempo e pola xeografía galega.
A primeira parada é Cangas. O tema de enriba é “Salve Cangas”, unha canción que cantan As Incansables de Cangas e que foi a cara B do single “Rockin’ Chair” dos Resentidos. Estiven buscando información sobre elas e atopei varios datos que creo que son verdade. Un é que As Incansables eran unha comparsa formada por catorce mulleres coas que tamén colaboraba o poeta Cecilio Rial. Outro, que esta denominación tamén tiña que ver coas mulleres canguesas que participaron nas protestas que a finais dos 80 mantiveron un ano pechada a casa do concello logo de que o alcalde Lois Pena subise o IBI un 500%. Isto é do que se fala na canción, que ten claramente ese espírito de comparsa (o alcalde é ao que chaman “bochechón”). E outro dato é que participaban como unha sorte de coro no programa Sitio Distinto da Televisión de Galicia, e lembro telas visto nalgún dos vídeos do programa que hai en YouTube, cantando unha especie de grito de guerra que dicía “a tuti churrasco!” (este vídeo e o do Cuco de Velle vinos unha chea de veces, mágoa que non se atope o programa completo na rede).
As Incansables en 1992. Foto tirada do blog da asociación A Cepa.
A cousa é que para saber disto ata tiven que ler as actas dun simposio sobre antropoloxía mariñeira, así que imaxinade como está o panorama. Temos aquí un exemplo da música galega facendo crónica da súa realidade inmediata*, dun grupo galego feminino publicando cun selo prestixioso como GASA, e un vínculo co que para min é o máis fascinante que se fixo na TVG. E podemos seguir ese rastro grazas á iniciativa de alguén que anonimamente se preocupa porque a xente galega teña acceso ao seu patrimonio musical.
A seguinte parada é un pouco máis ao norte, en Ogrobe: Peinados Rebeldes son un grupo do que souben porque os Telephones Rouges, un dos meus grupos favoritos, son da mesma vila e teñen unha canción con ese título. Pregunteille por eles a Rubén Domínguez, que foi membro dos Telephones e hoxe fai música como Pantis, e díxome que “este era o grupo dos amigos de meu irmán, empezárono Fugas, Ze e Pulga, e despois engadiuse Champi e Xan e ocasionalmente meu irmán -canta nun tema- e outros. Cando tiña 15 anos fun a un ensaio deles e con 17 ao único concerto que deron en Cambados. Foi un dos motivos que me impulsou a montar algo na música“. Tamén me dixo que a súa favorita deles era esta “Mi novia es una punk”. O audio non é que teña unha calidade exquisita, pero ás veces escoitar este tipo de gravacións de grupos locais é un pouco como ver vídeos caseiros da voda doutra familia. Se non estabas alí nin coñeces a esas persoas, ao mellor non entendes a emoción que supoñen, pero intúela dalgunha maneira. Para moita xente poden ser cruciais, porque as influencias clave se cadra non son as que chegan de Estados Unidos ou Madrid (que desas hai moitas), senón as que chegan da túa parroquia.
Logo de aquí non sabía moi ben onde iamos no paseo. Penso que a América Latina, porque esta é unha canción de Sebastián Cacabelos Soutullo que se chama “Caracas mía”. Deste home, no arquivo Galiza en Música hai un LP que se chama Sebastian and his Yamaha organ with synthesizer, e o único que atopei na rede foi que o premiaron nun concurso internacional da marca Yamaha en 1972 (o International Electone Festival). O disco pareceume moi bonito: ten un toque sofisticado porque é bastante relaxado, pero tamén soa futurista pola instrumentación e ten ritmos latinos que o fan alegre á súa maneira. Fixen un pouco de detective e busquei os apelidos nunha aplicación do Instituto da Lingua Galega: o concello onde hai máis Cacabelos é Cambados, e o concello onde hai máis Soutullos é O Grove. Conteille isto a Rubén e botoume unha man, así que deixou unha pregunta no grupo de Facebook “Crónicas Mecas”, a ver se alguén era capaz de dicirnos se este home é do Salnés.
Felizmente, un día despois houbo resposta: Luis Xecas dixo que Sebastián Cacabelos Soutullo debe ter raíces en Sanxenxo, e que seguramente era da familia dos Gondariños. Na súa resposta di que as sobriñas do dono do cine de Sanxenxo (que tamén era un Cacabelos e ten tamén unha historia de vida ben interesante) lle comentaron que tiñan un tío en Venezuela que gravara un disco de órgano. En momentos como este non podo evitar pensar que internet é marabilloso.
Neste punto xa me custou decidir onde ir, porque no momento en que te pos a bucear podes atopar centos de cousas. Así que o que fixen foi pedir axuda a outra persoa, para aparecer noutro punto do arquivo. Falei con Olaia Tubío, que ten traballado tamén coa memoria da música galega en cousas como o documental Dorothé na vila(do que é guionista) ou o proxecto online Punto e Volta, onde se poden ver unha chea de entrevistas e vídeos que recolleron a transmisión da música e o baile tradicionais no presente. Pedinlle que bucease ela e fixese tamén algunha recomendación.
Olaia: A verdá é que me metín a navegar en Galiza en música e non teño moi claro con que quedarme. Creo que vou escoller a Aurita Moscoso, que no disco da Galega xeitosiña, na primeira canción, “O himno desparpaxado”, fai algo predecesor do bravú e cun toque así feminista moi guai. Pero bueno, teño outras que me gustan moito, como Manolo Mirás y su conjunto, que ten aí “Mi tormentito” cun rollo calipso bastante guai, e no Nuevos Románticos, de Sombras de frac, que teñen a canción que se chama tamén “Nuevos Románticos”, que sona moi actual. Nada, quédome con Aurita pero recomendo moito bucear en Galiza en música, porque hai moitísimos descubrimentos.
Nun primeiro momento non tiña moi claro onde nos levaba falar de Aurita Moscoso, pero grazas ao Galituiter descubrín que a galega xeitosiña era do Valadouro.
Nesse ambiente sexy também destacava Aurita Moscoso, do Valadouro.
No musical, a descrición de Olaia é moi acertada: é unha canción de 1985 que ten ese punto de recoller o humor popular e o espírito de verbena, como facía Ana Kiro (a produción tamén ten un aire aos seus discos desa época, como De vacacións ou Recordo a Pucho Boedo), pero tamén ten un toque máis agresivo e xuvenil como o que tería logo o bravú. Pero as outras cousas que identifica levaríannos a novos puntos do espazo-tempo: con Manolo Mirás iríamos á Compostela de 1961 (e a ese punto no que se mestura o rock and roll que ía entrando con ese calipso e outras cousas latinas); con Sombras de Frac á Coruña dos 80 (menos estudada que a movida viguesa). En paralelo á música tradicional (que está ás veces recollida en cancioneiros ou no Arquivo do Patrimonio Oral da Identidade do Museo do Pobo Galego), a xente galega foi facendo música de moitos tipos. O pop é á vez iso que transmite a gran industria cultural por todos os medios que ten e iso que fan catro persoas con cacharros nun garaxe ou un galpón, ou unha nunha casa cun ordenador. É a música máis cara e unha das máis espontáneas, a máis profesional e a máis libre segundo lle cadra. E estas gravacións non sempre son accesibles pero son parte da nosa memoria colectiva e da nosa cultura.
Chegado a este punto emocioneime un pouco e seguín de paseo por Galiza en Música.
Lembreime de buscar a ver se atopaba algo de O Fillo Pausado, de quen só lembraba as cousas que nos contara Rafa Anido nunha entrevista que lle fixeramos o Cosmonauta Tropical e máis eu para a Revista Porno:
Rafa: (…) á hora de esforzarte por sacar ti o teu, o nivel de frustración que podes chegar a ter pode fundirte. Eu estou pensando, por exemplo, neste rapaz de Vigo que tiña un proxecto que se chamaba O Fillo Pausado. Claro, non o coñece ninguén, é increíble. É increíble tamén que ese pavo gravaba os seus discos a finais dos 90, no estudio, pagaba as copias, a edición e todo, e non se sabe nada del. Eu vino pola rúa. Por un lado quixen ir falar con el, pero non sei, non o vin así moi… Pensei, “como estará este tío agora?”. Antes movíase por Vigo, agora creo que nin eso… Tiña un nivel de creatividade brutal. Realmente apostou moi forte co seu primeiro disco, fixo 500 vinilos e non sei se vendería 80. Se vós o escoitades, seguro que ides ver algo aí. E como estará hoxe? Víase que no seu momento apostaba forte e non tiña a repercusión mínima para ir tocar a algún lado ou facer algo. Chamábame a min para ir tocar e eu dicíalle “neno, eu que che vou ofrecer?”.Eu ás veces intentaba, pero non sei se chegara a facerlle algún concerto fóra de Vigo. Nunca fun capaz, que eu nesa época non tiña aínda contactos ou o que fose para poder facer algo. E iso, estame vindo á mente porque o vin por alí pola rúa e hai un mes escoitei o seu disco. E dixen que eu así non quero acabar, eu quero chegar ata o final coa miña teima. Non podo frustrarme. Vexo moita peña e logo dis, claro, é que que cantidade de discos (xa non digo maquetas) se poden quitar en España a día de hoxe, en cd ou en vinilo, e non saber nós nin que existen? E poderían interesarnos! Moitísimos, centos. E que pasa con esta xente? Frústrase e desaparece, porque di “esto non é o meu, aquí non pinto nada”. Entón eu cando estamos falando das ilusións non estou disposto a frustralas.
Efectivamente, esta canción do Fillo Pausado é moi bonita e si que sorprende o nivel de descoñecemento que temos moitas veces sobre as creacións artísticas menos rececntes en Galicia. No seu texto “O cine en Galiza, un relato descontinuo” (no libro Marcas na paisaxe), Xan Gómez Viñas falaba de como o cinema galego vivía nunha especie de sucesión de tabulas rasas. Hoxe penso que coñezo bastantes cousas do cinema ou da música galega dos últimos dez anos, pero porque son os que vivín máis activamente como espectador. Para o de máis atrás xa tiven que investigar e tardei anos en poder ver (ou en coñecer) cousas como Salvamento e socorrismoou El cine amater, e a Sombras de Frac ou Aurita Moscoso coñecinos hai tres ou catro días. Isto é triste porque pode facer que pensemos que estamos inventando a roda cando se cadra xa o fixo o avó da nosa veciña. No caso do Fillo Pausado falamos dun disco de 1998, e Lascivos ou Peinados Rebeldes son grupos de arredor de 2005, así que tampouco é que falemos de algo remoto, senón que a semidesaparición destas cousas sucede moi rápido. Ao buscar cousas sobre O Fillo Pausado din con enlaces rotos de Galicia Hoxe e da web de Sinsal, igual que pasou co enlace de Pista Oculta que falaba do Come on pelegrín, unha compilación na que saía precisamente un tema de Sr. Anido que non lembraba:
Seguindo polo fío dos recopilatorios, en Galiza en Música están cousas como o de O Son Parrulo, unha iniciativa da Sala NASA nos anos 90, ou varios volumes de Cintas guarras, onde se poden escoitar grupos míticos da escena punk de Ferrolterra, como Blood Filloas, ou da de Ourense, como Los Morta (de quen creo que escoitei falar a veteranos de alí como Bellotas de Thee Boas).
Nas cintas de punk dos 90 que hai en Galiza en música vense avisos do tipo “non pagues máis de 400 pesetas”: esta eran 350 e 100 pesetas en selos novos.
Seguindo co paseo, apeteceume ir á casa agora que estou pechado en Santiago. E vén ao caso porque esta semana descubrín que Pucho Boedo viviu en Santa Cristina coma min. Hai pouco dedicáronlle en Perillo, moi preto da miña casa, unha rúa a el e outra á Orquesta Los Satélites (porque o seu fundador Lolito era perillán), pero na placa non indica que Pucho vivise por aló. De Pucho e os Tamara está practicamente todo no arquivo (aínda que faltaban as cancións de fan de Ana Kiro e Sabela) e tamén no YouTube, pero dos Satélites faltaban nesta plataforma cousas como este temazo de cando tiñan de cantante a Sito Sedes.
Da parroquia do lado tamén están as gravacións da Coral Polifónica Lembranzas de Santa Cruz, así que imaxino que entre os máis de 4.000 discos de Galiza en Música podedes atopar algo que vos toque de preto. Eu quería aproveitar para celebrar a xente como a que mantén este arquivo, ou que ten canles de YouTube como a de kunkeiro69, un usuario de Fene que ten subida unha cantidade inxente de discos completos (aínda que YouTube llo poña complicado: chegou a ter 25.000 pero pecháronlle a conta) que tamén nos axudan a explorar a memoria da nosa música. E tamén a xente como Fernando Fernández Rego, que na web La Fonoteca e o seu libro Unha historia da música en Galicia fai posible saber cousas sobre moitos destes artistas. Pero penso que o feito de que haxa iniciativas voluntarias e piratas que achegan este patrimonio quere dicir que a Xunta non dá o financiamento necesario aos proxectos que se ocupan disto. Cousas como o Arquivo Sonoro de Galicia, o CGAI, o arquivo da propia CRTVG ou o das emisoras locais de radio e televisión, deberían ter persoal e cartos para que ademais do traballo de catalogación poidan facer o de facilitarnos o acceso de maneira sinxela a estas pezas da nosa identidadecolectiva. Mentres tanto, como soe pasar, o pobo vai máis rápido que as institucións e ese patrimonio circula a través das plataformas que ofrecen os conglomerados mediáticos estadounidenses. É bonito, pero perigoso.
*Nesa liña, o single de “Estamos en guerra”, tamén dos Resentidos, ten unha cara B moi guai das Incansables que se chama “O Golfo” e fala sobre a guerra de Kuwait. Tamén descubrín no arquivo esta semana esta canción da Quenlla en Europolis’88, un disco que ten unha portada que me flipa e dá moitas voltas sobre os efectos en Galicia da entrada de España na Unión Europea. Falan da súa actualidade pero logo sempre acaba habendo cousas aproveitables no presente.
Se metes fotos cun fondo máis ou menos neutro no Paint 3D e pulsas “Selección mágica” pasan cousas así. Estes eran os Homens, que quedaron segundos.
Hai unhas semanas María Yáñez pediume unha lista de vinte cancións en galego de entre 2001 e 2020 para a lista que acaban de sacar en VINTE mesturando as escollas de vinte mulleres e vinte homes. Eu estou moi contento de que me chamase, paseino moi ben facendo a lista e quería explicar un pouco o proceso de facela, tamén porque non podemos quedar con normalidade para comentala, rajar do que non nos gusta, celebrar o que si e esas historias.
Primeiro fixen unha lista en bruto con todo o que se me ocorría que me gustaba moito, ás veces con cancións concretas e outras con artistas ou bandas sen escoller tema. É dicir, é moi difícil escoller só unha canción de Emilio José ou de Malandrómeda. Tamén había grupos que cousas que escoito algo menos pero que me gustan igualmente, por non descartar cousas antes de tempo. Era máis ou menos isto:
2. Logo fíxenme unha lista para escoitar en bucle e ver que cousas me apetecía máis escoitar e cales menos. Fun tamén vendo que temas escoller dos que estaba entre varios. De Malandrómeda quedei con “Encontro con !@#$%!!” porque se cadra é a que máis veces oín decidíndoo eu. De Emilio José escollín “♥” porque me gusta tanto que xa só se me ocorreu o criterio de ir ao peso e coller o tema máis longo de Agricultura livre, que é o meu disco galego favorito (bueno, e tamén porque me gusta que a noción de canción de Emilio José é diferente á habitual e nese tema queda moi claro). De Ataque Escampe descarteinas todas porque me daba un pouco de pudor votar por un grupo no que toco, aínda que fose polas que fixeron antes de estar eu no grupo e que me fixeron ser fan. Estaba entre “A vitoria“, “Orde e progreso“, “Mondariz-Balneario” e tamén pensei en “O amor en technicolor” e “O amor en Fujifilm“. Dos Telephones Rouges costoume un anaco e deixei “Eine kugel” porque a escoitamos moito ultimamente na casa, dándonos conta de que é destas un pouco premonitorias cando canta “boto de menos a xente / e non a quero ver”.
3. Logo xa fun descartando esas cousas que igual tería posto se tentase buscar un criterio “obxectivo” de “importancia” ou “calidade”. Penso por exemplo en Mercedes Peón, que me parece que é moi sabia e moi talentosa pero logo na casa non me soe apetecer escoitar, e polo tanto non é a día de hoxe música importante para min.
4. Despois descartei cancións e proxectos que si que son importantes para min, e aí tiven varios criterios distintos. Descartei as cancións de Fluzo ou Non Residentz porque xa puxera unha de Malandrómeda e así non enchía todo de proxectos do Hevi. Tamén descartei “Ana de Palacio” de Metralletas Lecheras e “Catro anos máis” de Travesti Afgano porque xa puxera “Negro teenager” de Señor Anido e Señora Álvarez, e “Mundo Nuno” de Mundo Prestigio e Grande Amore porque xa puxera “todos.xuntos.unidos.sempre” de Oh Ayatollah. Descartei “Pánico (merda de dj)” de Fanny + Alexander porque ao final era unha versión dos Smiths e tíñame un pouco menos de mérito, igual que “Son un piñeiral” de O’Leo de Matamá (aínda que estiven escoitando moito este nadal o seu disco sé [mente de vencer]e igual agora tiña metido algún outro tema). E logo xa me quedaron polos pelos por meter “Lausanne (on my mind)” de Familia Caamagno, “Minueto de Monfero” de Ki e “Sabichón do carallo”, un mash up de Ultramarinho que mestura a Farruco con Fatboy Slim e que sempre me flipou.
5. Entón a lista que me quedou é esta, por orde cronolóxica inversa:
Lamprea Explosiva – Flores (2020) Sleepy Spice – Abur (2019) Oh! Ayatollah – todos.xuntos.unidos.sempre (2019) Baiuca feat Aliboria – Olvídame (2019) Faia – Doncos (2019) Pantis – Mar (2018) Chicharrón – Que máis dará? (2018) Contenedor de Mierda – Ponte de pijo (2018) Peña – Ensíname (2017) Dois – Xardíns (2017) Zurraspa – Caracoíño (2016) Sr. Anido & Sra. Álvarez – Negro teenager (2016) Malandrómeda – Encontro con !@#$%!! (2016) Emilio José – ♥ (2015) Das Kapital – Grecia (2013) Telephones Rouges – Eine kugel (2012) Samesugas – Tóxico injecta (2011) Peret – Apaga o candil (2009) The Homens – Calamar (2009) Pescando em Copacabana – Deixa pra lá (2007)
Metín todos os temas nunha playlist de YouTube menos “Caracoíño” e “Negro teenager“, que podedes escoitar en Bandcamp.
Logo estiven pensando un pouco sobre o que eu mesmo escollín e sobre o que saíu en xeral. Nas cancións que puxen hai algo máis de homes que de mulleres, aínda que as que teñen só homes son case todas das máis antigas, así que se cadra a cousa vai a mellor. As cancións de Emilio José e Pescando em Copacabana tiven dúbida sobre se ían considerarse galego ou ourensiano ou portugués (pero non se abriu tampouco o debate lilngüístico). A única canción que puxen dun grupo galego que cante moi maioritariamente en castelán é a de Dois, e non foi tampouco unha cousa meditada. Simplemente deume a sensación de que normalmente os temas en galego de grupos que me gustan pero só o usan de vez en cando (como “Liska” de Vietnam, “Non sei” de Srasrsra, ou os de Triángulo de Amor Bizarro) son bastante menores dentro do seu repertorio. Si que puxen unha das cancións en galego de Peret, a súa versión de “Apaga o candil”, que me parece que entra dentro doutra liña, que é a de xente que non naceu en Galicia (que tampouco é que sexa tan importante a cuestión, pero ten a súa relevancia) e se achega á lingua ou á tradición e fai con ela un pouco o que lle peta (non sei, salvando as distancias tamén me viñan á cabeza Rodrigo Cuevas ou MounQup). E bueno, quero moito a Peret, a súa música é das que máis alegría me dan na vida e gústame tamén pensar que aprendeu este tema no Luar.
Tamén me pareceu importante pensar noutra cousa: a Peret quéroo moito pola súa música, pero non o coñezo de nada. Pero logo na lista puxen xente á que quero moito na vida real, que son amigas e amigosmeus. Evidentemente, quero crer que non fixen a lista por amiguismo, e xa expliquei que pasei moito tempo pensando nas cancións que me eran máis importantes. Pero onte falabamos polos grupos de whatsapp de Ataque Escampe e de Esposa e saían algunhas cuestións importantes arredor disto. Escoitamos máis á xente que nos cae mellor? Unha canción pode volverse máis importante se a fai alguén que queremos? Creo que si, e nese sentido podo entender que alguén puxese na lista algunha canción dos seus propios grupos (a min, xa digo, dáme pudor). Non sei, a escena galega é pequena, así que tamén hai a opción de admirar a alguén desde unha relativa distancia e logo descubrir que é imbécil: neses casos recoñezo que a min normalmente me apetece menos escoitalos. É parecido a cando ves a algún famoso facer declaracións ridículas e “che cae o mito”, só que aquí non te enteras pola prensa senón por terceiras persoas.
Esa falta de distancia tamén me fai pensar en que, sen que a música sexa a miña profesión, participei na edición do disco de Señor Anido e Señora Álvarez (PORNO foi un dos selos que puxo cartos e fixen a nota de prensa) e o tema de Oh! Ayatollah foi parte do proxecto Cinegalicia que coordinaramos Brais Romero e máis eu (e puxen os dous na lista). Así que eu que sei, igual isto quita credibilidade ao que escolla. O feito de que a música en Galicia estea bastante vinculada á precariedade ou ao traballo voluntario vai facer que haxa casos nos que quen escribe sobre música tamén toque, tamén organice concertos, edite discos, se dedique á comunicación… e entón se cadra temos interese en promover determinadas cousas, aínda que sexa inconscientemente. Que por outra parte se escolles editar un disco será porque che gusta e é normal que despois o poñas nunha lista… e bueno, igual en contextos máis profesionais é peor por haber máis cartos polo medio. Non sei.
Estes eran Oh! Ayatollah.
A lista xeral é unha cousa bastante rara, porque ten no número 1 a Das Kapital, que me parece o que podía cadrar máis cunha votación moi “da crítica” (un grupo cun discurso estético e político moi traballado e coherente, pero sen un percorrido longo no tempo nin en directo) e logo cousas moito máis populares (no musical e nas cifras) ás que seguramente prestaron máis atención nos medios xeralistas e menos na prensa especializada. Tamén os mundos do pop e o indie cos máis achegados ao tradicional, cousas xeracionalmente bastante diferentes e probablemente tamén diferentes no ideolóxico (entre o máis nacionalista e o menos nacionalista). E creo que por iso é unha lista que pode ser relevante e que ten mérito como María Yáñez xuntou perfís moi diferentes. Probablemente case todo o mundo vexa na lista algo que lle encanta, algo que lle dá igual e mesmo algo que odia, así que iso pode facer que sexa representativa e axudar a que non entendamos a música en galego en termos de militancia: faise moita e de moitas maneiras así que temos dabondo para reaccionar como queiramos.
De todas formas logo entrando no excel coas votacións vese que a cousa tamén é que hai quen repartiu moito o voto entre unha chea de cancións: Emilio José ten 14 distintas, Chicharrón teñen 10, Malandrómeda 9, etc. E en xeral para min o máis importante é que serve para pensar e aprender outras cousas, e como hai 426 temas diferentes estou facéndome a lista con todas aquelas cousas que non coñezo ou que quero volver escoitar por se agora me gustan máis que doutra vez.
Estes días estiven lendo e escoitando o libro-disco do Torgal, que recopila textos e cancións para celebrar o seu 15 aniversario. Fixéronme moi feliz pedíndome un texto para o proxecto, no que tamén colaboramos Esposa cunha canción inédita, “Nube branca“, e fun moi feliz tamén ao telo nas mans, especialmente lendo o texto de Fran Gayo e descubrindo cancións fantásticas de grupos e artistas que xa sabía que me encantaban (como Malandrómeda ou Juan Wauters) e outros que tiña moito menos controlados (como Los Hermanos Cubero ou Pescando en Copacabana). O texto penso que se explica só. O trebello pódese mercar aquí, na web de Mont Ventoux. As fotos de cando tocamos Esposa con Peña no Torgal son de Cenizas en el aire. O resto de imaxes de momentos ourensanos atopeinas no móbil, e a das galerías é de La Región.
Le he preguntado a Isaac Torgal si mi texto para este libro tenía que ser en castellano, porque siempre que puedo escribo en gallego. “Sí, será más fácil que alguien lo compre en Murcia si es en castellano”, me ha dicho, y aunque le he contestado “jajaja vale” para no preocuparme me he sentido un poco mal. Me he agobiado un poco, porque no sabía qué escribir sobre el Torgal y su respuesta me añade más presión. En concreto, por dos cuestiones.
La primera cuestión es la originalidad. Me imaginaba siendo el único escribiendo en gallego. Sería fácilmente distinguible del resto de textos. Es cierto que es de vagos basar tu identidad y tu supuesta originalidad en eso, pero también lo es que utilizar un idioma diferente te hace expresarte de otra manera. En castellano, por ejemplo, me caigo peor. Otro ejemplo: hoy por la mañana escuché un disco en galés de Gruff Rhys y no entendía nada pero sonaba muy bonito, y distinto a sus discos en inglés. Una vez conversé con Gruff Rhys en un festival de cultura en lenguas minoritarias en Italia y me habló del Torgal. También de unos compatriotas suyos que le cortaron la pierna al cadáver de un condenado a muerte y fueron a enterrarla junto a la catedral de Santiago. Quizás la idea de Galicia para los músicos y músicas pop internacionales es un poco esa, un bar de Ourense y un monumento milenario. Fue una conversación original. Pero eso no es a lo que iba.
La segunda cosa que me añade presión es esa persona de Murcia. ¿Quién es y cómo puedo interesarle? Primero me imaginé un señor, quizás porque me sonaba el título de esa peli de Fernando Fernán Gómez que no he visto, Ninette y un señor de Murcia. Después pensé en qué sé de Murcia y sé que de allí (bueno, de la Manga) es Lidia Damunt, una de mis cantantes favoritas y que es original y, por lo que he visto en Google, no ha pasado por el Torgal (se lo recomiendo). Y… En realidad no me preocupa mucho lo de Murcia, pero me he decidido por empezar el texto así porque me parecía original, y luego he puesto algo sobre Murcia esperando que su gente valore esta referencia a su realidad en este libro. Quizás allí se pueda comercializar con una pegatina que ponga “CONTIENE REFERENCIAS A MURCIA”. (Decía que en castellano me caigo peor: es porque me sale este tono un poco capullo, como de estar haciéndome el gracioso. En gallego creo que soy más sentido, más emotivo).
En todo caso, vuelvo al tema de la originalidad, que me preocupa más. Mi primera intuición fue pensar en cosas buenas que decir sobre el Torgal. Luego pensé que este libro estará lleno de esos merecidos elogios y quizás podría hacer lo contrario. Nadie más dirá nada negativo sobre el Torgal en el libro del Torgal, ¿no? Yo tampoco, sería de mal gusto. He intentado introducir aquí una cita de alguien hablando mal del Torgal, así que he buscado “Café Pop Torgal mierda” y “Café Pop Torgal basura” en Google, pero nada. Esto nos indica que se trata de un lugar magnífico, y nos mete en el problema típico de las cosas que ponen de acuerdo a todo el mundo: la falta de conflicto y el consiguiente aburrimiento. Es como lo que decía Orson Welles en El tercer hombre comparando Italia y Suiza: “en Italia, en treinta años de dominación de los Borgia, hubo guerras matanzas, asesinatos… Pero también Miguel Ángel, Leonardo y el Renacimiento. En Suiza, por el contrario, tuvieron quinientos años de amor, democracia y paz. ¿Y cuál fue el resultado? ¡El reloj de cuco!”.
¿Es el Torgal la Suiza de los cafés pop? En realidad no. He buscado el conflicto y lo he encontrado preguntando a una de mis amistades ourensanas, que no quiere dar su nombre: “El Torgal no querrá publicar nada diciendo que son unos snobs, o que por lo menos esa es la imagen que proyectan antes de conocerlos. Y una vez que los conocemos igual nosotros nos convertimos también en snobs y no lo detectamos”.
Por fin tenemos un poco de chicha. Una acusación de snobismo, de exclusividad, que no voy a desmentir directamente porque me da la excusa para hacer lo que realmente pretendía desde un principio, que es hablar del Torgal para hablar de otras cosas. En concreto, dos cosas verdaderamente conflictivas en las que pienso al pensar en el Torgal. La primera es hasta qué punto nos une nuestro gusto musical a alguna gente (y nos separa de otra). La segunda es Ourense y qué hacer con ella.
Xente facendo cousas en Ourense
Salto al pasado. La primera vez que fui al Torgal fue con mi amiga ourensana Paula, que ahora vive en Francia. Fuimos a ver a Julio de la Rosa mientras mis otros amigos ourensanos veían a Motörhead en Vigo. Recuerdo ver, bajo el cristal de la barra, un montón de fotos, listas de canciones y entradas, entre ellas una del concierto de Jonathan Richman y Tommy Larkins en Santiago. Guardo esa misma entrada desde que tenía 14 años porque Jonathan es mi artista favorito y seguramente mi persona favorita de entre las que no conozco. Cuando tenía 14 años mis amigos no conocían a Jonathan y conseguí que lo adorasen un poco insistiendo mucho. Con el tiempo me encontré cada vez un poco más a menudo con gente que adoraba a Jonathan sin ser por mi culpa, y mi reacción instintiva siempre es de excitación: ¿Habré encontrado un alma gemela?
En consecuencia, ¿son la gente del Torgal mis almas gemelas? Con el tiempo he descubierto que no, y además que no tienen por qué serlo. Normalmente, la gente NO es la música que escucha. Escoge tu ídolo o ídola y tendrá miles o millones de fans gilipollas que definen su identidad con las mismas canciones que tú: es pura estadística. Encontrar almas gemelas es un proceso más complejo que encontrar alguien con quien hablar de, no sé, Epic Soundtracks. Aunque eso también está bien, y seguro que en el Torgal hay alguien con quién hacerlo.
Y sin embargo, mi problema es que mi idea de la música pop es puramente adolescente: escuchar canciones en tu habitación-refugio llena de pósters y desarrollar una intimidad con ellas que no tienes con otra gente. Esto funciona muy bien para Belle and Sebastian o los Smiths. Es casi un tópico pero no deja de ser bonito y medio cierto (como muchos tópicos). Luego encuentras a más fans y piensas que sufrieron la misma soledad e inadaptación que tú, y te sientes unido o unida al resto de habitaciones-refugio del mundo. No lo llamaría afinidad de gustos, sino más bien afinidad de pasiones. La búsqueda de gente que pueda sentir esas mismas pasiones que tú me parece natural y hermosa. Queremos sentirnos menos solos. En el Torgal, aún sin estar entre almas gemelas, me siento menos solo. Pero he encontrado personas que me han dicho algo parecido a lo contrario, y también es normal: esas comunidades afines excluyen al mismo tiempo que acogen. De ahí la acusación de snobismo al Torgal, supongo, por parte de alguien que querría (más o menos secretamente) formar parte de su comunidad. Tengo una explicación más detallada de otro amigo sobre el funcionamiento de ese “ecosistema”:
“Yo todavía no me considero un regular del Torgal pero voy camino de serlo, de formar parte de su “fauna”. Porque aquello se siente como un ecosistema, en equilibrio pero en constante cambio, y los turistas como yo no pueden siquiera entender la complejidad de las relaciones sociales y de poder que se producen en ese lugar. Ya estáis hartos de oírme, pero siempre me sentía allí como alguien que no está pillando la broma. Por debajo de esa superficie de apariencias y palabras amables hay como un magma subterráneo de significados y códigos ocultos que se mueve lentamente a su propio ritmo y que solo los iniciados pueden sentir. Yo me imagino como un secundario episódico del bar de Cheers en las últimas temporadas, que no se imagina lo que ya vivieron en ese bar y lo que significan los unos para los otros. Pero esa sensación (que sigue ahí) dejó de resultarme inquietante y ahora me pregunto la razón de que el Torgal no llegase a ser nunca mi bar. Si me remonto al instituto, no recuerdo las causas pero siempre consideré el Torgal como el sitio de los “guays”, y no tengo a nadie en la cabeza, eran los guays como ente inmaterial. Como yo me consideraba un pringado dentro de las castas sociales de la enseñanza secundaria pues ya no lo consideraba mi sitio.”
Como antiguo adolescente no popular, entiendo perfectamente la tendencia a odiar lo que es guay por ser ajeno a mí. Creo que en el Torgal deberían estar felices de ser “guays” y cumplir esa función social para alguien. Seguramente las acusaciones de snobismo vienen en parte de nuestro adolescente interior, buscando el lugar donde encajar y frustrado por no encontrarlo. El Torgal da la sensación de ser un club al que merece la pena pertenecer. Y merece la pena odiar a cualquier club al que merezca la pena pertenecer (mientras no formes parte de él). Pero aunque haya ese carácter de club que no es extensible a cualquiera persona que pase por allí, no creo que pretendan excluir a nadie, porque siguen siendo un bar y tratan muy bien a los clientes, te ponen caramelos con las infusiones, cocktail de frutos secos con las cervezas, etc. Una vez un amigo chocó, creemos que accidentalmente, con una foto de Christina Rosenvinge colgada en la pared y la rompió, pero ni David ni Isaac se enfadaron. Una vez otros amigos se bajaron los pantalones en señal de protesta por la selección musical de una pinchada allí y les invitaron a beber si hacían el favor de subírselos. Una solución bastante elegante. Eran buenas oportunidades para excluir a esta gente de ese ecosistema y no las aprovecharon. ¿Qué habrían hecho unos snobs?
Aquí un inciso: ya que estoy hablando de cómo el gusto musical nos une o nos separa de la gente, quería aprovechar esta palestra para rebatir un poco la corriente revisionista del indie (porque el Torgal es un sitio bastante indie) que lo acusa de ser un simple mecanismo de distinción cultural (es decir, lo acusa básicamente de snobismo). Me parece sano e incluso necesario políticamente poner sobre la mesa el absurdo de aquellos grupos “independientes” cantando en inglés y su falta de compromiso político o social, pero me parece un poco cínico acusar a la gente de escuchar grupos para distinguirse culturalmente de los demás, incluso aunque el efecto de distinción exista. Es dar por hecho que las emociones que pueden sentir no son sinceras. Y eso sí es snob, y sí que es irse de original. No quiero caer en un relativismo absoluto, pero creo que debemos asumir que los productos culturales más lamentables y reaccionarios pueden producir en su público las sensaciones más bellas. No sé si escuchar a Australian Blonde te podía o puede hacer más guay a ojos de alguien, pero aunque alguien (no sé quién) lo finja para “molar” (que ya sería retorcido) no significa que otra gente no pueda sentir algo intenso dentro de sí misma con sus canciones.
Nas escaleiras do concello de Ourense
Me pongo con el tema de Ourense para ir acabando. Ourense es geográficamente un agujero: una ciudad metida en un valle con calor extremo en verano y frío bastante extremo en invierno. Está habitada en su mayor parte por funcionarios y funcionarias y jubilados y jubiladas. Es la capital de la provincia de su mismo nombre, gobernada desde tiempos inmemoriales por la saga política de los Baltar (en realidad desde 1990, pero nací ese año y más atrás no tengo memoria), conocida por cosas como la autodescripción de Baltar padre como “cacique bueno” o la denuncia por acoso sexual a Baltar hijo (archivada). La mayoría de mis amigos ourensanos describen intensamente Ourense como un agujero, también en su sentido figurado. Un lugar al que vuelven a caer cuando sus ambiciones fracasan y tienen que volver a casa de sus padres y madres. Uno de los lugares más envejecidos del mundo, una provincia en la que los principales empleadores son la propia Diputación, Coren (grupo de cooperativas agrícolas) y el Sergas (el servicio gallego de salud), según me dijo otro ourensano. Un lugar que se muere poco a poco y en el que te mueres poco a poco, en el que el alcohol es bueno, fuerte y barato y la comida también.
Una de esas amigas resume el problema así: “La gente que hace, lo hace todo, y el resto se marcha. Bueno, o roba o oposita”. Lo pintan como un sitio sin futuro, especialmente para trabajadoras y trabajadores culturales precarios (que es a lo que nos dedicamos casi todos), ya que la mayoría de iniciativas culturales pasan por las instituciones. En definitiva, a cualquiera le rompe un poco el corazón verse abocado a marcharse de su ciudad con la sensación de que esta no le ofrece nada. O querer marcharse y no ser capaz. Lo pintan como un lugar muy poco esperanzador, pero creo que, a pesar de todo lo malo, se recrean un poco en su sensación de que es una mierda. Mis amigos que no son de Ourense adoran Ourense en general, y está llena de cosas fascinantes, algunas comentadas habitualmente (las termas, las pulpeiras, el puente romano, la catedral, el casco viejo, el propio Torgal, el licor café) y otras no comentadas casi nunca, como sus sorprendentemente abundantes galerías comerciales. Casi 30, sumando cerca de 1.000 locales.
Voy a hablar de las galerías, que es lo más original para este caso. Estas galerías son una idea brillante para cualquier lugar en el que llueva a menudo o haga frío o calor extremo, porque puedes pasearte bajo techo, pero alguien inventó los centros comerciales y jodió su atractivo para los negocios. Ahora muchas están casi vacías pero es maravilloso encontrar recovecos dentro de los edificios que te llevan a otras calles, o a plazas interiores, o a locales que se mantienen igual que en 1980. Es una sensación extraña estar en un sitio en el que hay un equilibrio extraño entre belleza, decisiones erróneas, decadencia y posibilidades. Ourense es, en ese sentido, bastante parecido a sus galerías comerciales, y a mí me causa una sensación parecida a la que me causa Galicia en general. Mis amigos ourensanos no comparten esto porque dicen que los que somos de la costa vivimos en un dinamismo que nos impide comprender realmente cómo funciona Ourense (para saber más sobre la diferencia entre la Galicia costera y las provincias de Lugo y Ourense es mejor escuchar los discos de Emilio José). Pero hoy he leído en una entrevista esta reflexión de Rafa Anido, referida a Galicia pero que es más o menos igual de aplicable a Ourense: “En cien años o así desaparecerá después de ser de uno de los primeros países de Europa, así que hay que cantarle en su ocaso. Mantuvieron sus costumbres, su idioma durante 2000 años, pero ahora se amontonan en barrios de las ciudades, queman su bosque, se van al centro comercial y no tienen hijos.”
Hay motivos para la esperanza? Ahora es cuando debería decir que el Torgal es uno, y en cierta manera es cierto, por lo menos para quién trabaje en la cultura. ¿Pero a quién le importa esa gente? El motivo real para tener esperanza me parece más bien el rechazo absoluto que tengo por la desesperanza (aunque la gente no tenga bebés). Lo que más inspirador me parece de toda la trayectoria del Torgal es su desprecio por la desesperanza y su optimismo a la hora de hacer cosas en Ourense y transformar a su manera la ciudad. Mis amigos hicieron cosas en Ourense y acabaron dándola por perdida por la falta de reacción. Pero espero que vuelvan a hacerlas, porque cualquier acción creativa pone algo donde no lo había. La imaginación es el principio de las revoluciones, o si queremos ponerlo en términos más próximos a las Mareas, es el principio del cambio. Habría que hacer algo con esas galerías.
Espero ter pronto máis cousas que poñer no blog que as de Un tema e un tema, pero mentras tanto vai aquí a última colaboración que preparei para subir á Radio Galega a contarlla a Xiana. Vai sobre deporte porque no Cineclube de Compostela levamos un mes poñendo películas sobre o tema, falando, lendo e dándolle voltas ao asunto e non puiden evitalo. Pinchei a The Homens, e tamén a Count Basie, Vinicius de Moraes con Toquinho e Maria Creuza, os Diplomáticos de Monte Alto, Ricky Martin, Antònia Font, Contenedor de Mierda e Sr. Anido & Sra. Álvarez. E tamén un cántico dos Riazor Blues.
Se preferides ler, o texto vai debaixo. Como xa puxen máis artigos sobre os Homens preferín poñer unha foto que resume o tema música-deporte.
Hoxe quería falar de deportes. Non é que eu sexa tampouco un gran apaixonado do deporte, pero o deporte é a paixón principal de moita xente, e as paixóns inspiran. A arte retrata a vida e os intereses das persoas, e por iso mesmo hai unha chea de cancións bonitas que falan sobre deporte e que falan ao mesmo tempo de beleza, de esforzo, de amor, de identidade ou de política. Claro que tamén hai quen odia o deporte porque pensa que saca o peor da xente.
Ás veces pasa. Un problema de pasar as cousas polo filtro do deporte é caer no que cantaba Ricky Martin e ver todo na vida como unha competición. Un tema como “La copa de la vida” é un tema sobre estar só, tenso e centrado simplemente no obxectivo de gañar unha copa ou unha parella, sen desfrutar do proceso nin aprender nada polo camiño. Iso non é o que me parece interesante no amor, nin no deporte. Nin nas cancións deportivas. Pero quero centrarme no positivo, empezando por unha canción máis relaxada: “Did You See Jackie Robinson Hit That Ball?”, de Count Basie e a súa orquestra.
Un dos praceres do deporte é observar a beleza do movemento dende a comodidade da butaca. Nesta canción tan elegante, o compositor Buddy Johnson e Count Basie conseguen unha das cousas máis difíciles nas cancións, como é captar os detalles do cotián. Retratan perfectamente o ambiente dunha charla de grada, con personaxes flipando con como batea o mítico Jackie Robinson (o primeiro negro en xogar na MLB) e intúo que disfrutando de falar de algo interesante.
Precisamente as bancadas son o espazo doutro dos elementos positivos do deporte: Vinicius de Moraes, Toquinho e Maria Creuza cantaban que a Copa do Mundo era súa. Evidentemente, non gañaran a Copa do Mundo da canción, porque a música non é competitiva. Pero podían sentirse partícipes dunha identidade colectiva. Nese caso é unha moi grande, como o Brasil, pero a través dos equipos deportivos hai unha identidade case en cada barrio e en cada aldea. O importante non é gañar, senón poder deixar de cantar dende o eu e pasar a cantar dende o nós, normalmente unha canción que poida tararearse en formato “lolololo” e cunha letra adaptada á ocasión, como na versión de “El baúl de los recuerdos“ da inchada do Depor.
Por suposto, esta identificación colectiva pode ser problemática, así que logo hai que preocuparse de que os valores desa comunidade sexan positivos. Parquet Courts trataron este tema en “Total Football”. Para esta canción inspiráronse na teoría do fútbol total que practicaba Holanda nos anos 70: un esquema no que calquera persoa do equipo podía ocupar a posición de calquera outra no campo, facendo que a importancia estea na suma das partes. Eles úsano para animar a rexeitar os arquetipos do macho alfa ou do quarterback (representados no “Fuck Tom Brady” co que remata o tema) e defender a enerxía que vén da igualdade e o sentimento de pertenza.
Deixando xa o fútbol, hai aquí máis preto de nós unha canción que me encanta e que me parece que rexeita tamén esa hipermasculinidade no lírico e no musical. “Marciano Balboa”, a canción sobre boxeo de Sr. Anido e Sra. Álvarez*, non trata sobre a épica do combate entre dúas persoas, senón sobre o sufrimento, sobre o combate que ocorre dentro da cabeza de quen pelexa. Paréceme ben bonito atopar unha canción sobre deporte que non é enérxica nin violenta, senón delicada e empática.
E se aínda quedaba aquí un rastro de épica, hai outro grupo galego que acabou con ela, retratando perfectamente o que significa practicar deporte para a maioría de nós. En “Choripan”, Contenedor de Mierda contan a súa experiencia facendo o Descenso do Sella: é deporte, pero non implica competición. Si que implica cervexa, comida graxenta, algún tipo de compañeirismo e recordos felices asociados ao patetismo compartido. Màxim Huerta, que foi brevemente Ministro de Cultura e Deporte, dixera que odiaba o deporte porque era unha maneira de sobrevalorar o físico, pero equivocábase. “Choripan” demostra que o físico pode ser secundario no deporte, “Marciano Balboa” proba que tamén é mental, e hai unha canción que vai aínda máis lonxe.
Antònia Font cantaban en “Calgary 88″ que “non todo era físico, nin mental, tamén era sentimental”. O tema é unha ficción na que unha parella de patinaxe artístico decide casar en directo se gañan a medalla de ouro naquelas olimpiadas de inverno en Canadá. Para ver que pasa ao final ides ter que poñela, pero quería quedar con esa idea de que o deporte é sentimental para xustificar que hoxe vou rematar poñendo unha canción de The Homens.
A experiencia do deporte, igual que a da música, pode practicarse dende dentro ou como público, pero neste último caso a maneira de disfrutar máis intensamente é identificándose. Estaba estes días buscando cancións sobre deporte e non puiden pasar sen poñer a Sr. Anido e aos Homens a pesar de que xa os puxen a última vez que viñen. E penso que pasa porque hai un punto no que te identificas cos teus grupos favoritos como te identificas co teu equipo. Acompáñante na túa vida cotiá, falas apaixonadamente deles, sénteste partícipe do que fan, deféndelos diante de quen os critica incluso se non tes argumentos… Neste caso creo que si que os teño: sempre me encantou como nas letras dos Homens se filtraba o local e o cotián para dar forma a alegorías sobre outras cousas, e unha das miñas favoritas súas era “La Colombière”, que se chama como unha das subidas míticas do Tour de Francia e menciona o TX Mediodía ou o “home do mazo” para falar, tamén, do sentimental. Nada raro, por outra parte, porque quen canta é Martin Wu, que é xornalista deportivo e do que podedes ler textos sobre deporte e todo o demais no seu Bestiario do vestiario. Tédela aquí debaixo.
Este texto é unha versión adaptada do Un tema e un tema que fixen onte con Xiana na Radio Galega. Se escoitades o audio podedes pasar de seguir lendo e xogar un pouco ao misterio como fixo ela, tentando adiviñar a que cancións se parecen as catro cancións das que falo. O programa enteiro está aquí.
Se seguides lendo vouvos fastidiar a sorpresa pero poderedes ler os argumentos que quería usar para falar da orixinalidade. Quedoume por contar que o retrouso de “Okei“ de Esposa colle a propósito unha idea do retrouso de “Divino maravilhoso“ de Gal Costa pero non se entendía dabondo o plaxio ao escoitalo. No proceso de investigar dinme conta tamén de que en “As dúas Fridas“ collimos sen querer o inicio de “The Wrong Girl“ de Belle and Sebastian pero tampouco me funcionaba tan ben como os exemplos de debaixo porque no seu caso dura catro segundos e no noso a metade do tema. Non sei canto de bo di isto sobre o noso proceso de composición.
A imaxe é unha viñeta de José Luis Ágreda no comic La historia del blues, que saíu en paralelo ao disco de Siniestro do que falo coa colaboración de diferentes artistas para cada tema e que penso que viña ao caso. Saen Frank Zappa e Captain Beefheart falando co demo. Foi un dos primeiros discos de meus que me entusiasmou e lembro buscar críticas cando tiven internet e sorprenderme porque dicían que era un experimento irregular ou mediocre e tal.
Hoxe quería falar da orixinalidade falando de cancións que se parecen. Xuntei a conta que fai Jonathan Richman ao principio de “Roadrunner” con “Loko”, unha canción de Estrambote de hai un par de anos que usa o mesmo riff de dous acordes. É curioso, porque Jonathan dicía que o riff llo colleu a “Sister Ray”, da Velvet Underground. Así que teríamos dúas cancións que a min me parecen moi guais, polas que os seus autores poderían mesmo ser acusados de plaxio. Iso faime preguntarme ata que punto a orixinalidade, que é un argumento habitual para valorar a calidade artística, é unha cousa realmente importante. Neste caso as cancións parten da mesma base pero falan de cousas moi distintas, e iso é interesante: a de Estrambote fala dun señor raro que se lle aparece ao protagonista da canción na súa vida cotiá. A dos Modern Lovers canta as alabanzas da Ruta 128, o cal é bastante gracioso (e bastante orixinal) dentro do xénero das cancións sobre estradas porque a Ruta 128 é unha circunvalación arredor de Boston.
Atopeime con moitos máis casos parecidos.
O primeiro é de cando Novedades Carminha eran punk e lembraban a un clásico doutra banda punk. “Te vas con cualquiera” é un retrato máis ou menos provocador da frustración do protagonista, porque lle gusta unha rapaza promiscua. “White Riot”, de The Clash é unha chamada á revolta da xente branca, tomando como exemplo os disturbios da poboación negra no entroido de Notting Hill en 1976. No musical as dúas son cancións aceleradas, agresivas, con voces entrecortadas ás que logo sucede unha melodía máis fluída. Se quitas a voz podes cantar unha por riba da outra (polo menos na estrofa), pero o que estarías cantando non ten nada que ver. Entón vemos que o mesmo medio, se entendemos un riff de dous acordes como un medio (que penso que o punk dicía en esencia iso), serve para transmitir cousas diferentes.
Outro parecido diferente: a versión de “Buraco negro” de Sr. Anido e Sra. Álvarez que abría o Galician Bizarre 2 debe entrar xa na categoría da homenaxe. En directo, e na versión que incluíron no seu disco, a canción ten un arranxo ben diferente, pero aquí ten como elemento fundamental a base de “Ghost Rider” de Suicide. Por que sumaron iso a unha canción que non o tiña? Pregunteille a Rafa Anido e díxome que lles parecía que a canción sonaba a Suicide xa de por si, así que quixeron facelo o máis evidente posible para que se notase o plaxio. É unha forma de recoñecemento.
Ese recoñecemento é interesante porque serve para situarte nunha tradición, establecer de onde ves para que se entenda mellor onde vas como artista. E ademais, se escoitas algo que che gusta sempre podes darlle un novo contexto meténdoo nunha nova canción, e pasará a significar algo diferente. Hai xente que o fai tocando e xente que o fai cortando e pegando, a través do uso do sampler. Un exemplo é a parte máis molona dunha das cancións máis molonas que se me ocorren: “Crazy in Love” de Beyoncé colle esa parte de metales tan impresionante de “Are You My Woman (Tell Me So)”, unha canción dos Chi-Lites que está moi ben pero para min está un punto por debaixo da outra. Estas cousas pasan, e para min é bonito, porque levan a darte conta de que as ideas alimentan outras ideas, e que a música está viva.
De feito iso lembroume outro exemplo para seguir co xogo: “Tryin’ to Fuck Me” é un tema do primeiro EP de Cudevaso, o proxecto que tiña Rubén Domínguez hai dez anos. Escoitando “Abdul-Jabbar”, do segundo EP de Cudevaso, ves que é a mesma canción pero é moi distinta. Entraron no grupo catro persoas novas, pasou a haber unha letra en galego en vez de en inglés inventado e o son deixa de ser unha electrónica desbocada para ser algo máis garaxeiro. É un autoplaxio? É unha revisión, porque cada canción pode necesitar unha forma diferente en función do momento ou do estado de ánimo, pódela tocar con diferentes instrumentos, a diferentes velocidades, incluír novas melodías ou o que che pete. Outra vez: a música está viva.
Ata agora parecía que só falabamos de músicos e músicas galegas que imitan cancións de fóra, pero acabo de dar cunha cousa á inversa: “Nobody Really Cares If You Don’t Go to the Party”, de Courtney Barnett, parécese moitísimo a “Mira por ti”, de The Homens. Unha rapaza australiana de moda no mundo indie copioulle a un grupo do Castiñeiriño? É isto posible? Sería raro, pero como mínimo demostra que a propiedade intelectual é unha cousa bastante relativa (ou un roubo): calquera pode ter a mesma idea máis ou menos en diferentes lugares do mundo. A música popular é iso, popular, música que está ao alcance de calquera. Calquera pode coller algo que xa existe e facer a variación suficiente como para sentir que o resultado é seu. É o que se fixo toda a vida no folk e é o que temos que seguir facendo. A xente que non sabe tocar moi ben ten normalmente a vantaxe de non poder imitar as cousas á perfección: tentamos soar parecido a Belle and Sebastian ou aos Mutantes ou a James Brown e probablemente saia outra cousa diferente, unha música nosa sobre a que poderemos falar do que realmente nos preocupe.
A orixinalidade existe, entón? Si, pero case sempre é a pinga que engades sobre a tradición, así que tampouco merece a pena andar por aí criticando canto hai de tradición ou de innovación nunha canción. A orixinalidade non é o mesmo en termos históricos que autobiográficos, xa que o que para alguén é algo completamente trillado pode ser absolutamente novidoso para outra persoa. Para min o único importante é que a música sirva para expresar algo teu e non para repetir o discurso doutra xente. Así que hoxe quería acabar cunha canción de La historia del blues, de Siniestro Total, que creo que representa iso bastante ben. Nos créditos dese disco preséntanse todos os temas como se fosen cancións compostas por Jack Griffin*, un bluesman escuro que vendera a alma ao demo e ía encarnándose con diferentes nomes e en diferentes estilos. Pero en realidade todas menos “Coleguita” (que é unha versión de “Junko Partner”) son composicións deles. Xa que logo, o concepto do álbum dálle unha volta ao asunto, e en lugar de finxir a orixinalidade, estes “temas orixinais” pasan por versións. E en realidade tanto ten: son temas que só existen porque antes existían determinadas tradicións da música norteamericana e, ao mesmo tempo, temas que penso que dalgunha maneira só podería facer un grupo de Vigo. Así que aí vai a miña favorita: “Llueve”, que en teoría é unha adaptación de “It’s raining”, gravada por Cryin’ Shame and the Stormy Tuesday Big Band no St. Louis de 1949, pero en realidade gravouse en Gondomar 50 anos despois.
*Curiosamente, chámase igual que o protagonista de The invisible man.
Non o comentei nas outras entradas, pero inconscientemente a idea desta sección está inspirada en “Theme Time Radio Hour”, o programa de radio que facía Bob Dylan e que é marabilloso, pura sabiduría musical e da vida. O que pasa é que eu falo da miña vida e el fala máis do universo en xeral. Están todos os episodios online aquí. Cando o escoito dáme unha envexa tremenda ver como é capaz de crear o ambiente ideal de radio só con abrir a boca, mentres eu son terriblemente torpe vocalizando e entonando.
Pinchei “Quen nos representa“, do Bloque Nacionalista Galego, “Vai chegar En Marea“, de En Marea, “SPLA/M” de Emilio José, un cacho deste vídeo de Radio Océano nun concerto en solidariedade cos traballadores de ASTANO en 1985, “Repunante” de Lamprea Explosiva e, completa ao final, “Fort Bravo” de Grampoder.
O outro domingo fun votar. Encántanme as xornadas electorais porque volvo á casa e vexo aos veciños, tomo o vermú cos amigos e ás veces ata sae un resultado que me gusta. Pero o habitual é que non, porque na miña casa sempre se votou ao Bloque que, por certo sacou un EP o venres. Estas cancións de partido teñen algo de salto de fé, describen unha realidade que nunca chega a suceder. Un tempo novo, un país xusto. A canción do PP non describe nada e por iso acerta sempre.
As cancións de partido danme medo porque non inspiran, e fan sentir o baleiro. Fan pensar en se a fé aguantará para sempre, e teño medo a que despois da fé só haxa cinismo. O último que quero é ser un cínico, un cínico dos que din que simplemente son realistas. O problema está se cadra en conectar a fé en política exclusivamente cos partidos.
Na xornada de reflexión fun coa miña nai a ver a Radio Océano. Viñamos falando sobre a idade. Ela ten cincuenta e cinco pero non lle gusta a actitude da xente da súa idade. Vimos a uns señores de preto de sesenta tocar as cancións de hai trinta e algo. Eran corpos moi distintos producindo sonidos moi parecidos, tanto que nalgún momento todos chegamos a crer no que escoitabamos. As cancións sobreviven. Pero no contexto non había medo, non había violencia nin rabia.
Hai catro anos acabei a carreira e pensaba que a idea de madurar era triste, que era renunciar a cambiar as cousas e deixar de aprender. E volvín e fixen cousas, e agora déixanme saír pola radio dicindo o que penso. Pero de canto vale expoñer unha idea se ao saír do traballo vou para a casa? Estou máis canso que hai catro anos e son máis ou menos igual de cobarde. Dentro de catro anos terei trinta. Dentro de trinta, como será o meu corpo? No concerto de Radio Océano non había violencia, había un ambiente bonito e interxeracional. Tocaron tamén Sr. Anido, que parecía máis xoven que cando o coñecín, e Lamprea Explosiva, que me fixeron sentir vello.
Fainos falta todo iso, o medo, a violencia, matar aos pais? Cada ano que pasa teño as cousas menos claras, pero tamén teño medo ao que pasará se deixo de dubidar e un día me convirto nunha desas persoas coas cousas clarísimas. Supoño que o importante non son os corpos novos, senón as maneiras novas de enfrontarse a sensacións parecidas. Dentro diso, como non sei exactamente como quero sentirme, vou pinchar “Fort Bravo” de Grampoder, que é un grupo que fixo cancións preciosas sobre estar canso e derrotado. Esta ten algo de dúbidas e algo de fé.
Dende que empecei a escribir sobre música levo feito uns cantos encargos de notas de prensa sobre cancións ou discos. Sempre foron sobre discos que me gustaban, pero algúns entusiasmábanme de verdade e outros só me gustaban moderadamente. Pero claro, non podes dicirlle á xente que merque un disco que está “ben”. Necesitan crer que está xenial. E ao tempo eu non quero escribir como un mercenario, que nestes casos só me pagaron regalándome o disco (ou nin iso). Creo que o mellor que fixen foi este, pero vou recopilar aquí tamén o resto porque me parecen interesantes e moitas veces son textos que quedan ocultos e perdidos. Este tamén está, con tradución ao castelán, na web de Desconcierto.
Sempre me pareceu triste escribir textos promocionais: tes que esaxerar as virtudes dun produto e esconder os seus fallos. Buscas argumentos de venda para seducir ao lector, e saen unhas palabras baleiras, ansiosas por parecer verdades, que o mesmo podían falar dun disco que dunha lavadora. Pero este non é o caso: quero demostrar que este disco é radicalmente diferente dunha lavadora porque esixe palabras que vaian máis aló do que unha máquina poida pensar ou sentir. Para non poñelo fácil, tomei por exemplo a lavadora BALAY 3TS976B, que a OCU considera Compra Maestra. No catálogo de Balay arrincan cunha atractiva descrición:
“La nueva lavadora ExtraSilencio de 9kg de Balay se reinventa con una nueva estética perfectamente coordinada con la secadora. Un diseño de gama alta, con una gran puerta con tirador integrado, un mando innovador y gran display LED (…)”.
Aquí atopamos o primeiro gran argumento de venta: a reinvención, a aparición dunha nova estética, pero sempre partindo da fiabilidade da marca e os seus anteriores produtos. A fantástica estratexia de persuasión apela ao mesmo tempo ao lado práctico e ao lado emocional do cliente, que se sinte satisfeito da súa intelixencia e constrúe un vínculo coa lavadora, igual que sucede cos grupos que, segundo as súas notas de prensa, se reinventan:
“Motivados por una necesidad exploratoria y armados con un amplio surtido de referentes estéticos, la banda madrileña ha encontrado una nueva ruta en la que pervive la baja fidelidad, el afán por descontextualizar y el divertimento ácido que busca el estímulo acción-reacción en el público.”
Pero eses non son os únicos argumentos dos vendedores de lavadoras. Calquera comercial que se precie destacará delas o seu éxito entre o público e unha serie de características con nomes en inglés:
“La tecnología AquaControl, la función Varioperfect y el tambor Variosoft, además del sistema de Secado Non-Stop, han hecho a este modelo líder en su categoría en España y Portugal”.
Presiónase ao espectador coa ameaza de quedar fóra do grupo comprador. Dende o clásico “50 millóns de fans de Elvis non poden estar equivocados”, calquera artista que se precie presume de quen xa se rendeu aos seus encantos, especialmente se é no estranxeiro (“son tan sonadas sus actuaciones que pronto empiezan a ser reclamados por los mejores festivales y salas de España, Portugal e incluso Argentina, siendo en este país donde han tenido lugar sus dos últimas actuaciones”). Por suposto, e en relación ao anterior, a utilización de palabras anglosaxonas é tamén un recurso clásico da prosa promocional española. É lóxico: dá un aspecto de sofisticación internacional dificilmente igualable polas linguas romance, e a combinación das dúas sonoridades consegue unha rítmica chea de dinamismo que, sen dúbida, non te deixará indiferente:
“alimentando varios tracks con colaboraciones en algunas letras e instrumentales de compañeros de su escena natal gallega. El resultado es un exótico disco donde conviven el chill out, el soft electro o el deep house y con ello se logra llamar la atención en algunos medios de comunicación y se consigue colocar alguna sintonía y hacer algunas presentaciones incluso más allá de nuestras fronteras.”
Con todo, durante esta investigación dinme de conta de que hai algúns adxectivos que serven para vender música pero non para vender electrodomésticos: “un disco elegante, maduro, directo y muy personal”, “una obra magistral llena de fuerza y esa emotividad tan propia de X”, “canciones sinceras y honestas que transmiten por momentos cierta nostalgia”, “un cúmulo de emociones y sentimientos encontrados que fluyen en perfecta armonía a través de una voz muy especial”. Unha lavadora, incluso unha neveira, pode ser elegante e estar en perfecta harmonía (no seu caso, coa secadora ou co conxelador). Incluso pode transmitir nostalxia. Pero é un obxecto funcional, xusto o contrario da arte. Unha lavadora non será sincera, non nos transmitirá un cúmulo de emocións, non será persoal. O problema está en poñer palabras fermosas ao servizo de obxectivos deshonestos, ata acabar roubándolles o sentido. Esta obra trascende o contexto da industria cultural e non ten nada que ver cos cartos, nin co mercado, nin con ningún resquicio da mentalidade económica: esta non é unha nota promocional, igual que este disco non é un produto. Que palabras me quedan para explicar o traballo de Sr. Anido e Sra. Álvarez? Por suposto, é un disco sincero e persoal que transmite un cúmulo de emocións, pero xa vimos que dicir iso é como non dicir nada. Creo que o realmente importante destas cancións é que, nos tempos do cinismo e a superficialidade, teñen unha visión do cosmos na que non cabe nada diso. É unha visión tan lúcida como alucinada, na que os conflitos da identidade individual e das identidades colectivas son retratadas e, ás veces, resoltos. Cando sucede iso é a través dunha fé no amor que permanece, aguantando toda a dor que o mundo provoca na xente sensible. A min quítame do meu vivir acolchado e faime sentir unha conexión auténtica coa voz de Sr. Anido, como se a riqueza de rexistros que aquí utiliza conseguira trasladar a beleza que hai dentro da súa alma sen ningunha traba, dunha forma pura. A instrumentación e os arranxos conseguen que a música reflicta exactamente o mesmo: unha serenidade sabia no medio do caos, un caso improbable de peza de arte que fala todos os idiomas. Podes dicir que é cósmica, galáctica, universal ou, simplemente, humana. En media hora fai que rías e chores, que saias de ti e que volvas.
Bolsa de patacas 