Se metes fotos cun fondo máis ou menos neutro no Paint 3D e pulsas “Selección mágica” pasan cousas así. Estes eran os Homens, que quedaron segundos.
Hai unhas semanas María Yáñez pediume unha lista de vinte cancións en galego de entre 2001 e 2020 para a lista que acaban de sacar en VINTE mesturando as escollas de vinte mulleres e vinte homes. Eu estou moi contento de que me chamase, paseino moi ben facendo a lista e quería explicar un pouco o proceso de facela, tamén porque non podemos quedar con normalidade para comentala, rajar do que non nos gusta, celebrar o que si e esas historias.
Primeiro fixen unha lista en bruto con todo o que se me ocorría que me gustaba moito, ás veces con cancións concretas e outras con artistas ou bandas sen escoller tema. É dicir, é moi difícil escoller só unha canción de Emilio José ou de Malandrómeda. Tamén había grupos que cousas que escoito algo menos pero que me gustan igualmente, por non descartar cousas antes de tempo. Era máis ou menos isto:
2. Logo fíxenme unha lista para escoitar en bucle e ver que cousas me apetecía máis escoitar e cales menos. Fun tamén vendo que temas escoller dos que estaba entre varios. De Malandrómeda quedei con “Encontro con !@#$%!!” porque se cadra é a que máis veces oín decidíndoo eu. De Emilio José escollín “♥” porque me gusta tanto que xa só se me ocorreu o criterio de ir ao peso e coller o tema máis longo de Agricultura livre, que é o meu disco galego favorito (bueno, e tamén porque me gusta que a noción de canción de Emilio José é diferente á habitual e nese tema queda moi claro). De Ataque Escampe descarteinas todas porque me daba un pouco de pudor votar por un grupo no que toco, aínda que fose polas que fixeron antes de estar eu no grupo e que me fixeron ser fan. Estaba entre “A vitoria“, “Orde e progreso“, “Mondariz-Balneario” e tamén pensei en “O amor en technicolor” e “O amor en Fujifilm“. Dos Telephones Rouges costoume un anaco e deixei “Eine kugel” porque a escoitamos moito ultimamente na casa, dándonos conta de que é destas un pouco premonitorias cando canta “boto de menos a xente / e non a quero ver”.
3. Logo xa fun descartando esas cousas que igual tería posto se tentase buscar un criterio “obxectivo” de “importancia” ou “calidade”. Penso por exemplo en Mercedes Peón, que me parece que é moi sabia e moi talentosa pero logo na casa non me soe apetecer escoitar, e polo tanto non é a día de hoxe música importante para min.
4. Despois descartei cancións e proxectos que si que son importantes para min, e aí tiven varios criterios distintos. Descartei as cancións de Fluzo ou Non Residentz porque xa puxera unha de Malandrómeda e así non enchía todo de proxectos do Hevi. Tamén descartei “Ana de Palacio” de Metralletas Lecheras e “Catro anos máis” de Travesti Afgano porque xa puxera “Negro teenager” de Señor Anido e Señora Álvarez, e “Mundo Nuno” de Mundo Prestigio e Grande Amore porque xa puxera “todos.xuntos.unidos.sempre” de Oh Ayatollah. Descartei “Pánico (merda de dj)” de Fanny + Alexander porque ao final era unha versión dos Smiths e tíñame un pouco menos de mérito, igual que “Son un piñeiral” de O’Leo de Matamá (aínda que estiven escoitando moito este nadal o seu disco sé [mente de vencer]e igual agora tiña metido algún outro tema). E logo xa me quedaron polos pelos por meter “Lausanne (on my mind)” de Familia Caamagno, “Minueto de Monfero” de Ki e “Sabichón do carallo”, un mash up de Ultramarinho que mestura a Farruco con Fatboy Slim e que sempre me flipou.
5. Entón a lista que me quedou é esta, por orde cronolóxica inversa:
Lamprea Explosiva – Flores (2020) Sleepy Spice – Abur (2019) Oh! Ayatollah – todos.xuntos.unidos.sempre (2019) Baiuca feat Aliboria – Olvídame (2019) Faia – Doncos (2019) Pantis – Mar (2018) Chicharrón – Que máis dará? (2018) Contenedor de Mierda – Ponte de pijo (2018) Peña – Ensíname (2017) Dois – Xardíns (2017) Zurraspa – Caracoíño (2016) Sr. Anido & Sra. Álvarez – Negro teenager (2016) Malandrómeda – Encontro con !@#$%!! (2016) Emilio José – ♥ (2015) Das Kapital – Grecia (2013) Telephones Rouges – Eine kugel (2012) Samesugas – Tóxico injecta (2011) Peret – Apaga o candil (2009) The Homens – Calamar (2009) Pescando em Copacabana – Deixa pra lá (2007)
Metín todos os temas nunha playlist de YouTube menos “Caracoíño” e “Negro teenager“, que podedes escoitar en Bandcamp.
Logo estiven pensando un pouco sobre o que eu mesmo escollín e sobre o que saíu en xeral. Nas cancións que puxen hai algo máis de homes que de mulleres, aínda que as que teñen só homes son case todas das máis antigas, así que se cadra a cousa vai a mellor. As cancións de Emilio José e Pescando em Copacabana tiven dúbida sobre se ían considerarse galego ou ourensiano ou portugués (pero non se abriu tampouco o debate lilngüístico). A única canción que puxen dun grupo galego que cante moi maioritariamente en castelán é a de Dois, e non foi tampouco unha cousa meditada. Simplemente deume a sensación de que normalmente os temas en galego de grupos que me gustan pero só o usan de vez en cando (como “Liska” de Vietnam, “Non sei” de Srasrsra, ou os de Triángulo de Amor Bizarro) son bastante menores dentro do seu repertorio. Si que puxen unha das cancións en galego de Peret, a súa versión de “Apaga o candil”, que me parece que entra dentro doutra liña, que é a de xente que non naceu en Galicia (que tampouco é que sexa tan importante a cuestión, pero ten a súa relevancia) e se achega á lingua ou á tradición e fai con ela un pouco o que lle peta (non sei, salvando as distancias tamén me viñan á cabeza Rodrigo Cuevas ou MounQup). E bueno, quero moito a Peret, a súa música é das que máis alegría me dan na vida e gústame tamén pensar que aprendeu este tema no Luar.
Tamén me pareceu importante pensar noutra cousa: a Peret quéroo moito pola súa música, pero non o coñezo de nada. Pero logo na lista puxen xente á que quero moito na vida real, que son amigas e amigosmeus. Evidentemente, quero crer que non fixen a lista por amiguismo, e xa expliquei que pasei moito tempo pensando nas cancións que me eran máis importantes. Pero onte falabamos polos grupos de whatsapp de Ataque Escampe e de Esposa e saían algunhas cuestións importantes arredor disto. Escoitamos máis á xente que nos cae mellor? Unha canción pode volverse máis importante se a fai alguén que queremos? Creo que si, e nese sentido podo entender que alguén puxese na lista algunha canción dos seus propios grupos (a min, xa digo, dáme pudor). Non sei, a escena galega é pequena, así que tamén hai a opción de admirar a alguén desde unha relativa distancia e logo descubrir que é imbécil: neses casos recoñezo que a min normalmente me apetece menos escoitalos. É parecido a cando ves a algún famoso facer declaracións ridículas e “che cae o mito”, só que aquí non te enteras pola prensa senón por terceiras persoas.
Esa falta de distancia tamén me fai pensar en que, sen que a música sexa a miña profesión, participei na edición do disco de Señor Anido e Señora Álvarez (PORNO foi un dos selos que puxo cartos e fixen a nota de prensa) e o tema de Oh! Ayatollah foi parte do proxecto Cinegalicia que coordinaramos Brais Romero e máis eu (e puxen os dous na lista). Así que eu que sei, igual isto quita credibilidade ao que escolla. O feito de que a música en Galicia estea bastante vinculada á precariedade ou ao traballo voluntario vai facer que haxa casos nos que quen escribe sobre música tamén toque, tamén organice concertos, edite discos, se dedique á comunicación… e entón se cadra temos interese en promover determinadas cousas, aínda que sexa inconscientemente. Que por outra parte se escolles editar un disco será porque che gusta e é normal que despois o poñas nunha lista… e bueno, igual en contextos máis profesionais é peor por haber máis cartos polo medio. Non sei.
Estes eran Oh! Ayatollah.
A lista xeral é unha cousa bastante rara, porque ten no número 1 a Das Kapital, que me parece o que podía cadrar máis cunha votación moi “da crítica” (un grupo cun discurso estético e político moi traballado e coherente, pero sen un percorrido longo no tempo nin en directo) e logo cousas moito máis populares (no musical e nas cifras) ás que seguramente prestaron máis atención nos medios xeralistas e menos na prensa especializada. Tamén os mundos do pop e o indie cos máis achegados ao tradicional, cousas xeracionalmente bastante diferentes e probablemente tamén diferentes no ideolóxico (entre o máis nacionalista e o menos nacionalista). E creo que por iso é unha lista que pode ser relevante e que ten mérito como María Yáñez xuntou perfís moi diferentes. Probablemente case todo o mundo vexa na lista algo que lle encanta, algo que lle dá igual e mesmo algo que odia, así que iso pode facer que sexa representativa e axudar a que non entendamos a música en galego en termos de militancia: faise moita e de moitas maneiras así que temos dabondo para reaccionar como queiramos.
De todas formas logo entrando no excel coas votacións vese que a cousa tamén é que hai quen repartiu moito o voto entre unha chea de cancións: Emilio José ten 14 distintas, Chicharrón teñen 10, Malandrómeda 9, etc. E en xeral para min o máis importante é que serve para pensar e aprender outras cousas, e como hai 426 temas diferentes estou facéndome a lista con todas aquelas cousas que non coñezo ou que quero volver escoitar por se agora me gustan máis que doutra vez.
Este domingo acababa a tempada do programa de Xiana na Radio Galega e pediume facer unha colaboración máis breve do habitual para pechar a sección de Un tema e un tema. Non o pensei moito e fíxeno sobre cancións breves, así que atopei unha chea de temas galegos de menos dun minuto e puiden poñelos enteiros. Pero quedei coas ganas de compartir os demais, así que ademais dos 9 ou así que pinchei comparto aquí unha lista doutros moi chulos que fun atopando. Na radio puxen a Chicharrón, Srasrsra, Avecrem, Bazongo, Lamprea Explosiva, Os Resentidos, Aries, Os Gru e Metralletas Lecheras, dos que atopei esta foto entrañable do día que tocamos Monstruo con eles no Swass en Ourense. Quedei moi contento porque supoño que no capitalismo avanzado escoitar tantos discursos artísticos diferentes en tan pouco tempo dáche a sensación de aproveitar o tempo ao máximo. Vós podedes facer igual.
Podedes escoitar a sección (e o programa enteiro) aquí. E abaixo de todo iso puxen máis cancións galegas breves que me gustan.
Normalmente empezo cunha canción que soa de fondo mentres explico de que vai a sección esta vez. Quería poñer un breve pero nese caso non ía darme tempo a falar, así que puxen “Heatwave” de Martha and the Vandellas porque facía calor. Pero agora podo poñer un tema breve estranxeiro e vai ser este de Bikini Kill, que é super rotundo.
Hoxe Xiana pediume que fose breve, así que vou falar da brevidade. A min a brevidade non se me dá ben, pero hai un montón de xente en Galicia á que si, así que escollín unhas poucas cancións breves desa xente, e propúxenme aprender do seu exemplo. Entón non vou dar a chapa sobre ningunha pero vou dicir o título, a duración e algo importante sobre cada unha delas. Duran todas menos dun minuto.
Vou empezar por unha canción sen título de Cancións clínicas, o último disco de Chicharrón. Dura 44 segundos. Gústame moito como é luminosa e etérea pero está cortada por eses golpes violentos.
Agora “Fusión nuclear”, de Srasrsra. Dura 58 segundos, é un pouco longa pero nese tempo ten unha estrofa, dous estribillos, unha ponte cunha guitarra chulísima e uns coros xeniais que din “guai” ao tema da fusión nuclear.
Esta que vén é “Una chicha loca”, de Avecrem. Dura nove segundos. Parece o momento final dunha canción, cando os membros dun grupo se poñen de acordo para pechar o tema, pero niso atopa unha melodía e resume o son do grupo, coa guitarra chirriante e unha batería entre o firme do rock e o aberto do jazz.
Podemos irnos a algo aínda máis breve: “Baspingo”, o tema inicial do debut de Bazongo, dura tres segundos e é perfecto para empezar un disco: ese saxo sona xoguetón e misterioso, e o acople promete algo que explotará. Se entendemos o punk como música libre, aquí vemos a liberdade para escoller canto dura unha canción sen ter que poñerlle estrutura con repeticións e todas esas cousas.
Bazongo están no colectivo Caracol Negro, como Lamprea Explosiva, que son mestres da sabedoría breve na liña do Castelao de Cousas da vida. Nos 42 segundos de “O medo é o motor que move o mundo” fan un collage con versos de Xela Arias, Lois Pereiro e Sabela Oxea.
Agora vou poñer “Teño soños”, dos Resentidos, que dura 22 segundos e parece un musical, con dous personaxes e un final inesperado.
Seguen tres un pouco máis longas. Esta é “Facts (canción a Coki)”, de Aries. Dura 52 segundos e pode falar da natureza ou de como hai cousas que non fai falta dicir entre xente que se quere.
Esta é “El Hueso”, fixérona Os Gru e tamén ten que ver coa natureza. En 56 segundos super evocadores resume o ciclo da vida dende a observación dun óso de aguacate.
Por última do programa [aquí poño máis debaixo], un clásico esquecido da canción melódica galega: “Faire l’amour” de Metralletas Lecheras. 57 segundos con baixo, percusión, o que creo que é un taladro unha aspiradora e Rafa Anido Zé Pequeno en modo crooner. Non podo evitar pensar en que as orquestras galegas acabarán incorporándoa ao seu repertorio.
Por seguir co bonus de temas breves galegos que me gustan moito, quedoume sen meter “Sacyr Vallehermoso”, un tema de Emilio José con 34 segundos preciosos. Sacyr Vallehermoso é unha das grandes contrustoras españolas, pero esta música parece representar máis ben unha especie de locus amoenus que debe corresponderse coa parte do Vallehermoso.
Contenedor de Mierda sempre van directos ao gran e non hai cousas innecesarias no que din e fan. É todo sustancia. Dentro das súas cancións máis breves son moi fan de “Redes fecales”, que retrata o mítico odio que nos medra ás veces ao usar Internet en 49 segundos.
Tamén me encanta “Vómito en tu cara”. Na entrevista que fixemos no blog do Galician Bizarre falabamos de como os seus temas teñen argumento, narración. O deste, que sucede en 42 segundos, contábao Anxos:
“Vómito en tu cara” é o primeiro tema que surgiu en Contenedor de Mierda, antes de que existise Contenedor de Mierda porque Sara escribiu unha letra. A canción fala deste momento na vida no que te despertas con resaca, quizais aínda borracha, e se che mezclan as ganas de foder coas ganas de vomitar. E xa está! A todos nos pasou eso algunha vez.
Ás veces as cancións breves levan todos os elementos típicos das cancións (estrofa, estribillo, solo, ponte e esas historias) pero outras parecen ter liberdade para xogar sen cinguirse a iso e dáme a sensación de que case hai máis riqueza e imaxinación nos temas de menos dun minuto que nos que van dos dous aos catro habituais na canción pop. Ou tamén fai falta imaxinación para resolver unha canción pop en menos dun minuto, claro. Por exemplo, hai temas que xogan a romper dentro da secuencia dos discos, como pasaba cos instrumentais ambientais de Chicharrón en Cancións clínicas ou algúns experimentos de Los Locos Hongos como estes 26 segundos de “Dentrísimo”.
En A grande evasión de Ataque Escampe había tres temas preciosos só con piano que levaban o nome dos tres aeroportos galegos e parecían dividir en seccións o disco dalgún xeito. O que máis me gusta é o de Lavacolla, e demostra outra vez que ás veces neste formato de duración mínima (aquí 39 segundos) poden pasar cousas que non pasan noutros. E aquí quedoume unha conclusión bonita para o que quería dicir, así que o resto de cancións breves galegas guais coas que din póñoas sen máis para non dar a lata.
“No conozco la O”, de Laura LaMontagne, 53 segundos.
“Picolo vas de verde”, de Terbutalina, 35 segundos.
“Non credo en el amore”, de Siniestro Total, 53 segundos.
“Ñañeiro”, de Djalminha, 47 segundos.
“Todos contra el fuego anal”, de Unicornibot, 43 segundos.
Tiña ganas de poñer algo de Cuchillo de Fuego dende a vez que subín á radio e falei de topónimos, e ademais no tempo que pasou dende aquela ata agora linNueva mística de Vigo, o libro que Juan Fernández Navazas (de Cuchillo) fixo con Begoña García Alén e quedei marabillado. É un libro moi gracioso e moi fermoso, moi humano e moi sobrenatural tamén, e que esperta curiosidade por moitas cousas. O primeiro parágrafo xa ten unha referencia a un café: o Bachata, en Pontevedra. Pareceume bonito facer un texto sobre os bares, porque me gustan moito os bares, pero quedou unha colaboración un pouco caótica e contraditoria por momentos, creo.
Pódese escoitar aquíe, se ides ao comezo, tedes o total do programa, no que saen Terbutalina ou Dois.
Ademais de a Cuchi, pinchei a The Pogues, Jonathan Richman, Ataque Escampe, Pulp, Christina y los Subterráneos, Alondra Bentley, Siniestro Total, Arab Strap, Cat Power e diola. Empecei coa melodía de Pratos Combinados, que creo que compuxo Nani García:
Hoxe quería falar de bares, porque a última vez que viñen estiven falando de cancións que falan de topónimos, e no proceso de buscar eses temas atopei uns cantos que ían aínda máis ao concreto e falaban de cafeterías, restaurantes ou pubs. Por que fan iso as cancións? Pois supoño que porque a arte ao final acaba case sempre falando da vida, e boa parte dela sucede nos bares.
Nesta canción dos Pogues iso chega a un extremo que me encanta: a primeira frase di “Jimmy tocaba a harmónica no pub no que nacín”. Estou bastante convencido de que a letra non é literal, pero como metáfora paréceme ben bonita, porque vén explicar que a identidade pode construírse nos bares antes que en moitos outros sitios. Por que? Pois porque nos bares pasan cousas importantes.
Por exemplo, nalgúns bares báilase. Nesta canción, Jonathan Richman fala de que estaba nun bar bailando só e sentíndose un pouco raro, ata que o levaron a un bar de lesbianas e alí por fin puido estar a gusto: no bar no que estaba ao principio, entendo que a escena era xente sorbendo nos vasos de tubo, observando e sentíndose observada. Pero despois, nese bar de lesbianas, todo o mundo movía as cadeiras e podía expresarse co corpo, e sen prexuízos. Esta canción gústame moito porque indica dous extremos do que son os bares: espazos nos que a xente está moi pendente de aparentar e proxectar unha idea de si mesma, ou tamén espazos nos que a xente perde un pouco o control e se amosa como é.
Imaxino que como case todo o importante, o dos bares é un asunto que ten cousas boas e cousas malas. No que se refire ao da noite, está o perigo de que esa procura de momentos máxicos, de descubrirse a un mesmo ou a alguén especial, se convirta nunha cousa que se fai por inercia, por rutina. Iso ás veces segue ata converterse nalgo decadente. Creo que Ataque Escampe o describen perfectamente na súa canción sobre o Maycar cando din “non sabes por que, pero sempre estás”. Hai máis cancións que falan desa decadencia e que me gustan bastante.
Unha é esta de Pulp, que podería parecerse á de Ataque Escampe na súa maneira de atopar beleza en situacións que aparentemente non a teñen. O tema fala do Bar Italia, un sitio no Soho de Londres ao que vai o que aquí chaman “xente rota” cando pecha todo e tampouco é quen de ir para a casa. Ten un punto triste pero tamén é fermosa porque se sinte unha especie de solidariedade, unha identificación entre esas persoas, e hai un punto costumista. Ás veces pasa ao revés e hai un punto mitificador.
Hai moitas cancións de Christina Rosenvinge que teñen un aire cinematográfico: “Voy en un coche” é como unha road movie, ten cancións bastante nouvelle vague como “Teclas negras”. Nesta canción de Christina y los Subterráneos, o bar é un sitio no que hai jukebox, a xente bebe bourbon e liga como nas películas… Pódese falar dos bares como lugares míticos, pero non teñen por que ser lugares imaxinarios.
Ás veces gústannos tanto algúns bares que os mitificamos falándolle deles a outra xente, e gustoume esta canción de Alondra Bentley que fala sobre como hai xente polo mundo dicíndolle a outras persoas que hai que ir ao Torgal, un bar emblemático para a xente afeccionada á música en Ourense. Saíu hai pouco un libro-disco polo 15º aniversario do Torgal e hai unhas cantas cancións máis que recomendan o lugar. Non sei moi ben que teñen os bares de Ourense para isto, porque sobre El Pueblo hai tamén un par de temas (de Vozzyow e Caroline’s Acid, que tamén ten un no que sae o Torgal) e o Rock Club deu lugar a unha dos Cynics. Con todo, creo que a que máis me gusta sobre a euforia de ir a un local é sobre un local de Madrid.
Ás veces ir aos bares ten consecuencias desagradables: podemos aburrirnos, podemos sentirnos máis sós que estando sós na casa, e podemos vomitar (como explica a canción de Vozzyow sobre El Pueblo, por exemplo). Pero seguimos indo. Supoño que imos perseguindo a felicidade que ás veces sentimos alí, e Siniestro Total recolleron esa sensación perfectamente en “Vámonos al Kwai”, que fala de ir ao bar que se ve no videoclip de “Menea el bullarengue”, e que debía ser marabilloso. Unha cousa interesante é que no retrouso mencionan a Constante, que era o señor do bar. Hai cancións de Sinatra nas que o barman aparece como esa figura do cine negro, disposta a escoitar as penas de calquera, pero na de Siniestro é máis ben unha desas persoas ás que se lles chama “jefe”, e que decide como se comporta a xente no seu local. Tamén atopei unha cantada dende a perspectiva dun barman e parecíame que debía incluíla neste caso.
Este é un tema de Arab Strap que empeza dicindo “traballo nunha taberna, servindo pintas de merda por un salario de merda”. Logo parece que pode iniciarse unha historia de amor, pero a rapaza da historia pide un cóctel exótico que o protagonista non sabe facer, así que marcha e el queda aí servindo pintas. É unha canción bastante triste, outra vez, pero sen chegar a ser dramática. Parece que o tono das cancións sobre bares que atopo é ou ben algo melancólico ou ben o da celebración alcóholica de Siniestro.
Non sei se é a iso ao que sonan os bares. Se hai un son (ou bueno, unha melodía) que identifico cos bares é seguramente o das cancións de Cheers e Pratos Combinados e o de temas como este de Cat Power, que sona a esa especie de idea romántica e non moi concreta de bar americano, igual que moitas cancións de Tom Waits ou o do tema de Christina. Imaxinando xa ese ambiente tópico con fume, pouca luz, whisky e música de piano, chamoume a atención a frase inicial do tema, que di “vivimos en bares e bailamos en mesas”. Pensei que se refería a unha etapa da vida de saír a tope, pero logo lin que cando Cat Power tiña tres ou catro anos a súa nai saía todas as noites e levábaa aos bares, e quedaba por aí sentando no colo de descoñecidos ata que lle picaban os ollos polo fume do tabaco. E entón sentinme moi desolado, e dinme conta de que eu quería falar de bares, pero as cancións leváronme a pasar estes minutos falando da noite e do alcohol e da decadencia.
Entón atopei esta canción de Diola, que fala de ir na furgoneta e ter que chegar “ao restaurante dos pais de Juan”. Tamén hai o que parece unha escena de vomitar polo medio, pero eu imaxínoa máis ou menos á 1 do mediodía, e agradecín que alguén falase de arroz en vez de falar de xenebra ou whisky ou viño, e, aínda que non é unha cousa que estea no tema, todo isto fíxome pensar nesa especie de vínculo que hai case sempre entre a cultura e o alcohol, que pode ser preocupante, pero que ven de antigo. Cantar, comer e beber sempre foron máis ou menos da man. Igual o preocupante é o vínculo entre a cultura e o consumo, sexa de comida, drogas ou episodios de Friends. Pero ao mesmo tempo acabo de pasar dez minutos falando sobre cultura que fala de sitios dedicados a consumir, e fíxeno porque eses sitios (e probablemente o consumo tamén) son importantes para falar do que somos. Son as contradicións do capitalismo, que supoño que nos levan a celebrar como nos rompen o corazón e estar ansiosos cando estamos felices. Dalgunha maneira, creo que iso está presente na canción coa que quería rematar hoxe: é “Nocturno”, unha canción de Cuchillo de Fuego que evita o alcohol, porque fala de café (e a estas alturas iso paréceme bastante refrescante). É unha canción que é á vez costumista e existencialista, que fala de cafeterías e morte e desamor. Ten un momento precioso no que aparecen imaxes evocadoras asociadas a diferentes establecementos: unha rosa vermella na Dársena, na Coruña; un apretón de mans cordial no Suso, en Santiago… dicía que facemos cancións sobre os bares porque nos bares pasan cousas importantes, porque nos bares nos construímos a nós mesmos… creo que as letras de Juanes, que falan a miúdo sobre cafeterías, explican esas sensacións en toda a súa estrañeza. A ver que vos parece a vós.
Hai unha semana ou así fun á Radio Galega a facer un especial sobre as cancións de Nadal desta sección, pero houbo algún problema co podcast e non puido subirse, así que desta vez só se pode ler o que dixen e ir escoitando os temas un a un. A foto de Ataque Escampe é de Alba Viñas. Antes da primeira canción tiven que poñer esta introdución:
Hoxe quería falar do Nadal e das cancións de Nadal. Cando escoitei este discurso famoso de Abel Caballero ao inaugurar as luces de Vigo chamoume a atención (entre moitas outras cousas) que a canción de inicio fose o “Happy Xmas (War Is Over)” de John Lennon e Yoko Ono. Dígoo porque esa é unha canción da súa etapa máis explicitamente política, que colle o sentimento de esperanza e de bos desexos destas datas e, en lugar de transformalo en frases banais, úsao para pedir o final da guerra, e para unha reivindicación de igualdade entre razas, e entre xente rica e xente pobre. O que pasa é que nese contexto, no que dous meses de decoración de Nadal do concello supoñen 1 millón de euros de investimento e dous meses de axudas de emerxencia social supoñen 77.000, o contido da canción queda desactivado ou convertido en ironía. Só representa unha canción de Nadal calquera. Eu tería collido unha canción viguesa que xa me parece irónica de por si e conecta moito mellor co espírito da iluminación de Abel*.
Isto é “Nieve en el ático”, de Seda. Ten un videoclip rodado precisamente nas luces de Vigo, e é unha panxoliña bailable e pegadiza que a min me transmite o lado oposto á de John e Yoko: en lugar de preocupación, despreocupación. No Nadal a xente pasea, canta e, sobre todo, consume. É un momento case de felicidade autoimposta que tamén se transmite ás cancións. E pensando en como o Nadal aparece nas cancións case parece que se repiten eses dous extremos. A min pásame cos dous primeiros temazos que me veñen á cabeza cando se achegan as festas, que son eses dos que o Día de Reis xa estás farto pero once meses despois pídechas o corpo.
Hai un artigo de Adam Ragusea na revista Slate que fala de como este tema de Mariah Carey é a panxoliña recente que a xente máis escoita, e de como conecta coa tradición dese xénero. Está composta cunha harmonía propia dos standards da música estadounidense de antes do rock and roll, aqueles que podía cantar xente como Dean Martin ou Bing Crosby. Usa acordes máis propios do jazz, que van fóra do maior e menor e que inclúen incluso o que chaman o “acorde de Nadal”: un acorde de cuarta cunha sexta engadida, que crea unha sensación acolledora. Pero claro, a instrumentación é rítmica e alegre, máis propia do rhythm and blues e de clásicos navideños de Motown ou Phil Spector, e por iso é perfecta para entrar no estado de euforia romántica de pelis como Love Actually. Pero seguindo a reprodución automática de YouTube, o estado de ánimo cambia inmediatamente coa canción de Nadal que máis me gusta das que sonan nos centros comerciais.
[Aquí Xiana contou que “Last Christmas” é un tema importante para ela porque foi a primeira canción en inglés da que aprendeu a letra]
En “Last Christmas”, de Wham!, todo o aspecto eufórico e festivo do Nadal está ausente. É simplemente o ambiente no que sucede unha historia de desamor con todo o triste: soidade, rexeitamento e traizón. O videoclip traslada esas sensacións dunha maneira bastante cutre, pero a canción consegue que se transmita esa atmosfera do Nadal coa presenza dunhas campás e claro, empezando a letra coas dúas palabras do título. É tan conciso que é brillante, porque parece que nestas datas, cando o contexto te bombardea coa obriga de ser feliz, os dramas doen máis.
Ese contraste é común a “Cause”, a canción na que Rodriguez empeza contando que perdeu o seu traballo dúas semanas antes do Nadal. O tema só ten guitarra, voz e logo un arranxo de cordas que fai esa intimidade algo épico e sobrecolledor. Estaba no derradeiro disco de Rodriguez, que fracasou e foi despedido pola compañía dúas semanas antes do Nadal, coma se fose unha premonición. Só volveu á vida pública corenta anos despois co documental Searching for Sugar Man. A canción tamén fala da guerra de Vietnam (igual que John e Yoko), de amores perdidos (igual que George Michael) e de drogas e alcohol, igual que a que é seguramente a miña canción favorita de Nadal, que empeza cun dos personaxes pasando a Noiteboa na cela para borrachos dunha comisaría.
“Fairytale of New York”, dos Pogues e Kirsty MacColl, introdúcese como un recordo dende esa comisaría, e a canción cambia a ambientación e a música para facernos contrastar o presente e o pasado. O pasado é un diálogo entre unha parella, no que nun principio hai esperanza, alegría e baile (mesmo está tocando Frank Sinatra) e logo unha estrofa de insultos entre eles que remata con algo así como “a tomar polo cú o Nadal / oxalá sexa o noso último”.
Hai algún outro temazo na tradición de cagarse no Nadal (como “Black Christmas” de Poly Styrene), pero este paréceme un tema fantástico porque ten algo da épica e emoción das celebracións e tamén todo o contrario, en vez de ser unha canción que provoca un só sentimento. É unha canción que me fai virme arriba e virme abaixo. Pero, ademais de ser unha canción de Nadal, esta é tamén unha canción sobre Nova York, e fai falta que vaiamos saíndo do mundo anglosaxón, que sempre o concentra todo.
Por exemplo, as cancións de Nadal tenden a ter un ambiente invernal, pero con esta de Chico Buarque pasa outra cousa porque no Brasil o verán comeza en decembro, así que pode falar de como a rapazada durme coa xanela aberta, e acompañar a alegría das datas cunha atmosfera moito máis lixeira. Na música de Brasil tamén atopei unha canción de Nadal que non se me parece a ningunha das demais.
O “Poema de Natal” de Vinicius de Moraes é profundo sen ser dramático, como se se puidese pasar por riba desa división que fixen antes entre cancións feitas dende a preocupación e cancións feitas dende a despreocupación. Falando do Nadal, fala de amor e de morte como o que son: dúas cousas indisociables. Pero é un tema sen tradición, nin para adiante nin para atrás, e quería ir rematando falando de tres temas de Nadal feitos en Galicia (fóra das panxoliñas máis puras) que si que teñen antecedentes.
Esta canción do Xabarín e a Xababanda, con letra de Manolo Romón e música de Pablo Novoa, ten un toque ao soul das Ronettes ou de Motown (de feito, ten unha progresión que parece a de “Dancing In The Street”) que podiamos ver en Mariah Carey, e tamén usa ese símbolo do fogar como lugar acolledor no inverno. O que pasa é que, sendo unha canción galega e despreocupada, para min é unha canción sobre eses días que a xente emigrada pasa na casa e que non chegan a nada. Pero iso é unha interpretación completamente arbitraria.
Outro dos que poderían ser os clásicos da canción de Nadal galega máis recente é a “Panxoligna de amor R5” da Familia Caamagno. Neste caso o curioso é que, aínda que no musical ten moito máis que ver coa tradición de cancións do Nadal no rock and roll e o garaxe (onde podes atopar a Chuck Berry, que tamén versionaron eles, aos Sonics, aos Ramones ou aos Kinks), o retrouso devólvenos a Mariah Carey, porque di “só te pido a ti, só te quero a ti de reghalo de Nadal”. Ao mesmo tempo, e sendo unha canción de amor, tamén é unha canción crítica coa dinámica do consumo (“polo Nadal, desligada enteira estás / e se non ris e non consumes onde vas?”), e arredor do consumo está dalgunha maneira o tema co que quero pechar hoxe, que está na tradición dos dramas de Nadal (como “Last Christmas”, por exemplo) e ten tamén un personaxe masculino e outro feminino (como “Fairytale of New York”). “Horas extra”, de Ataque Escampe con Ran Xing Zang e Wallis Chan, transcorre nun restaurante asiático chamado “A boca do Dragón”, onde o protagonista busca refuxio logo de estragarlles o Nadal aos seus pais. A personaxe feminina conta a súa visión da situación en chinés e non entendemos nada**. É triste, pero tamén é gracioso e esa mestura chega ao corazón, como pode suceder coas festas e como pasa case sempre cos mellores momentos de Ataque Escampe. A ver se o 2019 vai un pouco mellor.
* Despois de ter xa pechado o programa estaba escoitando aos Resentidos e dinme conta de que eles xa falaran basicamente do asunto das luces de Vigo en “O belén da Caixa”: “Non hai ideoloxías / non hai clases sociais / nin distinción de sexos / nin de relixións / todos van visitar o Belén / o Belén da Caixa / Vigo é Nazaret”. Igual é unha cousa que está na identidade da cidade ou algo.
** Bueno, probei a traducilo co tradutor de Google pero non me daba moita confianza e non tiña tempo a contar toda a letra. Esta versión de debaixo ten uns subtítulos que son algo distintos do que dicía Google pero veñen confirmar o patetismo da historia: “Cada sábado vén aquí / despois vai ao karaoke / é un pouco triste velo / leva unha vida tranquila / vive cos pais / algún día pedirame matrimonio / naturalmente direille que non”. Puxen a do disco porque me gusta moito o arranxo do saxo.
Desta volta quixen falar de cancións que usan nomes propios de persoa. Bob Dylan fixera un programa moi chulo sobre os nomes de muller, pero era outra historia. Pinchei a Dolly Parton, Simon e Garfunkel, Telephones Rouges, Heredeiros da Crus, Emilio José, os Minutemen, Travesti Afgano, Ataque Escampe e Malandrómeda.
Aquí podedes escoitar o programa completo, que inclúe unha crónica do Encontro de Punkis de Aldea de Sarria, ao que me gustaría moito ter ido. Aparece tamén unha versión moi guai de “Dirty Old Town” dos Pogues que fai o Leo.
O corte da sección aínda non o subiron pero cando estea xa o engado.
Debaixo tedes o texto para ler. Antes de falar de nada, pinchei un dos grandes clásicos disto dos nomes propios en cancións.
A historia do pop está chea de cancións con nomes de persoas. Isto é bonito porque introducir un detalle concreto nunha canción (sexa un lugar, un tempo ou un nome), se se fai ben, dálle algo de realidade e emoción. E tamén activa a imaxinación, ata tal punto que logo a xente ponlle nome aos seus fillos e fillas por esas cancións, ou incluso ponse nome a si mesma. É algo que fixo Alaska, que se chama así por un tema de Lou Reed, e que tamén fixo Cecilia, que realmente se chamaba Evangelina Sobredo pero rebautizouse en honra a un tema de Simon e Garfunkel.
Hai case unha canción para cada nome, e vou citar unhas cantas moi famosas, moi boas ou as dúas cousas. Lady Gaga ten “Alejandro”, ABBA teñen “Fernando”, Blondie teñen “Maria”, os Beatles teñen “Michelle”, os Ramones teñen “Ramona”, os Rolling Stones teñen “Angie”, Broadcast teñen “Michael A Grammar”, Caetano Veloso ten “Irene”, Nick Cave e os Bad Seeds teñen “Deanna”, Van Morrison e Umberto Tozzi teñen cada un a súa “Gloria”, Víctor Jara ten “Te recuerdo Amanda”, e de por aquí a miña favorita é a dos Telephones Rouges, que teñen “Desiderio”.
Isto ten lado bo e lado malo, as dúas cousas por como a canción pode mesturarse coa túa identidade, como se o teu nome puidese levar xa de por si unha melodía. Eu aínda non atopei unha que fale dun Cibrán, pero unha Sara contoume que lle facía ilusión saber que Fleetwood Mac tiñan unha canción que se chamaba como ela. Polo outro lado, unha María díxome que acabou farta de que lle cantasen isto dos Heredeiros.
Aínda así, se falamos de como se mestura unha canción coa túa identidade, o que me parece aínda máis interesante son as cancións que ademais do nome teñen e apelidos, e que falan dunha persoa real que podemos identificar. Dentro disto hai uns cantos mestres sen irnos moi lonxe, como Emilio José e a cantidade de veces que fala de figuras públicas ou políticas*: Jean Claude Juncker, Íñigo Errejón, Barreiro Rivas, Baltar, Rocío Mosquera, Pablo Iglesias, Beiras… nesta saen Bill Gates, Steve Jobs e Feijoo.
Sempre me deu a sensación de que escoitar un disco de Emilio José é como facer un amigo, porque é como se che contase a súa visión do mundo case enteira. É como ter unha conversa moi longa, e nas conversas moi longas é normal que alguén acabe falando dalgún político, e citarao polo nome, que tamén é diferente a falar da clase política en abstracto. Pero no asunto dos nomes nas cancións hai xente que vai a un lugar máis íntimo. Por exemplo, á autobiografía: as cancións de grupos que falan de si mesmos teñen exemplos como o clásico dos Minutemen, “History Lesson Part II”, que empeza dicindo “A nosa banda podería ser a túa vida, os nomes reais serán a proba”.
Nela os nomes das súas influencias (Bob Dylan, Richard Hell) mestúranse cos seus propios, coa experiencia de D. Boon e Mike Watt montando un grupo. De máis preto, nesta liña sei que hai un inédito de Ataque Escampe que se chama “Roi Vidal”, como o seu propio cantante e batería, e está o “Golden Apples” de Travesti Afgano, no que o guitarrista Luismi describe a cada membro da banda dunha maneira que me transmite moita tenrura.
Todo isto ten sentido por esa impresión de realidade que os nomes e apelidos outorgan, que fai sentir unha proximidade e unha transparencia moi fortes. Robert Forster dos Go-Betweens dixo nunha entrevista que “os nomes reais e as situacións reais son máis interesantes que a ficción”, e creo que normalmente é certo**. Pero claro, tampouco sabemos que opina a xente que acaba aparecendo na canción doutra persoa. Sabemos que a Taylor Swift lle molestou cando Kanye West a cita (e a insulta) en “Famous”, pero non sabemos que opinaron todas as persoas que aparecen na obra de Nueva Vulcano, nin que lle parece a Pablo Callejo que un tema de Oh Ayatollah leve o seu nome. Ou que opinou Carlos Figueiras de saír en “A granxa de Alexandre” de Ataque Escampe.
O que pasa é que hai un paradoxo en todo isto, que é que a min foi Xiana quen me puxo sobre a pista deste Carlos Figueiras, de quen podía sospeitar que era unha persoa real, pero non sabelo porque non o coñezo de nada. E iso fíxome pensar en que o que importa, case sempre, é a impresión de realidade e non a realidade en si. E esa impresión dámoslla nós ás cancións, ao escoitalas ou, máis tristemente, ao buscalas en google. Lembreime de dúas cancións, para ir rematando, que nunca tiven claro de todo se falaban de xente real ou eran invencións de quen fixo a letra. Sendo moi diferentes, teñen moito que ver, porque falan de grupos fantásticos que nunca chegaron a ser coñecidos (e aí está o truco para xerar unha impresión de realidade que non podes confirmar con seguridade). Unha é “The Late Greats”, de Wilco, e a outra, que chega moito máis lonxe no nivel de detalle na construción dos personaxes (ou no retrato, non sei), é “Aquel grupo”, de Malandrómeda. Hoxe quería acabar pinchándoa, escoitando a historia de Lucas MC e Palanquetti e quedando coa dúbida.
* É curioso que, ao tempo que cita polo nome a toda esta xente, cando as cancións viran ao íntimo, como en “♥” cante “O teu nome / não se escreve em inglês / o teu nome / não se escreve em persa / o teu nome / não se escreve em chinês / teu nome não se escreve”.
** Era demasiado longo de explicar para a radio, pero gustaríame ter pinchado tamén “Darlinghurst Nights”, que é a canción á que se refire Robert Forster na entrevista de Kiko Amat, e é un exemplo perfecto de como o detalle dos nomes evoca moito máis intensamente un espazo ou unha emoción.
Hai unhas semanas fun tocar de sustituto con Ataque Escampe ao Xebra de Burela, e fixen este vídeo para o Prenom arquivo, un proxecto que empezou Mar Catarina e que me gusta moito porque creo que ten o máis bonito que poden ter os vídeos de escenas musicais: como son parecidos a vídeos domésticos, están cheos de momentos felices e divertidos, celebracións que entendes e disfrutas máis completamente se coñeces a quen sae. Teñen naturalidade e un pouco de performance. E como a miúdo están feitos por xente con inquietudes cinematográficas (ata agora Mar, Rubén e Gael), teñen un aquel de inventiva estética na gravación e na montaxe, pero sempre cunha despreocupación que agradezo moito. E claro, son recordos bonitos que doutra maneira se perden. De pequeno nunca tivemos cámara na casa e agora boto en falta algunha cinta de momentos bonitos como este, no que puiden tocar cun grupo que me encanta, ver un concerto marabilloso de Oh Ayatollah e en xeral volver á casa feliz.
Mar díxome algunha cousa máis sobre a súa idea de facer o arquivo o outro día que lle preguntei:
“Véndese unha idea de democratización da imaxe pero quen posúe esas imaxes, ou as imaxes que crean a historia dun pobo, son as institucións. Entón claro, as institucións difúndenas, manipúlanas, utilízanas para crear un relato e unha historia que está determinando a nosa percepción, o noso imaxinario colectivo sobre unha realidade. Cando ti fas un arquivo, en certo modo estás resistindo ou creando unha subversión a ese arquivo institucional que se transmite a un pobo“.
Se a alguén que lea isto lle interesa o tema, o ano pasado escribín un texto sobre os vídeos desa escena underground galega para presentalo aos premios María Luz Morales e está publicado nos Papeis da Academia.
Isto é unha especie de memoria no que non poño as datas pero poño cancións e asócioas con lugares e momentos concretos. A foto de arriba é unha captura de Maps de Perillo que busquei mentres editaba isto. Saíu na Revista Porno no seu momento.
O sonido da cidade. Coruña sona un pouco a Perpetuo Socorro e outro pouco a Lenny Leonard. A xente ten que facer as cousas así, sempre me dixeron que a xente chunga vivía na Sagrada. Unha vez quixeron atracar ao meu colega Javi Metal e el díxolle ao tipo que lle ía dar o pao se coñecía a Fran de Labañou. O quinqui díxolle “¿qué pasa, lo conoces?” e Javi díxolle “Claro, tío, de pequeños éramos mazo amigos. Ahora no nos vemos mucho pero…”. Javi safou, e safou porque foi quen de inventarse que coñecía a un referente da delincuencia da zona. Safou porque foi quen de introducir unha narrativa na súa excusa. Non dixo simplemente que o coñecía, senon que nesa frase conseguiu plantear un lote de conflitos. Esa relación de amizade que agora xa non o é, probablemente porque tomaron camiños distintos. Javi foise a estudar teleco a Madrid, é fillo de dentistas… a min tamén me ten pasado, penso ás veces nos que antes eran case os meus irmáns e agora non e ponme triste non ter a mesma conexión. A Coruña pode ser unha cidade tan horrible como calquera.
Vietnam: “No se puede ver el sol, los problemas crecen en las esquinas y todas las ciudades son iguales.”
E un día falaba con Rubén e dicíame que lle interesaba como Lou Reed falaba de ir a Lexington a pillar porque era a súa realidade. Da referencia concreta a algo local facíase ver unha sensación universal.
Lenny Leonard, probablemente no Faluya
Lenny Leonard: “Llevamos cuatro meses, no para de llover, en esta ciudad no hay nada que hacer. Solo mirar palomas, que son buitres”.
Perpetuo Socorro: “Hoy da miedo salir en Coruña, hace mucho frío. ¡Maldito infierno! Allí bailando en nuestra locura nos vimos rodeados de buitres de noche”.
É curioso que apareza o mesmo símbolo, pero é porque é a mesma sensación. As dúas cancións din o mesmo, pero a diferencia na maneira de dicilo leva a sitios distintos. É unha sensación de alienación que non dá o rural. Unha sensación de impotencia que nas grandes cidades se volve aínda máis intensa por culpa da invisibilidade e o non participar en nada. A idea de falar do entorno para chegar a temas universais. A miña amiga Nuria tivo un problema de fobia aos paxaros e foi ao instituto con Carlos Coppel de Lenny Leonard. A miña amiga Nuria vive agora en Barcelona, eu vivín alí un ano e non podería ter escrito de ningunha maneira unha canción como calquera destas dúas. Non teño ganas de dicir iso porque non sinto o peso da cidade, o peso do tedio que expresan dicindo “en esta ciudad no hay nada que hacer”, que segundo me dixo Coppel, roubaron a Big Black. Cando escribo, xa non é que sexa incapaz de dicir “Coruña”, “Perillo”, “Montealto” ou “San Pedro”, é que moitas veces me dou conta de que uso nomes e verbos pero non adxectivos. Iso preocupábame e por iso acabei forzando nalgún caso a situación.
Monstruo: “Teño unha caixa de ferramentas branca. Non sei abrila, non sei usala.”
Escribín iso antes de conseguir a beca, cando estaba empezando coa tese sen saber se tería cartos para poñerme tres anos a estudar. Non é un drama, pero ata entón sempre fora tendo as cousas claras e alí tiña as miñas dúbidas sobre si realmente quería facer iso. Tiña medo a que a xente descubrira a realidade de que son un inútil, e de que a única cousa que se me deu realmente ben ata o de agora foi estudar. Asumámolo: un investigador máis en Comunicación Audiovisual non é algo que o mundo necesite. Entón non sei que facer coa caixa de ferramentas, pero se lle poño un adxectivo pasa a ser unha caixa concreta, e non unha calquera. Tiña medo á sensación de baleiro, e arredor de min vía bastante desesperación, pero unha desesperación cotiá. Como Terremoto Sí buscando un sobre para folios grandes no chino do Cantón. Vía amigos meus emigrados co seu primeiro traballo cobrando decentemente pero adicando a el todo o seu tempo e tampouco sabía se iso era o que eu quería facer. En Barcelona era invisible, e ao chegar aquí Porno estaba comezando, Monstruo volvimos e tiven ganas de cantar porque tiña cousas que dicir, aínda que me dera vergonza. Cantar fíxome ser consciente de ter unha voz, e cando viñeron os Nastys e escoitaron a Lenny Leonard borrachos cantando aquela frase sorprendéronse. “Están hablando de algo”. O que dicía Julián Hernández, o rock and roll é atractivo por trascendente e por intrascendente. Podemos engadir que o rock and roll pode ser horrible por trascendente e por intrascendente.
Deluxe: “Qué voy a esperar de una ciudad donde el invierno es como un convento y los jóvenes mueren antes de tiempo.”
Nunha entrevista que lle lin na Mondo cando tiña quince anos Xoel López dixo isto: “A Coruña es una ciudad gris, triste. Y la canción está dedicada a mucha gente que conozco que se ha suicidado o que ha tenido tentativas de hacerlo. Recuerdo que a los catorce, quince o dieciséis años muchos chavales coqueteábamos con la idea del suicidio; yo lo veía como algo generacional, normal. Pero cuando llegué a Madrid y surgió el tema en alguna conversación, me di cuenta que ese sentimiento no es extrapolable geográficamente, y al final he llegado a la conclusión que se trata de algo relacionado con la gente que somos del norte, en mi caso de A Coruña y que debe tener algo que ver con el clima, o quizás con la propia tristeza asociada a la ciudad, que invita a la depresión”.
Xoel López, melancólico en Riazor
Naquel momento pareceume unha gilipollez, pero ás veces esquéceseme que eu son de Perillo, do outro lado da ría. Son bastante vitalista e o de que o clima nos fai tristes e depresivos paréceme un tópico bastante inadecuado. Aínda que tendo a pensar que os tópicos teñen algo de real, cóstame empatizar con isto cando non coñezo a ninguén que se suicidara ou que me falara desa idea. Tampouco sei se é algo que se fale. Á miña avoa fállalle a memoria pero cando veu á festa da miña outra avoa viu a horta e pasouse media hora camiñando por ela marabillada como se a vira por primeira vez. Onte falei con ela e estaba deprimida porque non se acorda das cousas. Está ben físicamente pero é consciente de que non rexe ben. Alegrouse de verme e despois, cando lle preguntei que tal, díxome que non ten dor pero que a cabeciña… e caéronlle unhas bágoas e díxome que quería morrer. Trinta segundos despois estaba mellor e despois estaba rindo e contenta. E logo volvía dicir o mesmo, mentres facía calceta. E pasar por todas esas sensacións con esa discontinuidade debe ser moi duro. A ela, de todas formas, quédalle a memoria vella, pode lembrar cousas da súa infancia con detalle. E quédalle certa memoria dos espazos. Eu levaba un mes sen ir á casa e agora hai un parque infantil diante da miña ventá, chavales que paran alí a fumar porros e o bar ao que ía todos os findes cando era pequeno agora é unha pizzería. Quizais tenta cubrir un oco: o Piccolo Mondo, a mellor pizzería do mundo, está en venda na rúa paralela.
Na miña cociña hai un oco porque se levaron o lavalouzas e aínda non o trouxeron. É outro tópico: “antes todo isto eran leiras”. Non lembro como eran as leiras que había antes de que levantaran o meu edificio, e vinas case todos os días mentres ía ao instituto. Non lembro completamente como era a casa na que vivín dezaoito anos. A imaxe nova bórrame a imaxe vella, pero espero non ter que lembrarme de como era o lavalouza no seu sitio, porque ese oco queda fatal. Se vexo estas cousas pero non me avisaron antes non teño a narración. A impresión é máis forte, é un shock. Iso provócame unha melancolía que ao mellor se parece á de Xoel López, pero A Coruña non é unha cidade que cambie demasiado nin demasiado rápido. O cambio máis importante probablemente sexa que pechou o Rus logo de sesenta anos aberto e non queda un lugar que resuma tan ben o que é a Coruña.
Poño este cartel de Cuchillo porque resume moi ben o seu universo
Cuchillo de Fuego: “Llueve, hace un poco de frío, hace viento. No se está nada guay. Todas las cafeterías son una mierda. Yo mismo soy un poco una mierda.”
Cuchillo de Fuego falan de Pontevedra. De Pasarón, de cafeterías que non coñezo, de comercios que non sei cales son. E falan de si mesmos, de Berto Fojo bien e de Álex Gayoso muy bien. E aínda así creo que entendo o que din. A propia brillantez das frases ás veces lévame a tomar distancia. A ironía lévame a tomar distancia e a perder a implicación emocional e pasar a unha experiencia máis intelectual, pensando cousas. Imaxinarme a Xoel López cantar “Bouquet (Fuego y Mierda)” paréceme gracioso. Xoel López di que é tráxico nas entrevistas, e nunca che dirá que el mesmo é un pouco unha merda. As corbatas de cores de Ataque Escampe lévanme a tomar distancia, si, pero paréceme excesivo. Parécenme un pouco ridículas, pero é porque non me gusta o rollo brechtiano para o rock and roll, que me parece que vai precisamente do contrario, da inconsciencia. Pero cando consegues chegar á emoción a pesar das corbatas é bonito, e onte emocioneime véndoos imitar unha onda vital en “Street fighter” mentres miña nai, que me acompañara, estaba sentada mirando e sorrindo e logo dixeron que o pasaran moi ben saíndo por Coruña a última vez que viñeran. Esa vez saíran con nós. Cadráramos con eles na Mardi Gras Gaudi (Graduado en Belas Artes), Edgar (Técnico en Calor e Frío) e eu. Acabamos indo ao Caimán por primeira vez na nosa vida. Déronnos unha carta de poker e unha ficha metálica para entrar e logo Roi Vidal díxonos que eramos de Podemos Ourense. Dixeron que Compostela era unha merda no concerto. Fíxome ilusión que o pasaran ben porque as primeiras veces que falei con Ataque Escampe creo que só lles din o coñazo estando bébedo, cousa que fago normalmente cos grupos. O habitual é que lles diga “¿Por que cantades en inglés?” (a Furguson, Psychotic Acid Freek, Thee Boas, Rollercoaster Kills, Puma Pumku… non me acordo de todos porque estaba peneque). A Ataque Escampe seguramente lles dixen que non me gustaba que tocaran con baterías programadas.
Roi Vidal en Vista Alegre. O Bar Antonio queda un pouco máis abaixo.
Ataque Escampe: “Cando vaia morrer enterrádeme aquí en Vista Alegre. Cunha cunca na man e na boca un bigote de prebe.”
Ramiro Ledo fixera un videoclip precioso para “Serafín” de Ataque Escampe e creo que empezaba cuns vídeos duns señores maiores cantando. Serían señores de todos aqueles bares fantásticos de Vista Alegre, que están pola rúa das Salvadas pero máis arriba que a SGAE. O Mesón do Pulpo, o Bar Antonio, o Tío Raúl e o dos Cinco Complementos que é un bocata, non un bar, pero agora non me lembro do nome. Despois dunhas xornadas de normalización lingüística na facultade, Marta foi cos do Cineclube de Compostela a tomar algo alí e díxonos de ir. Fun con Teo e Xacobe, e descubrimos o marabilloso que era o Bar Antonio con esa tapa de callos. Logo subimos ensaiar.
Ese día tocaban Pony Bravo pero non fomos porque ensaiabamos. Eles ían porque lles chamara a atención o cartel coa cara de Ángeles González Sinde como nun rollo destes de cando che detén a policía. O photocall da roda de recoñecemento. Logo baixamos un día de ensaiar e tivemos que aparcar por aló, no campus norte, que é onde aparca Xacobe sempre para non rallarse buscando e é ridículo porque está a tomar polo cú. Esa vez buscamos noutros sitios e non apareceu nada (eran as festas da Ascensión nas que viramos o ano anterior a Emir Kusturica, que en vez de ser o líder da súa banda era o guitarrista mendigo) e volvemos alí, tendo que darlle a razón por pura casualidade, ironicamente derrotados. Fomos ao Bar Antonio e había unha cea de clase. O camareiro estaba peneque perdido e púxolles a Xacobe e Teo cuncas en cuncas das de almorzar os cereais e cobroulles unha ridiculez. A min botoume alcol no vaso ata rebosar. Ía seguindo o rollo de unha pra ti unha pra min. “Ceastes?”, díxonos. Nós mirámonos como dicindo “en serio?” e balbuceamos “bah, pouca cousa”. Eran as dúas da mañá e apareceu cunha fonte de carne asada e uns palillos.
Telephones Rouges: “Subín a unha pedra nú para poderme tirar. Vivín na cidade branca da que é difícil escapar. O tempo foi agonizar, o tempo foi agonizar. Precipitarse foi divertido máis non era un gran final.”
Logo en Barcelona María e mais eu coñecemos a Ramiro entrevistándoo pola súa película Vida Extra. O groso da película é unha conversa entre varios amigos nunha casa e falan de como poden participar en política e das manifestacións, das folgas e da impotencia, das limitacións da democracia, das contradicións ás que leva o sistema de consumo a calquera. Dito así parece horrible pero é unha experiencia moi bonita. Gravárona o día que a gravaron porque ao día seguinte un dos que sae na película marchaba de Barcelona a outro lugar. Daquela convencemos a Hugo, o noso amigo e compañeiro de piso, logo de moito tempo para que lle gustara Ataque Escampe e un día nun bar díxolle a un tipo de Bilbao que non coñecía: “Sabes que? O mundo comeza a dar medo, pero na Galiza non hai cámara de gas”. Hai cancións que falan de cousas e de lugares e logo se che meten no corazón a través de recordos. Aquel ano escoitaba aos Telephones Rouges todos os días e sabía que estaban falando do que eu sentía, poñíanme os pelos de punta e fun aos dous concertos nos que viñeron a Barcelona e berrei aquelas letras como se as tivera feito eu, como se foran miñas, porque así as sentía. Falaba con Xacobe durante horas e comentabamos as nosas interpretacións das cancións. “Vran” para min era unha canción de amor, e Xacobe díxome (non sei se completamente en serio) que a vía como unha canción sobre deixar as drogas. Logo Mar e Rubén fixeron o videoclip de “Arder” de Ataque Escampe cando xa estaban aquí en Santiago, fixémonos amigos e mandáronlle a canción a María, que estaba facendo o seu TFM sobre o grupo. Ela escoitouna por primeira vez e chorou. Recórdoa chorando mirando a pantalla, só eran un par de bágoas e poñíanlle os ollos brillantes. Era unha letra preciosa e un tema perfecto, sen ningún exceso e sen lugar ao distanciamento. María tamén sae no videoclip e cando o vexo tamén teño que sentir que esa canción é miña, e iso non o podo sentir con moitas outras cousas.
Emilio José en Mapa Sonoro
Fluzo: “Imos enchernos de churrasco antes que os porcos non teñan cabeza, con viño do país, da casa dos nosos pais.”
Emilio José: “Nacín en Quins, concello de Melón, árbores, árbores, e cero botellón, xa sabes, só nas festas: orquestas, o CTK en racha, whiskey, ron e reggaetón. Non me gustaba o meu pobo, odiaba as rúas e todo, e todo o que había era pouco, rapazas: cero, cine: cero, fútbol: cero.”
Los Televisores: “Quiero ir de vacaciones, olvidar esta ciudad. Voy a comprar un billete pa no verte nunca más”.
Paula pasárame unhas cancións de Emilio José o ano que quedabamos para ver Física o Química ela, Laura e eu na súa casa da Rúa do Olvido. Gravárame un cd cos seus músicos españois favoritos, un cd de datos. Julio de la Rosa, Aroah, Nacho Vegas, La Costa Brava, El Niño Gusano, Christina Rosenvinge… e polo medio Emilio. Ao principio non entendín nada. O tema é que eu lle dixera seguramente algo de que non atopaba moitos músicos españois que me gustaran aparte dos Enemigos. Probablemente díxeno con frases das que escribimos ás veces na Revista Porno cando pensamos que algo é unha merda. Os cds que lles gravo aos meus amigos case sempre teñen a maioría dos temas en inglés, e agora estou facendo isto e no que sinto non aparece ningunha canción inglesa. María pasoume “Astroturfing”, que dicía “De Xinzo non coñeces nada. Do Berbés, nada de nada.” e que versionaron Ataque Escampe nunha festa do Cineclube. Cando por fin fun quen de entender a Emilio José, escoitei Chorando apréndese enteiro, do tirón, e ademais de conter toda a creatividade e imaxinación fixen un amigo. Ata lle comentaba cousas en twitter antes de que desaparecera de alí. O guai dese disco é que che conta todos os seus sentimentos e opinións, é como pasar un mes con el discutindo, indo de bares. Non tiña esa sensación de proximidade e de verdade dende Jonathan Richman. E son todo topónimos, persoas, referencias: contexto. Teño ganas de que alguén me fale da súa realidade, e os grupos que non o fan e aínda así me gustan dánme a rabia das oportunidades perdidas. Emilio José é de Quins, non da cidade. Mar e Rubén foron buscalo alí e atoparon o Casal do que falaba en “Wifi no Casal”, pero non a el, e acabaron entrevistando a Monstruo e tentando fotografiarnos e facendo un vínculo con nós de por vida. Había un episodio de Friends no que Joey pasaba a noite cunha actriz e en vez de follar falaban e falaban ata que era de día. É duro asumilo, pero Friends é un espello que me funciona de referente para a vida, e aquelo tamén me pasou a min e foi bonito. Eu vía Friends en Canal+ despois de comer e antes de ir a atletismo, cos meus pais e a miña irmá. Agora ela ten carné de coche e metinlle “Mundo Verde” nun cd para que escoitara ao conducir. Con Fluzo sempre me dá a sensación de estar escoitando verdades profundas e nesa frase está dalgunha maneira todo o que sinto sobre as miñas orixes, como galego, como descendente das miñas familias. Hai unha idea vaga de choque xeracional aí. O Mundo Verde está aí, preto, pero eu non pertenzo a el. Xacobe levoume á matanza da súa familia e comín moi moi ben. Outro ano fora alí con Teo tamén, pero de resaca, e á ida vimos un can cagando e conseguimos gravar uns segundos co móbil. Hai anos que non se fai a matanza na miña casa. Cando fomos Porno a dar unha charla ao FiCH houbo un incidente no que nos acusaron de vexetarianos. Alí vimos un concerto precioso dos Televisores no que diante deles bailaban un montón de nenos que acababan de fabricarse instrumentos de cartón. Eles son de Chantada, pero cando cantan que queren “olvidar esta ciudad” e falan de Nepal, Tel Aviv, Estambul, Caracas ou o que queira ser non sona impostado. Poden falar de cholitas. Dalgunha maneira é a súa realidade. É fácil calificala de evasiva. Que eu non teña ganas de evadirme a Caracas e olvidar Compostela ou Coruña non significa que non poida entender esa idea. Claro que Television cantaban “entendo todos os impulsos destructivos” e nunha entrevista Jon Savage explicaba que logo os Sex Pistols directamente os practicaban. Así que tal vez non é cuestión de entender esa idea, senon de poder sentila aínda que non esteas dacordo, porque as mellores obras de arte significan infinitas cousas.
En Lanzós coa miña avoa e a miña prima
Radio Océano: “Eu son un labrego da Terra Chá, que usa calcetíns de lá. Por culpa da friaxe e da humedá, que usa calcetíns de lá.”
Radio Océano presentaban “Terra Chá” na TVG como unha canción étnica recollida no norte da provincia de Lugo, e a idea de usar a gaita dalgunha maneira faime entender a canción como o seu propio folk, como aquelo que dicían os Stooges, brancos e de cidade, de facer o teu blues. Non sei se a Miles Davis lle terían gustado os Televisores ou Radio Océano. Lenny Leonard entrevistaron a Xosé Manuel Pereiro para o Donato Fanzine, e os dous falan do clima. Meu pai é de Lanzós (Vilalba) e gravei durante o último ano un documental con Xacobe e Toni nunha parroquia de Guitiriz porque de alí é a moza de meu pai e nolo encargou. Alí unha rapaza díxonos que non lle gustaba a cidade porque había que mirar arriba para ver o ceo e porque vivías porta con porta con xente e non sabías nada deles nin lles falabas. Antes tiña unha familia, agora teño varias. Un ano espertei a mañá de reis na casa de Xacobe antes de coller o tren a Barcelona e foron darlle o seu libro de Eric Clapton. Por que estaba alí e non na miña casa? O tempo e as ganas de facer cousas lévanme dun sitio a outro e iso convértese en lugares e sensacións e recordos que son persoais, igual que todas estas cancións son tan miñas como de quen as fixo porque tiveron algo que dicir.
Este artigo foi bastante ambicioso. Foi un intento de resolver os meus conflitos internos á hora de introducir o humor en contidos que queremos que a xente tome en serio, falando tanto con Teo (que comparte o conflito) como con Cuchillo de Fuego e Ataque Escampe, referentes para min na maneira de integrar o humor no que fan sen que sexa lido necesariamente como humorístico. Creo que se explica por si mesmo, pero recalco: en Monstruo non consideramos que o humor e a profunidadade ou a paixón sexan incompatibles. Simplemente nos preocupamos porque non queremos que nos tomen a coña, non somos cousa de risa, el hazmerreír, algo do que pitorrearse. A única cousa engadida a maiores son unhas notas ao pé que daban moitos problemas na maqueta e incluen unha reflexión moi intelixente de Xose sobre a posibilidade de que a música sexa divertida.
1. As gravatas
Teño na casa dúas gravatas vermellas dos chinos que me deu Lois, o baixista de Ataque Escampe. Hai agora case un ano vinos tocar no Grobe e levábanas postas. Despois bebín e díxenlles que non me gustara nada iso, e probablemente fixen o mesmo o resto de veces que os vin en directo ata hoxe, en maior ou menor medida. A min encántanme as súas cancións e admíroos por conseguir integrar nelas o humor e as referencias sen que perdan a súa capacidade emocional. Por conseguir que o que fan sexa divertido e tamén poida ser trascendente. Pero nos concertos, vendo esas gravatas horribles, brillantes, ridículas, había momentos nos que non era capaz de ver máis aló delas. Eran como kriptonita para un artista, obrigándome a min como público a facer un esforzo extra para poder entrar na música e chegar a esas emocións. Lois retoume a levar as gravatas nun concerto que tivemos Monstruo a semana seguinte. Non as levamos.
Por que Monstruo están dispostos a perder unha aposta con tal de non levar unhas gravatas dos chinos? Lembrei que hai tres ou catro anos tivemos unha etapa glam que debeu durar dous ou tres concertos. Chegamos a gastar nos chinos 30 euros ou así en comprar material para a primeira vez que fomos tocar a Madrid. Toni tocaba o baixo cunhas bolas de discoteca nas orellas, Xacobe lucía unhas mallas de camuflaxe e unha falda tiki e Teo e mais eu bonitos vestidos, o meu cun estampado e o seu de seda rosa, como de nena morta. Maquillámonos uns a outros no escenario, e logo dimos un concerto diante do que o público non parecia emitir ningunha reacción. Non teño moi claro que queríamos facer. Outras veces funcionaba aparentemente mellor e a xente pasábao ben co que facíamos. Unha vez despois dun concerto dixéronnos: “Que bien me lo pasé con vuestro concierto. ¡Cómo me reí!”. Iso foi bastante traumático porque non era a nosa intención (esa vez non iamos disfrazados) e o último que querería sería repetir unha situación como esa, porque o que facemos é ridículamente trascendente para nós. As gravatas quitarían o trascendente, pensei ao plantearme cumprir a aposta. E nese momento pola miña cabeza pasaron centos de ideas e persoas, como nun flash: a idea da honestidade na arte, a relación que esta poida ter coa verdade, David Bowie, “sé tu mismo”, o humor banal e o humor trascendente, Louis C.K., os nosos escasos recursos para traballar a posta en escena, Johnny Rotten e Jello Biafra, o que son capaz de facer cando subo a tocar e que nunca faría en calquera outro contexto, as cancións “graciosas” “Desconéctame” e “Macroeconomía” que Monstruo deixamos de tocar, Cuchillo de Fuego en motos de auga, Jonathan Richman, Ian MacKaye, a relación entre as gravacións e o directo, ter expectativas sobre como reaccionará o público, Obama, ser un grupo político.
Antes deste artigo, a única maneira que tiña de enfrontarme a todas as contradicións que había entre estes conceptos e as miñas propias experiencias eran regras de comportamento que simplificaban as cousas. Por exemplo, cando escribo unha canción, son incapaz de utilizar o humor porque teño medo. A que non se ría ninguén e tamén a que a xente solamente se ría. Pero odio ter medo ás cousas e a enfrontarme a contradiccións. Por iso decidín trasladar as miñas inquietudes a Cuchillo de Fuego (que para min son referencia en canto ao uso do humor nas cancións), os propios Ataque Escampe (que o fan cuns recursos diferentes) e Teo (cantante de Monstruo, que é quen peor parecía pasalo cando a xente nos tomaba a coña). Todos deron opinións articuladas e intelixentes que irei fiando as coas miñas dúbidas, probablemente malinterpretándoos nalgún momento e acabando con máis preguntas que respostas. Polo menos serán preguntas novas.
Decidín empezar polas gravatas. Ataque Escampe: “No pasado non sempre fomos o grupo máis profesional do mundo e, aínda que hai tempo que si que cremos ser solventes, arrastramos aínda un pouco esa imaxe de “rock de serie b” e de deixados, e queremos acabar con ela en todas as frontes posíbeis. Por iso é importante pensar o vestiario en escena, entender que é algo fundamental porque se ve, e claro, deixar claro que o que pasa no escenario é un espectáculo e, como tal, ficción. Ademais as gravatas eran vermellas e dos chinos, e o noso último LP é vermello e saen chinos nel. De todos modos xa non as usamos: eran moi fráxiles e daban un aspecto raro, non chegaban a ser un disfrace pero tampouco eran serias.” Nesta resposta xa hai máis preguntas. Por unha parte, como xestionar a imaxe que o público (por reducido que sexa) ten de ti e como cambiar iso se non se corresponde co que eres (ou co que queres que pensen que eres). Pola outra, que implica iso de que o que sucede nun escenario é “un espectáculo e, polo tanto, ficción”. Vou empezar pola primeira.
Non atopei fotos da etapa glam
2. As pretensións do artista
Sempre me pregunto que queren facer exactamente os artistas co que fan, e que papel xoga niso o público. Sae en bastantes entrevistas desta publicación. Eu tendo a pensar en que sacar unha obra fóra, expoñela a que outra xente a reciba e reaccione diante dela, implica unhas pretensións. Non tanto unha idea elaborada de como debe ser esa reacción (risas no minuto 1, pogo no minuto 6, pensamento introspectivo no minuto 24) senón a intención de que se entenda certa mensaxe que se está a trasladar. Ultimamente penso niso, ademais, con respecto á idea dunha arte política e todos os distintos graos nos que ese aspecto político (que para min ten que ver cunha intención de cambiar algo socialmente ou provocar pensamento crítico) pode ser explícito. Juanes (voz de Cuchillo de Fuego): “Eu, como letrista, como mínimo quero que se me entenda (que moitas veces non é posible), comunicarme e que a peña pense un algo nos asuntos. Non creo que sexa a nosa unha mensaxe política exactamente constructiva. Eu diría que as letras teñen bastante de patetismo, de ridículo, de grotesco e cousas así. Pouco camiño a seguir e denuncia directa. Pero sonche ben políticas, na miña opinión, desde o momento en que tendo un micrófono te decides a expoñer estas miserias e estas sensacións chungas pero reais no canto dunha reivindicación pola libre entrada da xente en discotecas levando zapatillas de deporte. Ou, xa directamente, algo totalmente inintelixible, que é o que fan moitas bandas. Que, bueno, dalgunha maneira a ese caos de voces e de significantes perdidos poderíaselle dar unha coartada posmoderna de crítica semiótica ao sistema e blablablabla, pero vamos, a mí que me registren.” Nalgunha época, esas coartadas posmodernas resultáronme bastante atractivas. Pero creo que son un exemplo de autoxustificación diante dun fracaso (porque valen para explicar practicamente todo), e si fracaso prefiro asumilo que autoxustificarme (ou celebralo, que a idea do éxito é responsable de arruinar moita arte). Parte do atractivo do pop é que é iso, unha linguaxe popular e facilmente comprensible, dentro da que collen todo tipo de contidos. O atractivo político eu véxollo, quizais, na posibilidade de resumir en tres minutos e dunha maneira potente conflitos complicados.
O interese que ten para min facer cancións ten que ver, na maioría dos casos, con dicir cousas que non son quen de articular noutros contextos e con facelo tanto diante de xente que coñezo como de xente que descoñezo. Quizais máis isto último, pero normalmente penso en unha, dúas ou tres persoas concretas ao escribir letras e no resto do grupo ao facer música. O problema é que a gracia está en que o público colla unha obra e saque dela o que queira, porque a recepción tamén é un acto creativo. Por iso a arte que é literal e só ten unha lectura soe ser aburrida e previsible (como o sería o que indica Juanes de cantar sobre camiños a seguir e denuncia directa). Pregunteille a Teo que sentía cando nos malinterpretaban e tomaban a risa nos concertos (hai tempo que non pasa): “Cuando ocurría me sentía contradicho, sentía que el mensaje que expulsaba durante el bolo no era comprendido. Siempre me he culpabilizado por ello, por no saber dar forma a ese mensaje. Eso no ha cambiado y ese sentimiento de culpa incluso ha crecido, puede que hasta evolucionado. La mayor parte de las veces no creo lo que digo ni tengo seguridad en lo que hago, tanto a nivel artístico como en mi rutina diaria. Es muy difícil asegurar que has dicho algo y que ese algo ha surgido de ti, de una manera espontánea. Mucho más tratándose de una construcción premeditada, de un objeto artístico, un programado mensaje subversivo…o lo que quieras. Aparte, en este caso se suele tomar como algo banal y desenfadado, sin trascendencia.” Moléstannos a banalidade e o desenfado, creo, porque son aspectos que queremos excluír do que fagamos como músicos, artistas ou activistas. Pero creo que caemos (ou caio) nun bloqueo con respecto ao humor que nos sinalou Julián Hernández nunha entrevista da Revista Porno anterior, citando a Moncho Alpuente, que á súa vez citaba a Chesterton: “O contrario do divertido non é o serio, é o aburrido.” E non creo que ese bloqueo veña do feito de que nós só nos riamos de chistes como “Me dio recuerdos para ti Escabeche” ou “¿Cuál es el único animal que es dos animales a la vez?”. Penso que o problema non é que non se poda ser gracioso e trascendente, senón que non confiamos en que a audiencia o vaia interpretar correctamente. Creo que no que di Teo vese que non é unha actitude condescendente, senón máis unha desconfianza na nosa capacidade para articular o que pensamos ou sentimos. Un profesor horrible que tiven na facultade díxonos un día que o peor erro posible para un artista era tratar ao público como se fose parvo de máis para entender algo do que está a dicirse, e ese día recordo sorprenderme por oirlle dicir algo útil.
Pero a arte é probablemente algo máis que unha mensaxe, porque é probablemente algo que non é totalmente comprensible ou explicable. Por exemplo, o compoñente revolucionario do rock and roll está máis no inconsciente que no reflexivo, no sexual, na enerxía, no romper os límites. Nik Cohn falaba de como as adolescentes se mexaban por riba cando actuaba P.J. Proby, alguén que hoxe ninguén lembra. Eses berros histéricos de nenas de 12 anos significaban unha explosión de sexualidade nun contexto no que estaba constantemente reprimida. Pero o perigo é volátil, abstracto. Escribir sobre arte é divertido porque ninguén ten razón e todo o mundo está convencido do contrario. Despois de dicir algo atoparemos sempre un argumento oposto. E nese contexto, se a arte é máis que a mensaxe, entendemos a arte como medio ou como fin? Como medio é poderoso, pero incerto, porque o interesante comeza cando se remata o evidente. Se escribimos unha canción de amor tal vez nos sirva para declararnos e logo alguén poida posteala no seu Fotolog e asumila como propia pensando unha cousa distinta. Escribir unha canción de tema político paréceme incluso máis complicado. En política paréceme moito máis difícil xestionar mensaxes abertas e pouco claras, porque é o contexto no que a dúbida está máis excluída. Teo di algo parecido: “Nos hemos cargado la magia. La ambigüedad y el encanto sensual de la poesía son peligrosos; pueden ser usados tanto por un fascista como por un libertario. Para sobrevivir a esto deberíamos llevar una vida constante, sin interrupciones.”Quizais estou dándolle demasiadas voltas a algo que, aínda que é importante, non ten solución. Non podemos facer arte voluntariamente ambiguo e queixarnos porque a xente non entenda o que queríamos dicir. E aínda así, quizais estaría mellor se o entenderan (éme imposible imaxinar esa situación, que tamén podería ser terrorífica). Ataque Escampe:“En xeral as cousas tenden a non tomarse en serio, con ou sen humor. Que a un non o tomen en serio non é agradábel, pero pode deberse a moitos motivos e non só ao ton dos textos. En xeral intentamos que o humor estea presente no que facemos dunha forma natural, como está presente na vida. Normalmente o máis fácil é posicionarse nun ton sempre grave, ou sempre humorístico, e facer diso a voz dun. Nós preferimos ir mudando en función do que cada canción ou cada circunstancia requira. Canto á significación política, todo o que se fai a ten. Pero sería importante asumir que non é só unha cuestión de mensaxes, ou de mensaxes textuais. No caso da música, é a praxe dun proxecto o que é político e non só o que digan as cancións. Con quen editas, para quen tocas, como ves os teus compañeiros, que esperas conseguir. Aí é onde se fraguan as decisións políticas, a letra das cancións é un elemento secundario.”
3. No entienden mis chistes
Volvendo á cita de Chesterton, estiven revisando o editorial da Revista PORNO #2 e atopei este punto: “A música agora é ocio, e iso implica que vai despois de todo o importante. Mellor ó revés. A música agora é entretemento, e estamos contra o entretemento. E contra o aburrimento. A xente quere marchar dos concertos e vai a eles como se fora a facerche un favor. Os concertos antes eran maxia ritual e se tocabas mal determinadas cancións podían executarte. Ter unha guitarra é ter unha responsabilidade. PORNO tentamos actuar conforme a isto.” Paréceme bonito dicir que buscamos unha maneira de loitar contra o aburrimento sen facelo a través do entretemento. Ese editorial era relativamente gracioso, e recordo pensar que o tono podía perxudicalo por iso mesmo, imaxinar un lector pensando algo como “ai, que ocurrentes”. Unha actitude de palmada na espalda. Volvo a caer na mesma contradición entre o optimismo de dirixirte a un público que tomas por intelixente (bueno, ou tan intelixente coma ti mesmo) e o pesimismo de crer que non saberán atopar a trascendencia nalgo (un concerto, un fanzine) que ao final é un obxecto de consumo. Nunha entrevista vella a Ataque Escampe atopara que Miguel (guitarrista) dicía que os obxectivos de calquera obra de arte deberían ser tres: entreter, emocionar e enriquecer. Pregunteilles como se podían compaxinar: “Se só tes entretemento pode resultar unha experiencia como a de consumir un caramelo: sábeche no momento mais non deixa pouso. A aspiración da obra de arte debería ser a de influír na vida do espectador de maneira produtiva, no día a día e nas súas relacións humanas. O difícil é conseguilo e para iso non hai fórmulas máxicas. Terán que operar elementos como a sorpresa, a empatía, o pracer, o misterio…”.
Nalgún contexto, a idea de que a intención dunha obra sexa influír no espectador pode considerarse pretenciosa, pero xa dixen que, para min, ter expectativas de cara á audiencia paréceme inherente a calquera proceso creativo que se faga público. A sorpresa, a empatía, o pracer ou o misterio parécenme elementos que aparecen na mellor música pop e no mellor humor. A risa é fonte de empatía. Facer rir é influir no espectador, é darlle pracer e normalmente implica sorprendelo (aínda que a xente moitas veces encontre graciosas cousas previsibles como La que se avecina ou repetitivas como os running gags). Durante bastante tempo a miña película favorita foi The Meaning of Life, dos Monty Python, que acaba cunha señora (bueno, con Michael Palin vestido de señora) sacando o sentido da vida dun sobre: “Tenta ser amable co próximo, evita comer graxas, le un bo libro de vez en cando, camiña un pouco, e tenta vivir en paz e harmonía con xente de todos os credos e nacións”. A película enteira provocou en min meses de reflexións sobre a arte, e escribín sketches que pensaba que imitaban o seu estilo para prácticas de clase pero non tiñan gracia. Useina para falar nun traballo sobre a posmodernidade e o pastiche… Cando me falaron da posmodernidade en clase pensei que era algo que molaba por aquelo da ruptura das fronteiras entre alta e baixa cultura. Agora tendo a pensar na era posmoderna máis ben asociada á renuncia ás utopías e esas cousas, o descreimento e todo iso que nos convirte en xente sen demasiadas ilusións. Dentro dese esquema, teño a sensación de que facer rir se asocia máis á evasión e o entretemento (a experiencias banais) que ao contrario. Juanes non está dacordo: “A xente sabe que o humor é bo. Non mestura ben coa política, pero si con case todo o demais. O público que pense que o humor é unha cousa estrictamente banal dame peniña. Non creo que sexan moitos.” Teo parece atopar o problema da banalidade nun proceso xeral da época: “La gente asocia la risa a la experiencia banal, sin duda. Pero iría más lejos, creo que se asocia la ironía, así como la ambigüedad o el absurdo con lo banal. Es decir, esto es mucho más grave de lo que parece. La comprensión objetiva de la realidad es siempre limitada. Creo que hay rincones a los que solo se puede acceder mediante la asociación arbitraria y la penumbra. Estoy hablando del arte, de las explicaciones que puede dar el arte en contraposición a la ciencia y el pensamiento racional, de su potencia. Y hablo del arte en su concepto más amplio, así que aquí incluiría todo lo que deriva del proceso artístico humano: los símbolos, los mitos… Los hemos perdido. La poesía sin un receptor sensible es ridícula.”
En xeral esa morte dos mitos dificulta darlle trascendencia ás cousas, así que pode ser que relacionar o asunto co humor sexa como relacionalo con calquera outra cousa. Simplemente foi por onde me cadrou porque é o que me plantea dificultades. Non hai grandes ideas nas que crer e nós (Porno, ou quizais máis ben sexa cousa de Monstruo e estea identificando unha cousa coa outra) defendémolas en oposición á apatía. Probablemente faríamos o contrario no caso de vivir nunha época rexida polos grandes relatos e ideoloxías fortes. O cambio é máis divertido que a repetición aínda que queiran facernos crer o contrario. Un dos logros do posthumor é pasar a poñer a incomodidade en primeiro plano, porque polo menos a día de hoxe a incomodidade é máis excitante que a comodidade no que ao espectador se refire. Lin unha crítica de José Lemur sobre Triple España de Cuchillo de Fuego na que os chamaba “punkies del posthumor”. Non creo que sexa exactamente algo que aplicar ao que fan (incluso encadralos no punk ten moitos problemas porque o propio termo os ten, aínda que musicalmente teña certo sentido). Cando tiña a idea de escribir este artigo, pensaba en Juanes cantando “Bouquet (Fuego y Mierda)” e a bonita paradoxa de dicir “Mis amigos no me caen bien, no entienden mis chistes. Es trágico” e que o público ría. Flipo moito cando tocan e sonan tan poderosos como unha bola de demolición, por exemplo, pero creo que a clave está en como iso se suma ao humor e consegue reaccións físicas intensas. A min resultoume moi sorprendente case todas as veces que os vin. Movemento e enerxías salvaxes pero humor e intelixencia. Pensei que sería interesante preguntarlles a eles por como usan o humor e que pretenden facer con el. Juanes: “A min persoalmente paréceme que o humor é unha cousa de gran beleza e que sen humor é moi difícil non facer algo ridículo. Pode facerse, pero é máis difícil. Non pretendemos nada concreto con isto. Escapar do ridículo xeral, se cadra.”Agora penso nese ridículo que, é certo, normalmente representa a ausencia de humor. A xente que non ten sentido do humor é normalmente xente que non ten capacidade para interpretar as cousas dende máis que un punto de vista. Por iso os fascismos non teñen gracia (bueno, por iso e polos crimes contra a humanidade). Porque clasifican as cousas en categorías mutuamente excluíntes. Se non renuncio ao humor na miña vida porque sería terrible, por que é tan complicado integralo no que faga a nivel creativo? Por que ese medo a compaxinar o gracioso e o tráxico? Gústame cando se di que a algo que lle tes medo en realidade teslle respecto, e supoño que irá por aí o meu caso. Que papel xoga o humor na arte, Juanes? “Polo xeral, para min o humor é o sinal definitivo de intelixencia. Non necesariamente no eido das artes. Quero dicir, non é condición esencial para que me guste unha obra ou un artista. En literatura, sobre todo nos últimos anos, si que o agradezo moito. Na música pop, o mesmo. Pouco habitual. Hai unha liña moi fina que non se debe traspasar. Perigoso, por aquelo de converterse nunha charanga. Non chamarse “No me pises que llevo chanclas”, ou algo así, axuda”. Xose (guitarra): “Coincido, eu agradézoo moito pero é unha espada sen empuñadura, fai falla ser Juanes ou Morrissey para facelo guai. Creo que no contexto da música pop os anglosaxóns lévannos moitísimos anos de vantaxe nese sentido. Grupos de alá aquí entendidos coma “serios” ou directamente non entendidos (pola barreira que o idioma e o contexto social marcan) teñen máis chistes nas cancións que a ostia.”
A liña é fina e partimos moitas veces de referentes mal entendidos. En xeral, e pensando no que sinala Xose, é bastante probable que algúns dos logros e moitos dos defectos da música pop que facemos en Galicia veña de malinterpretar as nosas influencias anglosaxonas, a nivel estético e quizais tamén ideolóxico. Malinterpretar o humor pode ter quizais un resultado dobremente gracioso. Aquí véñenseme á cabeza políticos con gracia involuntaria como Pedro Sánchez (“antes de nada, un aplauso por lo bien que ha hecho la pregunta”) ou gracia siniestra como José María Aznar (“¿y quién le ha dicho a usted que quiero que conduzca por mi?”), pero non é exactamente iso. Non é tan simple como alguén que é gracioso porque non se dá conta ou alguén que pensa que é gracioso por unha cousa e o é polo contrario. As circunstancias da época e as interpretacións canónicas de calquera acción dominan a maneira na que entendemos todo, aínda que nos rebelemos contra iso. E Teo pensa que, no contexto contemporáneo, o humor perdeuse: “Solemos entender humor como gracia, coña, guasa… Entendamos humor como estado de ánimo, la acepción psicológica de la palabra humor. Los estados de ánimo pueden alterar los resultados del método científico positivista. Los estados de ánimo son peligrosos porque pueden estremecernos. Creo que, así como hemos perdido la esencia del mensaje artístico, de los mitos y los símbolos, hemos perdido también el humor. Lo hemos sustituido por cosas más sencillas y breves. En un entorno de ironía constante, cualquier mensaje con humor “real” se pierde en la inmensidad del todo, emergido por un instante de esta como patético. Lo señalamos, hacemos un breve comentario y pasamos a otra cosa.”
Un entorno de ironía constante, de cousas breves e simples como o que Internet promove. Supoño que ten sentido. O superficial é máis breve que o profundo, que necesita o tempo de cavar. Aínda que podes pasar un mes mirando o mesmo meme se queres, probablemente serías considerado un enfermo mental se o fas. Desconfiemos sempre de quen define a enfermidade, en todo caso. A pesar de que a ironía acarree certos problemas, admiro a quen consegue integrarla no seu discurso dominándoa e non sendo dominado por ela. Tanto no caso de Ataque Escampe como de Cuchillo de Fuego, paréceme marabilloso como pode asomar no medio de paixóns románticas, dramas íntimos, relatos con mala ostia ou o absurdo. É algo que os fai necesarios. Ataque Escampe: “A ironía é como unha desbrozadora, é moi útil nunha primeira fase para acabar coa seriedade cerimoniosa porque é destrutiva, pero cando chega o momento de construír xa non debería funcionar máis que como un aderezo, como o pimentón no polbo, a risco de contribuír para o cinismo. Pero a ironía e o seu curmán o sarcasmo son moi invasivos e si, ás veces dá a sensación de que é o único humor posíbel ou aceptábel. Hai textos de cancións que son como comer pimentón a culleradas.”
4. Unha auténtica merda
Hai un tempo pasei varias semanas pensando moito en Bruce Springsteen. Vira o documental Springsteen and I, que vai sobre os seus fans, e pareceume moi bonito como integran ao seu ídolo e as súas cancións nos seus relatos vitais. A miña favorita é un tipo que ía ir coa súa moza a ver ao Boss pero ela cortou con el. Así que fixo un cartel que poñía: “Ola Bruce, acaban de deixarme”. Bruce leu o cartel dende o escenario e respondeu. “Todos sabemos o que é iso. Onde está o meu home? Que pasou, meu?” O rapaz apareceu e Springsteen pasoulle o micro para que se explicara:“Pensaba que non pasaba suficiente tempo con ela.” Todo o mundo se descojona e o seu ídolo dille entre risas: “Probablemente tiña razón! Como? Que se podo darche un abrazo? Claro, sube aquí!”. O homiño sube e abrázase a Bruce cunha ilusión que non é normal. “Todo vai ir ben. Non te preocupes de nada. A min deixáronme moreas de veces… e agora arrepíntense! Así que xa se arrepentirá. Marcharon demasiado pronto! Perdéronse os cartos do adianto da discográfica, marcharon demasiado pronto!”. É verdade o que conta Springsteen ou faino só como parte do espectáculo? Unha cousa non quita a outra. Pero creo que para todos os fans que saen na película non existe a posibilidade de que o seu personaxe sexa un recurso, unha mentira, unha ficción. É unha persoa porque se Springsteen interpreta a alguén interprétase a si mesmo (non é como Bowie). Eu mesmo enfróntome a algúns dos meus ídolos (tampouco teño moitos) en base a esa idea da autenticidade. Hai unha canción de Jonathan Richman cunhas estrofas que me encantan e que me serven de moito: “I was waiting for affection / but I was looking in the wrong direction / What I needed was not so much to be loved / As to love”. A lección, a idea, é a mesma se ma di Millán Salcedo ou Íñigo Errejón, pero necesito crer nesa verdade, necesito identificarme co que se me está contando e non pasaría con calquera. Depende do discurso xeral do artista, claro, e aquí estou falando de dous que veñen de épocas anteriores á ironía continuada da que falaba Teo. En 2012, Springsteen deu un discurso brillante no South By Southwest no que dicía que vivimos nun mundo post-auténtico e que hoxe a autenticidade é unha casa de espellos. Pero de todas formas penso que que no pop domine a primeira persoa pode ter algo que ver co que digo.Cando a xente canta as cancións nos concertos ou as utiliza para poñer de estado no Facebook hai algo dese sentir que algo che pertence, de apropiarse dunhas emocións que saíron fóra para construir as propias.
Sempre pensei na música pop como en cancións coas que teño a capacidade de identificarme. Cancións que “falan de min” ou expresan o que sinto mellor que eu mesmo. Sumado ao compoñente rebelde ou o que sexa do rock and roll creo que ten un sentido subcultural. É dicir, eu identifícome co que din… non sei, Pulp, e ti non, polo tanto ti non o entendes e quedas excluído do meu grupo. Ten algo de xeracional tamén ás veces (de aí quizais o odio a Dire Straits e o medo á música pureta). Todo isto é bastante ridículo e tamén bastante bonito ás veces, por aquelo de formar parte de algo. Volvendo ás gravatas de Ataque Escampe, a identificación cun artista, incluso cun colectivo, ten que ver con negar a ficción e non con asumila. Pensándoo dunha maneira extrema, sería como ir ao cine e pensar que os actores son persoas que morren, como a miña bisavoa que pensaba que cando Franco aparecía pola tele estaba escoitando e dicía que coidado, que ninguén falara mal del. Efectivamente, bastante ridículo e bastante bonito. Bertolt Brecht quería fuxir desa inmersión da ficción porque o pensamento crítico que procuraba co seu teatro (unha arte política) viría dun espectador consciente de que o que está a ver é un espectáculo. Iso é bastante máis interesante que os discursos que cren na autenticidade dunha forma radical, que asumen que facer arte é exclusivamente, e literalmente, falar dun mesmo e dicir a verdade. Cando arriba estou falando de precisar a autenticidade do ídolo quizais estou falando máis ben de honestidade, que era o criterio que utilizaba cando tiña 13 anos para defender que Nirvana eran mellores que David Bisbal, que non era só unha cuestión de subxectividade.
E aínda así, a idea da honestidade é demasiado simple. Facemos arte honesta? Pensamos demasiado ou demasiado pouco para construír a nosa arte? Teo: “Una vez leí una frase de Artaud que me marcó bastante: “Todo debe colocarse/ en un orden casi fulminante”. He pensado mucho en eso. ¿Grito primario o construcción premeditada de ese grito? ¿Es deshonesto disfrazarse? ¿Se puede ensayar la espontaneidad? Yo lo veo como una necesidad. Puede que sea una excusa, pero para romper con esa necesidad de excusarse veo extremadamente práctico construir medios personales: para recuperar la espontaneidad, hacerla emerger. Para mí es la única posibilidad. No soy espontáneo en mi vida, y necesito curarme de eso, necesito hacerme real de alguna manera. Hablas de falsedad, teatralidad y engaño. Mi opinión es que la mente humana funciona por ilusiones, y la creación de nuevas ilusiones, engaños, como una especie de ejercicio de auto-hipnosis, es la única manera de distraerte de esas otras ilusiones que te limitan. Todo es mentira, así que todo es cierto.” Vai quizais na liña do que dicía Brian Eno nunha entrevista, de que a arte non é perigosa porque non fai ningunha diferencia, porque todas as experiencias emocionais intensas que tes coa arte son irreais, son postas aí para ti e aceptas participar nelas. Necesitamos ilusións para combatir outras ilusións, certo. Necesito crer en cousas, pero pode estar ben ter a decisión de facelo.
Preguntando a Ataque Escampe por que usan o humor atopo un esquema que pode achegarse ao de Cuchillo: “O humor serve como contrapunto dunha situación penosa. Esa tensión entre o cómico e o triste pode causar estrañamento, misterio e sobre todo, empatía no ouvinte. O humor identifica unha anomalía da lóxica e pona de manifesto, creando unha distancia co que se está contando. Ten no fondo unha intención crítica co propio discurso e procura que o ouvinte estea sempre alerta. Cómpre, iso si, saber integralo no discurso, coa voz que fala, para que non resulte gratuíto e si complementario.” Ataque Escampe teñen varios cantantes, en ocasións dentro da mesma canción, e varios letristas que aportan cousas ás veces a un único texto. Hai no seu caso unha riqueza de voces que me parece moi interesante para plantear a dúbida sobre o principio da autenticidade do rock, que é crer que quen enuncia ten que ter algo que ver co que é enunciado. A centralidade da voz na música pop ten unha consecuencia que é horrible, a nosa necesidade permanente de personalidades que analizar. Buscamos respostas ás cancións indescifrables de Bob Dylan lendo biografías ou libros de Greil Marcus, que son moi divertidos pero tan válidos como a opinión de Henrique Tello, aquel concelleiro do BNG da Coruña que renunciou a traer a Dylan porque era un maleducado que non saudaba ao público. Necesitamos sempre un líder, unha cara de referencia, alguén a quen imaxinar sentindo ou sufrindo. Por iso Pablo Iglesias e Ada Colau se convirten nos logos dos seus partidos de nova cultura política. Ataque Escampe comentan que tentan ollar o mundo a través de personaxes alleos a eles, pero que ademais todos participan de todas as decisións e dan lugar dese xeito a esa polifonía: “O directo é unha manifestación máis desta realidade. Aínda que sempre temos un frontman de referencia, os micros están abertos para todos e moitas veces o cantante non é o que máis fala. Se hai sorte, é incluso probable que o público nos sorprenda discutindo. Transparencia, chámase.” Xa que logo, é un método honesto, se iso aínda nos importa. As gravatas formaban tamén parte desa transparencia, e quizais non era xusto que eu lles pedira máis ilusionismo, xa que para eles a teatralidade é “cada vez máis, a única maneira que temos que defender a nosa música no escenario. Tocamos estilos tan diferentes e facemos unha música tan ecléctica que non hai outra maneira. É difícil ser Nick Cave e Antón Reixa no mesmo concerto. Por iso, botamos man dunha máscara diferente en cada canción. Non son máscaras físicas, senón de ambientación, de relación co público e cada unha intenta crear a atmosfera adecuada para cada canción.”
5. Punkis de salón
Ao falar sobre “Bouquet”, Juanes comentaba que a música da canción lle pedía á hora de facer a letra “un narrador mesquiño e pouco fiable”. Dicía antes que lin como os calificaban de “punkis del posthumor” e fíxenlles algunhas preguntas sobre o punk e o hardcore, porque en moitos sentidos me parece que o estricto de certa ética “auténtica” se converteu nun lote de limitacións á hora de facer cancións e comportarse no escenario como se houbera que ser “un mesmo”. En xeral o punk ten máis que ver coa liberdade, pero tamén coa liberdade de impoñerse limitacións. Supoño que pensaba na rixidez de Ian MacKaye, que me parece un tipo moi serio, parando concertos de Fugazi para abroncar aos violentos que queren pogos (algo que me parece ben). Na pregunta tamén mencionaba a tipos máis ou menos graciosos como Johnny Rotten ou Jello Biafra. Juanes: “A pregunta é se somos punk/hardcore de actitude? Pois non cho sei, a verdade. Supoño que dentro dos 4 individuos que somos na banda uns o son máis ca outros. Eu persoalmente non teño a ningún dos arriba mencionados como referente. Como colectivo está claro que estamos a tope co faino-ti-mesmo e que nos gusta a intensidade, a velocidade e o ruido. O son natural antes que o sobreproducido e, non sei, supoño que hai un tema aí de fisicidade. Nada machocore, pero si de dar liberdade aos impulsos e mesturar público e banda nun mesmo espazo (pero sen pisarlle os pedais a Xose).” Xose: “É que se me escarallas os pedais a ver que facemos.” Interésame moito como Cuchillo traballan con algo similar a esa tensión entre o cómico e o triste da que falan Ataque Escampe. E imaxino a Juanes nunha posición moito máis parecida á de Jarvis Cocker que a de calquera dos anteriores, certo. Dentro diso, e como el, á hora de narrar utiliza distintos tonos e personaxes, e minte aínda que fale en primeira persoa, claro: “De novo, a titulo persoal, ME LA SOPLA a corrente unificada de pensamento punk que poda considerar a “falsedade” coma un enemigo da súa pureza. Si que é certo que hai moita ironía, ambigüedade e lixeireza nalgunhas destas letras. Como na vida, vaia. Gústame pensar que o público non é un fato de mamarrachos descerebrados e procuro actuar en consecuencia. E se fose político, tentaría facer o mesmo e probablemente fracasaría solemnemente. O dos personaxes e o escenario, pois mira, eu supoño que ninguén ten unha soa personalidade, non? Polo menos eu non son o mesmo cando estamos tocando que cando estamos xogando a Futbol 7 no El Nogal ou cando estou no traballo. Pero vamos, nada premeditado.”
A verdade é que aquí forcei un pouco as cousas. Si que me preocupa que a xente se ría cando non estou facendo algo gracioso, pero o purismo punk preocúpame tan pouco como a Juanes. Ás veces atópome con actitudes que defenden que as gravacións teñen que ser fieis ao que será despois o directo (nun contexto “subterráneo”, no cavado, creo que se tende a valorar máis a un grupo polos concertos que polos discos), e paréceme que se equivocan porque son case artes distintas aínda que estean feitas polas mesmas persoas. Pero tampouco me molesta que se parezan, porque incluso en casos nos que non hai sobreprodución nin arranxos, nin tan sequera overdubs, o directo sempre aportará diferencias, caos, azar (e canto máis, máis interesante é para min aínda que poida ir a costa dun valor estrictamente musical). Preguntáballe a Juanes sobre se había diferencia entre quen eran no escenario e quen eran na “vida real” porque falando con outros músicos atópome con que é común a problemática de estar “cómodo” no escenario. É difícil ser “natural” segundo como sexa a túa personalidade ou a seguridade que teñas facendo o que fas. Non o plantearía nos termos de ter “varias personalidades”, senón en facetas distintas dunha única personalidade. Estar nun escenario é á vez máis público e máis íntimo que un contexto calquera no que trates cun grupo de xente descoñecida. Eu teño a sensación de que nun concerto expoño cousas que non lles ensino nin sequera aos meus amigos, e ao mesmo tempo a vergonza non me deixa expresarme con xeito entre canción e canción. Nese caso gustaríame ser capaz de ser teatral, pero tamén de dicir algo interesante sen ter que “actuar”. O interesante para min está en perder o control, e por iso ten certo sentido falar de autenticidade, porque é o que aparece nas situacións de descontrol, como cando lle van pegar a un colega e descubres se eres dos que se meten, dos que quedan parados ou dos que saen correndo [1]. Gústanme moito os termos nos que o plantea Teo: “Monstruo somos inseguros e inocentes y damos cierta lástima. Esto todo sigue teniendo que ver con el arte, con los símbolos, con los mitos y los rituales. Aquí lo ampliaría con la idea de máscara, de disfraz. Y también tiene que ver con los recursos excepcionales que tienen los objetos artísticos para explicar la realidad: siendo otro, desgarrando las fronteras del significado, en este caso de lo que uno mismo es o cree ser, rompiendo la monotonía de la identidad, podemos llegar a lugares diferentes, ver con ojos diferentes, sentirnos desatados y alcanzar otras perspectivas que obviamos normalmente. Añadiría aquí, a lo que dije sobre las dudas y el sufrimiento de crear en la primera pregunta, el sufrimiento de no alcanzar ese ideal que busco al tocar en directo. Al actuar hay poca premeditación, al menos en mi caso. Eso es maravilloso, y en ello reside gran parte de su poder: en la inconsciencia del directo. Pero también saca a la luz todos los prejuicios que te anquilosan y te impiden ser realmente tú. Te revelas a ti mismo lo que no eres y podrías ser o, en algunos casos, lo que eres realmente. No creo que haya encontrado todavía la máscara adecuada.”
Para min a idea da autenticidade ten algo de fermoso, pero en relación a pensar na máscara como algo que sae de nós mesmos e non necesariamente algo que decidimos adoptar. Por iso non o plantearía como fan Ataque Escampe, que falan de que a diferencia entre os seus personaxes e as súas persoas é “a diferenza entre ficción e realidade. Outra cousa é que certos factores da realidade sexan aproveitábeis ou inevitábeis no espectáculo de ficción, pero hai que asumir que se trata dunha ficción e que subirse a un escenario a tocar un instrumento diante de todo o mundo é todo menos natural.”Que non sexa natural non implica que non poida ser “auténtico”. O relato da autenticidade tamén ten algo de fermoso na forza das ilusións que xenera no espectador. Como dicía Kim Gordon, nos concertos “a xente paga por ver a outros crer en si mesmos”. Algo diso hai na fisicidade de Cuchillo, aínda que probablemente vai máis lonxe e funciona tanto co discurso da ficción como co do auténtico.
Aínda así non vou enganarme. A autenticidade ten bastante máis de negativo que de positivo porque dá lugar a cousas como el auténtico rock and roll e moitos dos revivals. Ataque Escampe din que toda autenticidade é impostada e paréceme certo na maioría dos casos: “Canto máis sincero quere parecer un músico no escenario ou nun video, sobre todo as persoas que cantan, máis perigo corre de resultar ridículo. A música, os concertos, son unha arte escénica. Hai alguén que fai e unha masa que mira. Todo o que está enriba dun escenario cobra unha dimensión diferente, extracotidiana. E isto serve tanto para a música como para un mitin político ou un strip-tease. A música pop xogou coa dimensión espectacular desde sempre, desde Elvis e os Who ata Unicornibot, pasando por todo o rollo glam que levou a teatralidade ao centro da súa proposta. E iso ningún músico o debería esquecer. Os concertos son un acontecmento máis visual que auditivo. Por iso se poñen pantallas xigantes nos festivais. A xente vai a mirar que é o que fan os músicos (como se moven, que din, como se relacionan entre eles ou como visten) non a escoitar como tocan a súa música, porque para iso xa a escoitan na casa con máis calma. A autenticidade nos actos públicos non existe. Se queredes ver autenticidade tedes que deitarvos cos músicos e verlles as legañas e a uñas dos pés á mañá seguinte.” E aínda así creo que esquecen ese momento de sorprenderse a un mesmo, esa posible revelación que ocorre a través da dimensión ritual que calquera performance ten. É pouco frecuente pero é o que dá sentido a ser intérprete. O concerto é un acontecemento visual e de aí que todo o que estamos discutindo agora non teña nada que ver coa música, que dificilmente pode ser auténtica ou graciosa [2], e si con todo o demais.
Chegando ao final, non é no meu caso a música, senón todo o demais o que fai que me identifique, aínda que calquera das dúas cousas pode porme os pelos de punta. En todo caso, estou aplicando moitas veces esquemas dos ídolos do rock a xente que coñezo e así é normal que non funcionen. Para min é moitas veces máis sinxelo identificarme con xente que comparte o meu contexto que con distantes artistas que cantan en idiomas que non entendo, se ben a eles podo atribuírlles con máis facilidade a aqueles cualidades sobrenaturais (é a cousa do personalismo, si). É unha cuestión de distancia, creo, e quizais iso xire por riba de calquera dos conceptos anteriores. A distancia condiciona calquera expectativa que poidamos ter como emisores ou receptores de arte. Teo cre que todos os individuos loitan entre o seu eu “real” e o seu eu desexado e que por iso a xente ansía vehementemente alcanzar certa plenitude na súa personalidade. É preciso marcar distancias entre artista e audiencia? “Sí y no. Los recursos teatrales que usan los músicos en directo tienen para mi un aspecto ritual. Esto es, deberían estar dirigidos a un propósito concreto, un propósito en el que se incluya tanto a los músicos como al público. Olvidemos lo de músicos, son actores. Así que hay personajes, sin duda, pero en todas partes hay personajes. Y la distancia puede jugar un papel importante, ya que, de alguna manera, al músico/actor le puede facilitar las cosas situarse por encima para transmitir su mensaje, incluso puede potenciarlo. Hablas del caso de los Dioses del Rock, ahí lo tienes. En el caso de la música “underground” (cavada) yo veo algo así como, en un vacío de trascendencia, una especie de oposiciones constantes a líder espiritual.”
Con estas camisas si que me gustaban
6. Volven as gravatas
Volvo mirar as gravatas e pensar no seu enorme poder. En como me impedían ver máis aló do seu brillo. En que, sacadas por sorte da circulación no campo das artes escénicas, funcionan agora como un símbolo do pensamento crítico, un obxecto que obriga a calquera a ir máis aló para buscar explicacións. Vin esta semana o da dimisión de Guillermo Zapata, o que ía ser concelleiro de cultura en Madrid, e pensei se podería chegar algún día eu a ser concelleiro en Oleiros, por exemplo. Juanes dicía que o humor non casa ben coa política, e revelouse unha cousa horriblemente certa: é insultantemente fácil entender as cousas mal, especialmente cando non hai ningunha preocupación por entendelas. Así, redúcense debates trascendentes a linchamentos e lugares comúns. Pensei nos problemas que lle trouxo a Zapata “ser el mesmo”. Pensei en “ser eu mesmo”. Pero tampouco teño tan claro quen son e como son. A arte, o escenario, sérveme ás veces para descubrilo e para descubrirllo aos demais, cando o fago ben e cando o fago fatal. Nese sentido, as limitacións e a incomodidade son un grado. Son os lugares dos que partir para romper cos bloqueos dun mesmo. Falar dos concertos como algo místico sona a delirio hippie, si, pero como levo un rato pensando en “coñecerme a min mesmo” estou nese plan. A vida e a arte están demasiado lonxe, aínda que hai xente que vive artisticamente. Moitas veces iso sucede co humor e a teatralidade, e no mellor dos casos eses aspectos supoñen interrupcións, momentos de lucidez irrepetible na rutina do que podemos, sabemos e queremos facer. Os artistas importantes (como o son para min os deste artigo) poden axudar a converter a interrupción nalgo constante e dificilmente reducible a termos como mensaxe, emisor e receptor, expectativas, autenticidade, público ou privado. Dificilmente reducible á idea dun bo ou mal concerto ou á idea de verdadeiro ou falso, e aínda así colle todo nunha gravata dos chinos.
Eu son dos que quedan parados, como comprobei unha vez que me quixo pegar unha especie de vikingo drogado e Xacobe me salvou de morrer porque é dos que se meten.
Meto aquí un inciso fantástico de Xose que me quedou descolgado: “A menos que sexan os típicos sons de “instrumentos de la risa” coma o matasuegras, silbato boliviano e esas cousas, encontro moi difícil que a música sexa graciosa de por sí. Pode ter gracia no desenfado (o típico riff subnormal de dúas notas), pero levar humor incorporado o vexo complicado, non sei. RECTIFICO, a verdade é que sí que pode ter gracia aínda sen ter letra, paréceme gracioso o mítico tema de segundo e pouco de Napalm Death “You Suffer” e fanme rir en xeral os excesos coma a velocidade absurda, unha mistura de son de caixa intencionadamente desagradable e cousas así teñen gracia, a verdade. E moitas veces escoito as miñas propias gravacións e dame a risa polo entrañables e parvas que poden chegar a ser resultar.”
Bolsa de patacas 