A lista de Vinte de cancións en galego

Se metes fotos cun fondo máis ou menos neutro no Paint 3D e pulsas “Selección mágica” pasan cousas así. Estes eran os Homens, que quedaron segundos.

Hai unhas semanas María Yáñez pediume unha lista de vinte cancións en galego de entre 2001 e 2020 para a lista que acaban de sacar en VINTE mesturando as escollas de vinte mulleres e vinte homes. Eu estou moi contento de que me chamase, paseino moi ben facendo a lista e quería explicar un pouco o proceso de facela, tamén porque non podemos quedar con normalidade para comentala, rajar do que non nos gusta, celebrar o que si e esas historias.

1. Primeiro fixen unha lista en bruto con todo o que se me ocorría que me gustaba moito, ás veces con cancións concretas e outras con artistas ou bandas sen escoller tema. É dicir, é moi difícil escoller só unha canción de Emilio José ou de Malandrómeda. Tamén había grupos que cousas que escoito algo menos pero que me gustan igualmente, por non descartar cousas antes de tempo. Era máis ou menos isto:

2. Logo fíxenme unha lista para escoitar en bucle e ver que cousas me apetecía máis escoitar e cales menos. Fun tamén vendo que temas escoller dos que estaba entre varios. De Malandrómeda quedei con “Encontro con !@#$%!!” porque se cadra é a que máis veces oín decidíndoo eu. De Emilio José escollín “♥” porque me gusta tanto que xa só se me ocorreu o criterio de ir ao peso e coller o tema máis longo de Agricultura livre, que é o meu disco galego favorito (bueno, e tamén porque me gusta que a noción de canción de Emilio José é diferente á habitual e nese tema queda moi claro). De Ataque Escampe descarteinas todas porque me daba un pouco de pudor votar por un grupo no que toco, aínda que fose polas que fixeron antes de estar eu no grupo e que me fixeron ser fan. Estaba entre “A vitoria“, “Orde e progreso“, “Mondariz-Balneario” e tamén pensei en “O amor en technicolor” e “O amor en Fujifilm“. Dos Telephones Rouges costoume un anaco e deixei “Eine kugel” porque a escoitamos moito ultimamente na casa, dándonos conta de que é destas un pouco premonitorias cando canta “boto de menos a xente / e non a quero ver”.

3. Logo xa fun descartando esas cousas que igual tería posto se tentase buscar un criterio “obxectivo” de “importancia” ou “calidade”. Penso por exemplo en Mercedes Peón, que me parece que é moi sabia e moi talentosa pero logo na casa non me soe apetecer escoitar, e polo tanto non é a día de hoxe música importante para min.

4. Despois descartei cancións e proxectos que si que son importantes para min, e aí tiven varios criterios distintos. Descartei as cancións de Fluzo ou Non Residentz porque xa puxera unha de Malandrómeda e así non enchía todo de proxectos do Hevi. Tamén descartei “Ana de Palacio” de Metralletas Lecheras e “Catro anos máis” de Travesti Afgano porque xa puxera “Negro teenager” de Señor Anido e Señora Álvarez, e “Mundo Nuno” de Mundo Prestigio e Grande Amore porque xa puxera “todos.xuntos.unidos.sempre” de Oh Ayatollah. Descartei “Pánico (merda de dj)” de Fanny + Alexander porque ao final era unha versión dos Smiths e tíñame un pouco menos de mérito, igual que “Son un piñeiral” de O’Leo de Matamá (aínda que estiven escoitando moito este nadal o seu disco sé [mente de vencer] e igual agora tiña metido algún outro tema). E logo xa me quedaron polos pelos por meter “Lausanne (on my mind)” de Familia Caamagno, “Minueto de Monfero” de Ki e “Sabichón do carallo”, un mash up de Ultramarinho que mestura a Farruco con Fatboy Slim e que sempre me flipou.

5. Entón a lista que me quedou é esta, por orde cronolóxica inversa:

Lamprea Explosiva – Flores (2020)
Sleepy Spice – Abur (2019)
Oh! Ayatollah – todos.xuntos.unidos.sempre (2019)
Baiuca feat Aliboria – Olvídame (2019)
Faia – Doncos (2019)
Pantis – Mar (2018)
Chicharrón – Que máis dará? (2018)
Contenedor de Mierda – Ponte de pijo (2018)
Peña – Ensíname (2017)
Dois – Xardíns (2017)
Zurraspa – Caracoíño (2016)
Sr. Anido & Sra. Álvarez – Negro teenager (2016)
Malandrómeda – Encontro con !@#$%!! (2016)
Emilio José – ♥ (2015)
Das Kapital – Grecia (2013)
Telephones Rouges – Eine kugel (2012)
Samesugas – Tóxico injecta (2011)
Peret – Apaga o candil (2009)
The Homens – Calamar (2009)
Pescando em Copacabana – Deixa pra lá (2007)

Metín todos os temas nunha playlist de YouTube menos “Caracoíño” e “Negro teenager“, que podedes escoitar en Bandcamp.

Logo estiven pensando un pouco sobre o que eu mesmo escollín e sobre o que saíu en xeral. Nas cancións que puxen hai algo máis de homes que de mulleres, aínda que as que teñen só homes son case todas das máis antigas, así que se cadra a cousa vai a mellor. As cancións de Emilio José e Pescando em Copacabana tiven dúbida sobre se ían considerarse galego ou ourensiano ou portugués (pero non se abriu tampouco o debate lilngüístico). A única canción que puxen dun grupo galego que cante moi maioritariamente en castelán é a de Dois, e non foi tampouco unha cousa meditada. Simplemente deume a sensación de que normalmente os temas en galego de grupos que me gustan pero só o usan de vez en cando (como “Liska” de Vietnam, “Non sei” de Srasrsra, ou os de Triángulo de Amor Bizarro) son bastante menores dentro do seu repertorio. Si que puxen unha das cancións en galego de Peret, a súa versión de “Apaga o candil”, que me parece que entra dentro doutra liña, que é a de xente que non naceu en Galicia (que tampouco é que sexa tan importante a cuestión, pero ten a súa relevancia) e se achega á lingua ou á tradición e fai con ela un pouco o que lle peta (non sei, salvando as distancias tamén me viñan á cabeza Rodrigo Cuevas ou MounQup). E bueno, quero moito a Peret, a súa música é das que máis alegría me dan na vida e gústame tamén pensar que aprendeu este tema no Luar.

Tamén me pareceu importante pensar noutra cousa: a Peret quéroo moito pola súa música, pero non o coñezo de nada. Pero logo na lista puxen xente á que quero moito na vida real, que son amigas e amigos meus. Evidentemente, quero crer que non fixen a lista por amiguismo, e xa expliquei que pasei moito tempo pensando nas cancións que me eran máis importantes. Pero onte falabamos polos grupos de whatsapp de Ataque Escampe e de Esposa e saían algunhas cuestións importantes arredor disto. Escoitamos máis á xente que nos cae mellor? Unha canción pode volverse máis importante se a fai alguén que queremos? Creo que si, e nese sentido podo entender que alguén puxese na lista algunha canción dos seus propios grupos (a min, xa digo, dáme pudor). Non sei, a escena galega é pequena, así que tamén hai a opción de admirar a alguén desde unha relativa distancia e logo descubrir que é imbécil: neses casos recoñezo que a min normalmente me apetece menos escoitalos. É parecido a cando ves a algún famoso facer declaracións ridículas e “che cae o mito”, só que aquí non te enteras pola prensa senón por terceiras persoas.

Esa falta de distancia tamén me fai pensar en que, sen que a música sexa a miña profesión, participei na edición do disco de Señor Anido e Señora Álvarez (PORNO foi un dos selos que puxo cartos e fixen a nota de prensa) e o tema de Oh! Ayatollah foi parte do proxecto Cinegalicia que coordinaramos Brais Romero e máis eu (e puxen os dous na lista). Así que eu que sei, igual isto quita credibilidade ao que escolla. O feito de que a música en Galicia estea bastante vinculada á precariedade ou ao traballo voluntario vai facer que haxa casos nos que quen escribe sobre música tamén toque, tamén organice concertos, edite discos, se dedique á comunicación… e entón se cadra temos interese en promover determinadas cousas, aínda que sexa inconscientemente. Que por outra parte se escolles editar un disco será porque che gusta e é normal que despois o poñas nunha lista… e bueno, igual en contextos máis profesionais é peor por haber máis cartos polo medio. Non sei.

Estes eran Oh! Ayatollah.

A lista xeral é unha cousa bastante rara, porque ten no número 1 a Das Kapital, que me parece o que podía cadrar máis cunha votación moi “da crítica” (un grupo cun discurso estético e político moi traballado e coherente, pero sen un percorrido longo no tempo nin en directo) e logo cousas moito máis populares (no musical e nas cifras) ás que seguramente prestaron máis atención nos medios xeralistas e menos na prensa especializada. Tamén os mundos do pop e o indie cos máis achegados ao tradicional, cousas xeracionalmente bastante diferentes e probablemente tamén diferentes no ideolóxico (entre o máis nacionalista e o menos nacionalista). E creo que por iso é unha lista que pode ser relevante e que ten mérito como María Yáñez xuntou perfís moi diferentes. Probablemente case todo o mundo vexa na lista algo que lle encanta, algo que lle dá igual e mesmo algo que odia, así que iso pode facer que sexa representativa e axudar a que non entendamos a música en galego en termos de militancia: faise moita e de moitas maneiras así que temos dabondo para reaccionar como queiramos.

De todas formas logo entrando no excel coas votacións vese que a cousa tamén é que hai quen repartiu moito o voto entre unha chea de cancións: Emilio José ten 14 distintas, Chicharrón teñen 10, Malandrómeda 9, etc. E en xeral para min o máis importante é que serve para pensar e aprender outras cousas, e como hai 426 temas diferentes estou facéndome a lista con todas aquelas cousas que non coñezo ou que quero volver escoitar por se agora me gustan máis que doutra vez.

Un tema e un tema #16: Animais e “Caracoiño” de Zurraspa

Este domingo volvín subir á Radio Galega despois dun tempo. Falei de cancións que teñen que ver con animais, e cadroume de poñer as que ides poder ler e escoitar debaixo. Se preferides escoitarme a min dicir algo parecido ao texto e pinchar cachiños, podedes facelo neste enlace.

Que pinchei? Puxen a Algodón Egipcio, Link Wray, ForaOstias, Big Mama Thornton, Las Chicas del Can, Contenedor de Mierda, os Beatles, Aries, Joni Mitchell, Cudevaso e Zurraspa. Empecei con “Animal” de Oh Ayatollah, que ten a frase que primeiro me enganchou do seu repertorio: “Eu son un animal, son un porco e ás veces son un can”. Máis aló do sentido, pareceume unha frase moi pop e ás veces boto en falta algunhas desas frases no pop galego. Estaba pensando en letras como as da Motown, que nun tema como “Heat Wave” de Martha & the Vandellas falan do amor e logo no estribillo chega esa metáfora da vaga de calor. Pero bueno, ao tema.

Hoxe quería falar dos animais. Penso que escoitei por aí algunha vez que a cultura é o que nos convirte en seres humanos, e é verdade que nun principio ten bastante sentido: por exemplo os gatos non escriben, os salmóns non pintan cadros, e ata agora só se sabe dun mono que sacou un selfi pero en xeral os animais non son moi aficionados á fotografía nin ao cine*. O que pasa é que coa música xa é diferente, porque hai unha chea de animais dos que dicimos que cantan: as baleas, as ras, ou os paxaros. Algunha xente que fai música xa descubriu que non somos tan especiais como críamos e colleu inspiración deles.

Isto é “Cotorra del sol”, unha canción dun artista venezolano que se chama Algodón Egipcio. Leva o nome dunha ave típica de Sudamérica, e forma parte dun disco colectivo titulado “A Guide to the Birdsong of South America” (unha guía ao canto de paxaros de Sudamérica), no que unha chea de grupos fan cancións que parten de samplear eses cantos de paxaros sudamericanos en perigo de extinción. A natureza é sempre unha das principais fontes de inspiración da arte, e pareceume bonito ver aquí como se mesturan eses sons naturais cos electrónicos. Pero esa imitación tamén toma outras formas.

Esta canción de Link Wray chámase “Run Chicken Run” (“Corre galiña corre”). Link Wray é un pioneiro do rock and roll que destacaba especialmente pola imaxinación sonora que tiña coa guitarra. Penso que este tema o demostra bastante ben, e paréceme bonito tamén que unha música ruidosa como o rock and roll teña como exemplo a animais que arman escándalo. Sesenta anos despois, ocorréuselles case o mesmo a ForaOstias, un grupo de Entrimo.

De todas formas, a influencia dos animais no rock and roll non só é sonora, senón tamén temática. Xa dende o blues veu unha tendencia bastante habitual ás metáforas con animais que daría pé a clásicos como “Little Red Rooster”, “Stray Cat Blues”, “Surfin’ Bird” (e por aquí “Que jallo é” entraría nesa tradición), e mesmo a nomear xente como Howlin’ Wolf ou, se imos máis lonxe do xénero, Snoop Dog, Cat Power ou Gorillaz. A min unha das que máis me gusta é esta:

Esta canción escribírona Leiber e Stoller, dous dos compositores máis míticos do rock and roll**. Faríase logo máis coñecida coa versión de Elvis, pero eles pensárona para Big Mama Thornton, coa idea de que a súa personalidade e a súa voz eran perfectas para gruñir este tema no que bota da casa a un can sarnoso, que realmente sería un home que tenta aproveitarse dela. Pero tampouco é que estas metáforas sexan só cousa do rock and roll: na música latina, por exemplo, hai unha chea delas tamén.

Aínda que “Hound Dog” puidese verse como un exemplo de empoderamento, a maioría destas metáforas son sexuais e normalmente machistas no ámbito musical que sexa. Ás veces arredor do baile e outras un pouco máis narrativas como este tema de Las Chicas del Can (que, por outra parte, paréceme unha pasada). Pero dentro disto, máis aló de “El Tiburón” ou “El Venao” ou “I’m a King Bee” hai unha deriva menos previsible na que aparece unha sexualidade feminina máis incómoda, como a revisión que fixeron Contenedor de Mierda dos Stooges e Las Vulpes.

Con todo, quería ir por un anaco máis aló das metáforas. As persoas relacionámonos cos animais e as cancións tamén recollen isto, como case todas as facetas da vida. Hai un tema dos Beatles que me parece que demostra isto especialmente ben.

Esta canción chámase “Martha My Dear”, e é unha canción de amor. A día de hoxe segue habendo debate sobre se está inspirada na moza de Paul McCartney naquela época ou na súa cadela, que era a que efectivamente se chamaba Martha. Na letra pídelle a Martha que non se esqueza del. E resúltame tamén moi bonito, porque penso que as mellores cancións de amor son ambiguas e, desa maneira, universais. O amor tampouco ten que ser só entre persoas. Hai unha canción de Aries que fala do mesmo.

Este tema tan curtiño chámase “Chicho” e Aries describiuno como un mini poema inspirado na súa relación co seu mellor amigo canino (que entendo que é quen aparece ladrando). Se sodes fans igual recoñecedes a melodía e a letra, que apareceu no seu disco novo co título “Un gran puente”. Esta versión apareceu en Sonámbulo, un disco homenaxe ao artista Nicolás Martínez Cerezo. Nese falar da nosa relación cos animais, non sempre hai unha intimidade. Ás veces é máis unha fascinación dende a distancia.

“Coyote”, este tema de Joni Mitchell***, é unha historia de estrada que se percibe tanto na letra como na música. O ritmo ten un avanzar constante no que o baixo baila con liberdade, case coma se fose a paisaxe. E a letra parece falar dun fuxir do caos da cidade sen ter unha dirección moi clara. Coyote é un dos personaxes, pero no momento que escoitamos ela fala dun coyote real que se para e mira desafiante antes de marchar correndo entre o trigo, xogando cun falcón. Pareceume interesante como capta a impresión que causa ás veces atopar un animal que nunca vimos.

Aquí en Galicia, se seguides os informativos veredes que cada vez é máis frecuente que os xabaríns aparezan en vilas e cidades. Aínda así, iso non é dabondo para explicar por que en Galicia o xabarín é o animal que protagoniza máis cancións. Dende fóra debe resultar bastante estraño. Gracias ao Xabarín Club xa se cubriu toda a variable e converteuse ao Xabarín nunha icona. Tanto que Cudevaso puideron facer a súa propia canción sobre o Xabarín sen ter nada que ver co programa e é inevitable pensar que forma parte del.

Pensando niso, eu hoxe quería acabar cunha canción que me emociona moito e que tamén ten que ver con crear unha simboloxía a partir dun animal. É “Caracoíño”, de Zurraspa. Tanto eles como Lamprea Explosiva, con quen comparten batería, teñen cancións sobre os caracois, que para min funcionan como un exemplo a seguir: son animais pacientes, que viven fóra do estrés do capitalismo, e son independentes e libres ao levar a casa a costas. E ademais, Lamprea e toda outra serie de proxectos participan nun colectivo punk que se chama Caracol Negro, imaxino que porque o caracol tamén é un exemplo de ideoloxía faino-ti-mesmo. En “Caracoiño” hai un toque precioso de canción infantil combinado cunha certa escuridade e ameaza arredor. Encántame como Zurraspa son enérxicos e ruidosos pero tamén delicados e sensibles. A ver se a vós vos gustan tanto como a min.

 

* O outro día ensináronme este vídeo, que non ten demasiada relación pero pareceume unha movida.

** Ademais de “Hound Dog”, escribiron ou coescribiron unha chea de cancións incribles, como “Love Me“, “Kansas City“, “Spanish Harlem“, “Down in Mexico“, “I (Who Have Nothing)” e “Is That All There Is?“.

*** Estiven escoitando moito a Joni Mitchell ultimamente, porque lin este artigo de Pitchfork no que repasan a súa carreira e flipei coñecendo as cousas que fixo máis aló da etapa máis tipo cantautora do comezo. A etapa de finais dos 70 na que se achega máis ao jazz paréceme unha pasada, por exemplo. Puxen arriba a versión de “Coyote” con The Band, pero a do disco mola se cadra un pouco máis.

rexistro|5| burela ela ela

 

Hai unhas semanas fun tocar de sustituto con Ataque Escampe ao Xebra de Burela, e fixen este vídeo para o Prenom arquivo, un proxecto que empezou Mar Catarina e que me gusta moito porque creo que ten o máis bonito que poden ter os vídeos de escenas musicais: como son parecidos a vídeos domésticos, están cheos de momentos felices e divertidos, celebracións que entendes e disfrutas máis completamente se coñeces a quen sae. Teñen naturalidade e un pouco de performance. E como a miúdo están feitos por xente con inquietudes cinematográficas (ata agora Mar, Rubén e Gael), teñen un aquel de inventiva estética na gravación e na montaxe, pero sempre cunha despreocupación que agradezo moito. E claro, son recordos bonitos que doutra maneira se perden. De pequeno nunca tivemos cámara na casa e agora boto en falta algunha cinta de momentos bonitos como este, no que puiden tocar cun grupo que me encanta, ver un concerto marabilloso de Oh Ayatollah e en xeral volver á casa feliz.

Mar díxome algunha cousa máis sobre a súa idea de facer o arquivo o outro día que lle preguntei:

“Véndese unha idea de democratización da imaxe pero quen posúe esas imaxes, ou as imaxes que crean a historia dun pobo, son as institucións. Entón claro, as institucións difúndenas, manipúlanas, utilízanas para crear un relato e unha historia que está determinando a nosa percepción, o noso imaxinario colectivo sobre unha realidade. Cando ti fas un arquivo, en certo modo estás resistindo ou creando unha subversión a ese arquivo institucional que se transmite a un pobo“.

Se a alguén que lea isto lle interesa o tema, o ano pasado escribín un texto sobre os vídeos desa escena underground galega para presentalo aos premios María Luz Morales e está publicado nos Papeis da Academia.