Entre unha cousa e outra tiven moito choio estes meses e non din feito o segundo episodio de Fan fan en VINTE ata agora (pódese escoitar aquí). Vai sobre os soños con ídolos e cousas parecidas, observados desde varias vertentes:
– Amigas e amigos que me contan soños: Rubén Domínguez con Jennifer Lopez, Pepa Prieto Puy con Jonathan Richman, Olalla Esquimal con Patti Smith, Andrea Villa con Baiuca, Xacio Baño, Adrián Canoura e Mimi de Operación Triunfo, Héctor González con Pereza e Songo’o, Angelo Mastartoni con Nuno de Oh! Ayatollah e Leonor Murias con Mercedes Peón.
– Ademais, fixen un texto de acompañamento con outra vertente: soños con ídolos que a xente contou en Twitter. Tamén con algunhas anotacións dun diario de soños que estiven facendo ultimamente.
E nada máis. Bueno, si. Fixen o collage de aló enriba xuntando nese horror vacui case todas as cousas e xente das que falamos e outros dous inspirados no meu soño e o de Pepa con Jonathan Richman (curiosamente, os dous ambientados na Coruña).
Deixo aquí o listado de temas que soan no podcast (algúns só de fondo) por se alguén tiña curiosidade.
Roy Orbison – In Dreams Jennifer Lopez – Love Don’t Cost a Thing Jonathan Richman – I Had a Dream That The Sea Was Calling Me Home The Modern Lovers – Astral Plane Jonathan Richman and the Modern Lovers – Affection Jonathan Richman – Salvador Dali Estopa – El del medio de los Chichos Estopa y los Chichos – Historia de Juan Castillo Sufjan Stevens – Come On! Feel the Illinoise! Part I: The World’s Columbian Exposition Part II: Carl Sandburg Visits Me In A Dream Billy Bragg – I Dreamed I Saw Phil Ochs Last Night O’Leo de Matamá – Son un piñeiral Paul Robeson – Joe Hill Scissor Sisters – Paul McCartney Baiuca feat. Aliboria – Caroi Pereza – Pienso en aquella tarde Stephen Hawking e os Monty Python – Galaxy Song Mundo Prestigio e Grande Amore – Mundo Nuno Mercedes Peón – Ajárrate Xosé Manuel Piñeiro – A noite
Tiña ganas de poñer algo de Cuchillo de Fuego dende a vez que subín á radio e falei de topónimos, e ademais no tempo que pasou dende aquela ata agora linNueva mística de Vigo, o libro que Juan Fernández Navazas (de Cuchillo) fixo con Begoña García Alén e quedei marabillado. É un libro moi gracioso e moi fermoso, moi humano e moi sobrenatural tamén, e que esperta curiosidade por moitas cousas. O primeiro parágrafo xa ten unha referencia a un café: o Bachata, en Pontevedra. Pareceume bonito facer un texto sobre os bares, porque me gustan moito os bares, pero quedou unha colaboración un pouco caótica e contraditoria por momentos, creo.
Pódese escoitar aquíe, se ides ao comezo, tedes o total do programa, no que saen Terbutalina ou Dois.
Ademais de a Cuchi, pinchei a The Pogues, Jonathan Richman, Ataque Escampe, Pulp, Christina y los Subterráneos, Alondra Bentley, Siniestro Total, Arab Strap, Cat Power e diola. Empecei coa melodía de Pratos Combinados, que creo que compuxo Nani García:
Hoxe quería falar de bares, porque a última vez que viñen estiven falando de cancións que falan de topónimos, e no proceso de buscar eses temas atopei uns cantos que ían aínda máis ao concreto e falaban de cafeterías, restaurantes ou pubs. Por que fan iso as cancións? Pois supoño que porque a arte ao final acaba case sempre falando da vida, e boa parte dela sucede nos bares.
Nesta canción dos Pogues iso chega a un extremo que me encanta: a primeira frase di “Jimmy tocaba a harmónica no pub no que nacín”. Estou bastante convencido de que a letra non é literal, pero como metáfora paréceme ben bonita, porque vén explicar que a identidade pode construírse nos bares antes que en moitos outros sitios. Por que? Pois porque nos bares pasan cousas importantes.
Por exemplo, nalgúns bares báilase. Nesta canción, Jonathan Richman fala de que estaba nun bar bailando só e sentíndose un pouco raro, ata que o levaron a un bar de lesbianas e alí por fin puido estar a gusto: no bar no que estaba ao principio, entendo que a escena era xente sorbendo nos vasos de tubo, observando e sentíndose observada. Pero despois, nese bar de lesbianas, todo o mundo movía as cadeiras e podía expresarse co corpo, e sen prexuízos. Esta canción gústame moito porque indica dous extremos do que son os bares: espazos nos que a xente está moi pendente de aparentar e proxectar unha idea de si mesma, ou tamén espazos nos que a xente perde un pouco o control e se amosa como é.
Imaxino que como case todo o importante, o dos bares é un asunto que ten cousas boas e cousas malas. No que se refire ao da noite, está o perigo de que esa procura de momentos máxicos, de descubrirse a un mesmo ou a alguén especial, se convirta nunha cousa que se fai por inercia, por rutina. Iso ás veces segue ata converterse nalgo decadente. Creo que Ataque Escampe o describen perfectamente na súa canción sobre o Maycar cando din “non sabes por que, pero sempre estás”. Hai máis cancións que falan desa decadencia e que me gustan bastante.
Unha é esta de Pulp, que podería parecerse á de Ataque Escampe na súa maneira de atopar beleza en situacións que aparentemente non a teñen. O tema fala do Bar Italia, un sitio no Soho de Londres ao que vai o que aquí chaman “xente rota” cando pecha todo e tampouco é quen de ir para a casa. Ten un punto triste pero tamén é fermosa porque se sinte unha especie de solidariedade, unha identificación entre esas persoas, e hai un punto costumista. Ás veces pasa ao revés e hai un punto mitificador.
Hai moitas cancións de Christina Rosenvinge que teñen un aire cinematográfico: “Voy en un coche” é como unha road movie, ten cancións bastante nouvelle vague como “Teclas negras”. Nesta canción de Christina y los Subterráneos, o bar é un sitio no que hai jukebox, a xente bebe bourbon e liga como nas películas… Pódese falar dos bares como lugares míticos, pero non teñen por que ser lugares imaxinarios.
Ás veces gústannos tanto algúns bares que os mitificamos falándolle deles a outra xente, e gustoume esta canción de Alondra Bentley que fala sobre como hai xente polo mundo dicíndolle a outras persoas que hai que ir ao Torgal, un bar emblemático para a xente afeccionada á música en Ourense. Saíu hai pouco un libro-disco polo 15º aniversario do Torgal e hai unhas cantas cancións máis que recomendan o lugar. Non sei moi ben que teñen os bares de Ourense para isto, porque sobre El Pueblo hai tamén un par de temas (de Vozzyow e Caroline’s Acid, que tamén ten un no que sae o Torgal) e o Rock Club deu lugar a unha dos Cynics. Con todo, creo que a que máis me gusta sobre a euforia de ir a un local é sobre un local de Madrid.
Ás veces ir aos bares ten consecuencias desagradables: podemos aburrirnos, podemos sentirnos máis sós que estando sós na casa, e podemos vomitar (como explica a canción de Vozzyow sobre El Pueblo, por exemplo). Pero seguimos indo. Supoño que imos perseguindo a felicidade que ás veces sentimos alí, e Siniestro Total recolleron esa sensación perfectamente en “Vámonos al Kwai”, que fala de ir ao bar que se ve no videoclip de “Menea el bullarengue”, e que debía ser marabilloso. Unha cousa interesante é que no retrouso mencionan a Constante, que era o señor do bar. Hai cancións de Sinatra nas que o barman aparece como esa figura do cine negro, disposta a escoitar as penas de calquera, pero na de Siniestro é máis ben unha desas persoas ás que se lles chama “jefe”, e que decide como se comporta a xente no seu local. Tamén atopei unha cantada dende a perspectiva dun barman e parecíame que debía incluíla neste caso.
Este é un tema de Arab Strap que empeza dicindo “traballo nunha taberna, servindo pintas de merda por un salario de merda”. Logo parece que pode iniciarse unha historia de amor, pero a rapaza da historia pide un cóctel exótico que o protagonista non sabe facer, así que marcha e el queda aí servindo pintas. É unha canción bastante triste, outra vez, pero sen chegar a ser dramática. Parece que o tono das cancións sobre bares que atopo é ou ben algo melancólico ou ben o da celebración alcóholica de Siniestro.
Non sei se é a iso ao que sonan os bares. Se hai un son (ou bueno, unha melodía) que identifico cos bares é seguramente o das cancións de Cheers e Pratos Combinados e o de temas como este de Cat Power, que sona a esa especie de idea romántica e non moi concreta de bar americano, igual que moitas cancións de Tom Waits ou o do tema de Christina. Imaxinando xa ese ambiente tópico con fume, pouca luz, whisky e música de piano, chamoume a atención a frase inicial do tema, que di “vivimos en bares e bailamos en mesas”. Pensei que se refería a unha etapa da vida de saír a tope, pero logo lin que cando Cat Power tiña tres ou catro anos a súa nai saía todas as noites e levábaa aos bares, e quedaba por aí sentando no colo de descoñecidos ata que lle picaban os ollos polo fume do tabaco. E entón sentinme moi desolado, e dinme conta de que eu quería falar de bares, pero as cancións leváronme a pasar estes minutos falando da noite e do alcohol e da decadencia.
Entón atopei esta canción de Diola, que fala de ir na furgoneta e ter que chegar “ao restaurante dos pais de Juan”. Tamén hai o que parece unha escena de vomitar polo medio, pero eu imaxínoa máis ou menos á 1 do mediodía, e agradecín que alguén falase de arroz en vez de falar de xenebra ou whisky ou viño, e, aínda que non é unha cousa que estea no tema, todo isto fíxome pensar nesa especie de vínculo que hai case sempre entre a cultura e o alcohol, que pode ser preocupante, pero que ven de antigo. Cantar, comer e beber sempre foron máis ou menos da man. Igual o preocupante é o vínculo entre a cultura e o consumo, sexa de comida, drogas ou episodios de Friends. Pero ao mesmo tempo acabo de pasar dez minutos falando sobre cultura que fala de sitios dedicados a consumir, e fíxeno porque eses sitios (e probablemente o consumo tamén) son importantes para falar do que somos. Son as contradicións do capitalismo, que supoño que nos levan a celebrar como nos rompen o corazón e estar ansiosos cando estamos felices. Dalgunha maneira, creo que iso está presente na canción coa que quería rematar hoxe: é “Nocturno”, unha canción de Cuchillo de Fuego que evita o alcohol, porque fala de café (e a estas alturas iso paréceme bastante refrescante). É unha canción que é á vez costumista e existencialista, que fala de cafeterías e morte e desamor. Ten un momento precioso no que aparecen imaxes evocadoras asociadas a diferentes establecementos: unha rosa vermella na Dársena, na Coruña; un apretón de mans cordial no Suso, en Santiago… dicía que facemos cancións sobre os bares porque nos bares pasan cousas importantes, porque nos bares nos construímos a nós mesmos… creo que as letras de Juanes, que falan a miúdo sobre cafeterías, explican esas sensacións en toda a súa estrañeza. A ver que vos parece a vós.
Hai unha semana ou así fun á Radio Galega a facer un especial sobre as cancións de Nadal desta sección, pero houbo algún problema co podcast e non puido subirse, así que desta vez só se pode ler o que dixen e ir escoitando os temas un a un. A foto de Ataque Escampe é de Alba Viñas. Antes da primeira canción tiven que poñer esta introdución:
Hoxe quería falar do Nadal e das cancións de Nadal. Cando escoitei este discurso famoso de Abel Caballero ao inaugurar as luces de Vigo chamoume a atención (entre moitas outras cousas) que a canción de inicio fose o “Happy Xmas (War Is Over)” de John Lennon e Yoko Ono. Dígoo porque esa é unha canción da súa etapa máis explicitamente política, que colle o sentimento de esperanza e de bos desexos destas datas e, en lugar de transformalo en frases banais, úsao para pedir o final da guerra, e para unha reivindicación de igualdade entre razas, e entre xente rica e xente pobre. O que pasa é que nese contexto, no que dous meses de decoración de Nadal do concello supoñen 1 millón de euros de investimento e dous meses de axudas de emerxencia social supoñen 77.000, o contido da canción queda desactivado ou convertido en ironía. Só representa unha canción de Nadal calquera. Eu tería collido unha canción viguesa que xa me parece irónica de por si e conecta moito mellor co espírito da iluminación de Abel*.
Isto é “Nieve en el ático”, de Seda. Ten un videoclip rodado precisamente nas luces de Vigo, e é unha panxoliña bailable e pegadiza que a min me transmite o lado oposto á de John e Yoko: en lugar de preocupación, despreocupación. No Nadal a xente pasea, canta e, sobre todo, consume. É un momento case de felicidade autoimposta que tamén se transmite ás cancións. E pensando en como o Nadal aparece nas cancións case parece que se repiten eses dous extremos. A min pásame cos dous primeiros temazos que me veñen á cabeza cando se achegan as festas, que son eses dos que o Día de Reis xa estás farto pero once meses despois pídechas o corpo.
Hai un artigo de Adam Ragusea na revista Slate que fala de como este tema de Mariah Carey é a panxoliña recente que a xente máis escoita, e de como conecta coa tradición dese xénero. Está composta cunha harmonía propia dos standards da música estadounidense de antes do rock and roll, aqueles que podía cantar xente como Dean Martin ou Bing Crosby. Usa acordes máis propios do jazz, que van fóra do maior e menor e que inclúen incluso o que chaman o “acorde de Nadal”: un acorde de cuarta cunha sexta engadida, que crea unha sensación acolledora. Pero claro, a instrumentación é rítmica e alegre, máis propia do rhythm and blues e de clásicos navideños de Motown ou Phil Spector, e por iso é perfecta para entrar no estado de euforia romántica de pelis como Love Actually. Pero seguindo a reprodución automática de YouTube, o estado de ánimo cambia inmediatamente coa canción de Nadal que máis me gusta das que sonan nos centros comerciais.
[Aquí Xiana contou que “Last Christmas” é un tema importante para ela porque foi a primeira canción en inglés da que aprendeu a letra]
En “Last Christmas”, de Wham!, todo o aspecto eufórico e festivo do Nadal está ausente. É simplemente o ambiente no que sucede unha historia de desamor con todo o triste: soidade, rexeitamento e traizón. O videoclip traslada esas sensacións dunha maneira bastante cutre, pero a canción consegue que se transmita esa atmosfera do Nadal coa presenza dunhas campás e claro, empezando a letra coas dúas palabras do título. É tan conciso que é brillante, porque parece que nestas datas, cando o contexto te bombardea coa obriga de ser feliz, os dramas doen máis.
Ese contraste é común a “Cause”, a canción na que Rodriguez empeza contando que perdeu o seu traballo dúas semanas antes do Nadal. O tema só ten guitarra, voz e logo un arranxo de cordas que fai esa intimidade algo épico e sobrecolledor. Estaba no derradeiro disco de Rodriguez, que fracasou e foi despedido pola compañía dúas semanas antes do Nadal, coma se fose unha premonición. Só volveu á vida pública corenta anos despois co documental Searching for Sugar Man. A canción tamén fala da guerra de Vietnam (igual que John e Yoko), de amores perdidos (igual que George Michael) e de drogas e alcohol, igual que a que é seguramente a miña canción favorita de Nadal, que empeza cun dos personaxes pasando a Noiteboa na cela para borrachos dunha comisaría.
“Fairytale of New York”, dos Pogues e Kirsty MacColl, introdúcese como un recordo dende esa comisaría, e a canción cambia a ambientación e a música para facernos contrastar o presente e o pasado. O pasado é un diálogo entre unha parella, no que nun principio hai esperanza, alegría e baile (mesmo está tocando Frank Sinatra) e logo unha estrofa de insultos entre eles que remata con algo así como “a tomar polo cú o Nadal / oxalá sexa o noso último”.
Hai algún outro temazo na tradición de cagarse no Nadal (como “Black Christmas” de Poly Styrene), pero este paréceme un tema fantástico porque ten algo da épica e emoción das celebracións e tamén todo o contrario, en vez de ser unha canción que provoca un só sentimento. É unha canción que me fai virme arriba e virme abaixo. Pero, ademais de ser unha canción de Nadal, esta é tamén unha canción sobre Nova York, e fai falta que vaiamos saíndo do mundo anglosaxón, que sempre o concentra todo.
Por exemplo, as cancións de Nadal tenden a ter un ambiente invernal, pero con esta de Chico Buarque pasa outra cousa porque no Brasil o verán comeza en decembro, así que pode falar de como a rapazada durme coa xanela aberta, e acompañar a alegría das datas cunha atmosfera moito máis lixeira. Na música de Brasil tamén atopei unha canción de Nadal que non se me parece a ningunha das demais.
O “Poema de Natal” de Vinicius de Moraes é profundo sen ser dramático, como se se puidese pasar por riba desa división que fixen antes entre cancións feitas dende a preocupación e cancións feitas dende a despreocupación. Falando do Nadal, fala de amor e de morte como o que son: dúas cousas indisociables. Pero é un tema sen tradición, nin para adiante nin para atrás, e quería ir rematando falando de tres temas de Nadal feitos en Galicia (fóra das panxoliñas máis puras) que si que teñen antecedentes.
Esta canción do Xabarín e a Xababanda, con letra de Manolo Romón e música de Pablo Novoa, ten un toque ao soul das Ronettes ou de Motown (de feito, ten unha progresión que parece a de “Dancing In The Street”) que podiamos ver en Mariah Carey, e tamén usa ese símbolo do fogar como lugar acolledor no inverno. O que pasa é que, sendo unha canción galega e despreocupada, para min é unha canción sobre eses días que a xente emigrada pasa na casa e que non chegan a nada. Pero iso é unha interpretación completamente arbitraria.
Outro dos que poderían ser os clásicos da canción de Nadal galega máis recente é a “Panxoligna de amor R5” da Familia Caamagno. Neste caso o curioso é que, aínda que no musical ten moito máis que ver coa tradición de cancións do Nadal no rock and roll e o garaxe (onde podes atopar a Chuck Berry, que tamén versionaron eles, aos Sonics, aos Ramones ou aos Kinks), o retrouso devólvenos a Mariah Carey, porque di “só te pido a ti, só te quero a ti de reghalo de Nadal”. Ao mesmo tempo, e sendo unha canción de amor, tamén é unha canción crítica coa dinámica do consumo (“polo Nadal, desligada enteira estás / e se non ris e non consumes onde vas?”), e arredor do consumo está dalgunha maneira o tema co que quero pechar hoxe, que está na tradición dos dramas de Nadal (como “Last Christmas”, por exemplo) e ten tamén un personaxe masculino e outro feminino (como “Fairytale of New York”). “Horas extra”, de Ataque Escampe con Ran Xing Zang e Wallis Chan, transcorre nun restaurante asiático chamado “A boca do Dragón”, onde o protagonista busca refuxio logo de estragarlles o Nadal aos seus pais. A personaxe feminina conta a súa visión da situación en chinés e non entendemos nada**. É triste, pero tamén é gracioso e esa mestura chega ao corazón, como pode suceder coas festas e como pasa case sempre cos mellores momentos de Ataque Escampe. A ver se o 2019 vai un pouco mellor.
* Despois de ter xa pechado o programa estaba escoitando aos Resentidos e dinme conta de que eles xa falaran basicamente do asunto das luces de Vigo en “O belén da Caixa”: “Non hai ideoloxías / non hai clases sociais / nin distinción de sexos / nin de relixións / todos van visitar o Belén / o Belén da Caixa / Vigo é Nazaret”. Igual é unha cousa que está na identidade da cidade ou algo.
** Bueno, probei a traducilo co tradutor de Google pero non me daba moita confianza e non tiña tempo a contar toda a letra. Esta versión de debaixo ten uns subtítulos que son algo distintos do que dicía Google pero veñen confirmar o patetismo da historia: “Cada sábado vén aquí / despois vai ao karaoke / é un pouco triste velo / leva unha vida tranquila / vive cos pais / algún día pedirame matrimonio / naturalmente direille que non”. Puxen a do disco porque me gusta moito o arranxo do saxo.
Bolsa de patacas 