Tulip: beleza, guitarras e ambigüidade

Foto de Lorena González

Estiven no Diario Cultural Zeta falando con Antonio Méndez sobre Tulip e, coma sempre, poño por aquí un enlace ao podcast e, debaixo, a versión en texto do que comentei, algo máis ampla que o que dá tempo a comentar na radio.

Un dos discos galegos que máis me gustou ultimamente é Estrelas no chan, de Tulip. Neste grupo están Óscar Raña e Marta González (que cantan e tocan a guitarra, e que me contestaron unhas preguntas) e tamén Brais Otero e Fiz García (que tamén son membros de Mundo Prestigio). Pero o máis importante, supoño, é que fan unhas cancións de pop que me parecen moi bonitas.

Escribindo o texto entrei un pouco en crise, porque me gusta realmente a música de Tulip pero tiña a sensación de non ter moito que dicir sobre ela, ou mesmo de non dar coas preguntas adecuadas para mandarlles. Eu son unha persoa con bastante verborrea, e da xente que fai crítica ou crónica musical espérase (se é que alguén espera algo a estas alturas) que usemos ben os adxectivos e describamos sensacións de maneira precisa… e neste caso resúltame complicado. Case me daba gana de dicir que as cancións son bonitas e deixalo aí. Despois decidín divagar un pouco sobre que é o que entendemos por beleza: normalmente creo que son cousas harmoniosas, agradables, ordenadas… pero con elementos que fan que non sexan completamente predicibles. Igual con isto vén máis á cabeza unha pintura ou unha paisaxe, e para min Tulip fan algo que encaixa dalgunha forma nesa noción.

Aínda así, ata certo punto entendo que vexo esa beleza tamén polo feito de que Tulip fan pop de guitarras, que ao final seguramente é a música que máis me ten gustado ao longo da vida. Non sei, sen ser o meu grupo favorito, sempre que escoito a Teenage Fanclub penso que o que fan é moi bonito e que llo parecerá case a calquera, porque non é unha beleza desas que precisan dunha sensibilidade particular para percibila (como, eu que sei, The Shaggs). A miña impresión é que Tulip levan xa moito tempo facendo ese tipo de música con proxectos previos como Wild Balbina (no caso de Marta) ou Dois (no caso de Óscar) e isto é outro paso máis nesa liña, se cadra máis estilizado. Quixen preguntarlles se no tempo que levan facendo música (que ao mellor xa suma unha década ou así) cambiara algo para eles a súa maneira de entendela.

Marta: En realidade non cambiou moito. Cos nosos outros grupos a forma na que traballamos era moi parecida, tendo tamén influencias comúns, xa que a música que actualmente nos é referente segue a ser sobre todo o pop independente dos anos 80 e 90, que son os grupos que iamos descubrindo cando comezamos a facer música. Todos estes grupos teñen formacións moi clásicas, compostas por guitarra, baixo e batería, como sucede en Tulip e nas nosas outras bandas. Tamén dalgunha forma, creo que non nos influíu moitísimo o que pasou musicalmente nos últimos anos, así que parece que estamos envellecendo con normalidade.

Xusto nun programa anterior do Diario Cultural Zeta falaramos con Ortiga sobre os cambios na instrumentación que usamos para facer música, e relacionado con iso fálase dos cambios tamén no tipo de formacións que a fan. Esta semana saíu un texto no País arredor da presenza cada vez de máis solistas e menos grupos, e hai pouco lin na revista Mazarelos unha reportaxe na que Marina González Estévez entrevistaba a Verto, Sleepy Spice e Grande Amore, e este último apuntaba unha cousa nesta liña: “Eu noto moito os cambios na escena musical. A xeración anterior a min aínda se xuntaba en grupos de guitarras e iso agora xa non é así, non nacen tantos grupos de guitarra porque require dunha afinidade musical e humana moi grande”. Moita xente que tiña grupos de guitarras hai uns anos deixou de telos, sexa por pasar a proxectos con outra instrumentación ou por traballar en solitario, e creo que parte do que me gusta de Tulip tamén está en ter seguido afondando na súa liña en lugar de cambiar seguindo as tendencias (non quero soar reaccionario: aprender cousas novas e estar ao día sempre me vai parecer ben, pero valoro moito a quen é fiel ás súas paixóns), asi que quixen preguntarlles especificamente a Tulip pola súa relación coa guitarra.

Marta: A nós parécenos bastante divertido tocar a guitarra. A medida que imos mellorando tamén en destrezas ímolo disfrutando cada vez máis. Cremos que é un instrumento no que pode diferenciarse máis facilmente unha expresividade persoal do músico, e con elas hai unha relación como máis directa coa produción do son ao tocar e a verdade é que nos gusta experimentar iso.

Antes falaba tamén da idea de que a beleza ten que ver coa orde pero tamén con que haxa cousas impredicibles, pequenas rupturas, sorpresas, detalles fóra do esperable… No caso de Tulip gústame como combinan e alternan as voces ou as linguas (usan castelán, galego e inglés), pero o máis interesante está en varios puntos nos que as letras encaixan dunha maneira particular nas melodías. Moitas veces creo que tentamos que as palabras entren na música conservando certo aire que teñen cando falamos, pero en varias cancións de Tulip aparecen cos acentos cambiados de sitio, ou estiradas, e iso dálles unha estrañeza que me parece evocadora. Ao mesmo tempo, mesturan frases que poden ser máis de uso común con outras máis poéticas, e como non as vin por escrito hai frases que non entendo moi ben pero que me parecen evocadoras nesa ambigüidade (xa me pasara coas de Dois hai uns anos preparando unha entrevista para a Revista Porno): por exemplo, non sei se en “Deixa esta dor” din “por que imaxinar lonxe de aquí as cinzas dos dous?” ou “as cifras dos dous”, pero non sei se quero sabelo ou prefiro que poda ser calquera das dúas cousas. Pregunteilles que relación buscaban entre a letra e a música.

Óscar: Esta relación redúcese basicamente a que a letra queda supeditada ás pautas que a melodía de voz che marca. E isto pois bueno, ao final condúceche a un xogo, na medida en que ti tes que intentar insertar algo suxerente ou coherente minimamente, sexa palabras, sílabas, frases… pois nos ocos que a liña melódica che indica e che permite. E bueno, pois é un proceso entretido e do que extraes ao final resultados curiosos, cando menos.

A cousa é que ata agora estiven falando máis de forma que de contido, que é do que máis falo normalmente (creo). Non estou acostumado a falar das cuestións máis puramente estéticas e busco as temáticas, ou as que teñen que ver co contexto, porque é máis fácil falar delas e se cadra teñen menos que ver coa percepción de cada quen. Pero de todas formas non quero dar a impresión de que Tulip fan exercicios de estilo ou algo semellante. Creo que o que fan é, como dicía, bonito, porque é formalmente moi estilizado, pero se non houbese nada máis que iso a min polo menos non me interesaría demasiado (de feito Dois é un dos meus grupos galegos favoritos e, dentro da elegancia da súa música, paréceme que ás veces teñen un punto caótico ou apresurado que é parte do que os fai emocionantes). Por iso comentaba algo como o desa estrañeza das letras: as cousas bonitas poden ser simplemente agradables, pero en Tulip hai unha ambigüidade que é particular. Non diría nunca que as súas son cancións alegres, pero tamén me costaría dicir que son tristes. Diría que transmiten unha sensación de intimidade que me fai sentir acompañado, pero esa intimidade tampouco implica que haxa unha mensaxe evidente detrás. Nas letras (nas que están en galego e castelán; as que están en inglés non as din pillado aínda) dáme a sensación de que hai referencias a unha frustración xeracional que nos leva a estar perdidos ou esperando algo que non chega: en “Cilantro” cantan “aínda preciso máis tempo para entender esta espera”, en “Perdida” din “solo sé que noto el tiempo” ou “estar muerto por el día no compensa”, en “Espírito” “a veces percibo que estamos en el error, viviendo como si nada, encogiendo”. Son frases que, segundo se van acumulando, a min fálanme da sensación que fun tendo cada vez máis coa pandemia de que a miña vida ou a da xente que quero está marcada polo traballo mentres o tempo pasa.

Estrelas no chan pódese mercar no Bandcamp de Tulip ou no Bigcartel de Snap! Clap! Club

Á vez, tamén me pareceu que se repetían as referencias a non ser quen de comunicarse facilmente, que non deixan falar ou perden a voz… en “Simpático” din “cada silencio no hay que llenarlo”, en “Espírito” creo que din “el miedo filtró mi voz”, en “Un mundo” din “só che pido un momento, non deixas falar e te distraes no teu mundo”, en “Deixa esta dor” cantan (cun xogo de voces moi… si, bonito) “non son eu quen fala de min, non sei ben quen son aquí”. Outra referencia nesta liña está en “Traes la noche”, onde se di “enmudecemos juntos por lo menos sin quebrarnos hasta que cae la noche”, e tamén, despois de ter escoitado o disco enteiro varias veces tiña unha sensación de que hai nel un aquel de refuxio fronte aos mesmos problemas que formula. Non tiña moi claro por que, pero pode ter que ver co feito de que moitas destas cancións (ou do que entendo que din) introduzan un plural: “só quero tecer un tempo que nos aguante”, “ao final atoparemos o azar”, “no hacemos bien gritando así”, “lo ocurrido está aquí, nos ha vuelto a encontrar”… ao final entre iso e as voces que cantan xuntas aparece para min esa sensación de estar acompañado, de que a través dunha intimidade presentada dunha forma ambigua acaba habendo algo colectivo. Estas cousas véñenme á cabeza agora, pero no seu momento tiven a idea de preguntarlles a Tulip se buscaban que o disco transmitise algunha emoción determinada.

Óscar: Hai moitas alusións no disco que sinalan un pouco nesa dirección que dis. Creo que o malestar xeneracional que padecemos no día a día rematou por filtrarse por todos os recunchos do disco. Dito isto, penso que quizais non quixemos plantexar unha… transmitir unha emoción determinada, senón máis ben suxerir unha serie de ideas e deixar pinceladas soltas no ar que o ouvinte poda interceptar, interpretar e… bueno, construír a súa propia lectura da película.

Chegado este punto, a min xa non me queda moito que dicir pero espero que a miña lectura da película vos teña espertado a curiosidade por escoitar Estrelas no chan e sacar a vosa.

Importa o trebello?

Imaxe de Music Crowns

O domingo pasado volvín á Radio Galega ao Diario Cultural Zeta, desta volta falando con Antonio Méndez das ferramentas que usamos para facer música e como inflúen nela. Podedes escoitalo aquí ou ler a versión en texto debaixo. Intervén o Chicho do Funk (Ortiga, Boyanka Kostova, Esteban y Manuel, Bulto…) e soan Pega Monstro, Ortiga, Bulto, Laura LaMontagne e PicoAmperio, Chet Baker e Holly Herndon. No contido non falo de babosas pero pareceume unha boa oportunidade para recuperar esas imaxes, clásicos esquecidos da internet.

Mirando a música máis popular internacionalmente nos últimos anos, non é nada novo dicir que hai unha tendencia a que a electrónica teña máis peso e a que as guitarras eléctricas parezan algo relativamente anticuado. Lin un artigo do Washington Post que falaba de como Gibson, Fender e outras empresas fabricantes de guitarras estaban nunha crise moi grande porque xa non hai guitar heroes que fagan que a xente nova merque guitarras. Pero a min isto non me preocupa demasiado por dous motivos. Un, que a figura do guitar hero ten un aquel hipermasculino que está ben superar: polo que din no artigo, a figura que máis inspira agora mesmo a que alguén colla unha guitarra é Taylor Swift e o instrumento está deixando de ser tocado maioritariamente por nenos. Outro, que a xente nova fai seguramente máis música que antes, e moita dela co que ten a man, que a miúdo é o ordenador.

Aínda así, creo que o problema está en rexeitar unhas ferramentas ou outras, porque ao final a cuestión vai ter que ver co que fagamos con elas e tampouco son incompatibles. Para aprender máis sobre o tema, quixen falar con alguén que fixese música agora con ferramentas electrónicas pero que teña usado tamén instrumentos acústicos. E ocorréuseme pedirlle opinión ao Chicho do Funk, membro de Boyanka Kostova e que en solitario usa o nome de Ortiga.

Chicho: Os primeiros instrumentos que utilicei para facer música sempre foron guitarra e baixo, porque foron os meus instrumentos nai, foron cos que aprendín a tocar, e como sempre tiña bandas con formacións de instrumentos acústicos, se facía falta unha guitarra tocaba unha guitarra, se facía falta un baixo pois un baixo. Agora dende que fago músicas electrónicas, a miña relación con estes instrumentos é máis de buscar ideas, ir probando acompañamentos tocando por encima das bases que vou montando… Pero bueno, como en Ortiga hai veces que pega que toque unha guitarra e hai veces que non, pois non sei, intento ir vendo que é o que pide a canción, o que podería estar ben e traballo en función diso, entón se fai falta que toque a guitarra tócoa e se non mola pois non a toco e xa está.

Nun proxecto como Ortiga conviven entón as distintas ferramentas. En Galicia hai moita xente que traballa coa electrónica pero que previamente viña de participar en proxectos cunha instrumentación máis propia do rock, ou que vai alternando entre unhas cousas e outras. Algúns exemplos son Pantis (antes en Telephones Rouges), Glitchgirl (que estivera en Szentes), Las Cruzes (que participaban en Uppercut), Emilio José (que o mesmo fai Nativos digitais que toca cos Indígenas), Grande Amore (tamén en Oh Ayatollah) ou, como explicaba el, o propio Chicho, que en Esteban & Manuel xa usaba as caixas de ritmos pero hai tempo tamén tocaba o baixo en Vicky Polard ou en Bulto.

Supoño que na tendencia hai unha cuestión puramente musical, porque a xente creativa sempre vai ter curiosidade por investigar cos sons e os trebellos que vaian aparecendo. Pero tamén hai unha cuestión socioeconómica, que en Galicia sempre pesa moito porque a maioría de proxectos musicais non son profesionais. Nos exemplos de antes, os proxectos máis electrónicos son en solitario ou dúos, e nos proxectos previos había máis peso da idea do grupo de rock de catro ou cinco persoas. Cantos grupos son posibles mentres a xente estuda ou está no paro e deixan de selo cando alguén empeza a ter horarios máis esixentes ou ten que emigrar? Penso que unha chea. Pregunteille a Chicho como cría que afectaba a tecnoloxía á música de cada época e faloume das dúas cuestións.

Chicho: Sempre que haxa máis recursos dispoñibles eu considero que é positivo, e moitas veces na historia os avances tecnolóxicos que surxen fan que os sonidos dunha época non teñan nada que ver coa anterior. Por exemplo, cando surxiron as caixas de ritmos e todos esos rollos, claro, a xente empezou a facer house, techno y tal y cual e iso ata ese momento non existía. Quero dicir, antes a xente tiña baterías acústicas, guitarras… e xuntábanse para facer ruido. Entón paréceme guai que a partir dun avance tecnolóxico surxa outra forma de ver a música e outra forma de relacionarse con ela. E no meu caso, como chegou un punto no que non podía quedar coa xente habitualmente para facer música, as caixas de ritmos, samples e tal déronme a oportunidade de formar unha banda eu só e poder seguir tirando para diante, pois iso, aínda que non teña uns colegas cos que poder facer ruido todos xuntos. E joba, creo que é superpositivo porque, como dicía antes, é algo que ocurre e que é posible desde hai moi pouco tempo.

Entón, que hai desa idea de que a tecnoloxía dixital democratiza o acceso á cultura? É evidente que o dixital abaratou o acceso a moitas cousas que antes eran moi caras. Hai corenta anos moi pouca xente tiña unha cámara, por exemplo, e agora todo o mundo leva unha no móbil. Igual ca iso, agora a xente pode producir (e, se cadra máis importante, distribuír) música se cadra máis facilmente ca antes, pero tamén creo que moitas veces é unha cuestión de perspectiva, se pensamos que antes de que houbese radios e tocadiscos na casa, a música non era tanto algo que a xente escoitaba. É dicir, tamén o era, pero era algo que a xente facía, e facíao co que tiña a man, para pasalo ben ou para acompañarse traballando ou o que fose. É dicir, a maneira máis barata e máis democrática de facer música vai ser co propio corpo e coa propia voz, e nese sentido paréceme moi inspiradora a xente que ten de vez en cando a valentía de non necesitar nada máis. Nos últimos anos pasoume por exemplo con cousas como Ao cabo leirín, o disco de Faia, e tamén con esta canción de Laura LaMontagne, na que canta unha copla que, polo que lin, penso que recolleu a cantante e investigadora Susana Baca no norte de Perú e que fala tamén dalgunha maneira de como a xente pode expresarse e emocionar sen necesitar sequera saber escribir.

Precisamente Laura LaMontagne actúa agora con PicoAmperio nun proxecto que mestura a electrónica e elementos da tradición lírica galego-portuguesa ou recollidas da tradición oral, e esta semana van estar no Ciclo VanGal no Museo do Pobo Galego, con Faia, MounQup e Teresa Ferreiro. Supoño que escoitándoas en conxunto podemos ver esa tendencia a investigar nas tradicións e facer con ela cousas novas, como veñen facendo tamén Baiuca ou Mercedes Peón.

É isto tradición? Supoño que si, porque a tradición non é inmutable. Se cadra a tecnoloxía dispoñible nalgunha época era unha lata de sardiñas e unha botella de anís, e agora a tecnoloxía dispoñible é moito máis ampla. A min, que o que me gustaba cando tiña quince anos era o rock e o punk, levoume tempo desfacerme dos prexuízos fronte á electrónica, como se fose algo artificial, ou como se fose xente que non tocaba, pero ao final cada quen ten que usar as ferramentas que lle pareza e o que importa é o que fai con elas. Xusto pregunteille a Chicho se vía diferenza entre aplicar o dixital a xéneros que foron sempre electrónicos ou facelo á cumbia ou o mambo, que veñen dunha tradición acústica.

Chicho: Pois eu hoxe por hoxe os ordenadores, os efectos de produción… véxoos totalmente imprescindibles en todo tipo de estilos, sea trap, sea música de verbena, sea reguetón ou o que sea. Basicamente porque claro, vai chegar un momento no que a túa canción, sea do estilo que sea, vaise ver reducida nun estudio a un proxecto dixital nun programa de gravación. Ti cando estás gravando a todo se lle aplica efectos aínda que sexa por temas de cortar frecuencias, crear un equilibrio entre os instrumentos, que ningún tape a ningún, que todos se entendan… e iso tamén se consigue a base de meterlle 30.000 efectos a todo, e se fas rock a túa batería vai ter compresores, vai ter reverbs… que realmente é tan antinatural como ter un autotune nunha voz. Entón iso, véxoo practicamente igual. Se cadra en estilos electrónicos buscas ao mellor que o efecto se note máis, que o oyente note máis ese ambiente dixital pero bueno, como a nadie se lle ocorre escoitar trap sen autotune e esas cousas, a nadie se lle ocurre escoitar Slayer sen distorsión, a nadie se lle ocurre ver unha peli de acción sen os cromas… hoxe en día como todo é dixital, pois é dixital para todos. Eu creo, vaia.

Seguindo co que di Chicho, moitas veces hai unha idea de naturalidade que non relacionamos coa técnica, pero que si que ten relación con ela. O son gravado existe desde hai 150 anos, que tampouco é tanto tempo, e só a aparición do micrófono xa posibilitou que aparecesen novas formas de cantar. Por exemplo, nos anos 50 foi moi rompedora a maneira de cantar de Chet Baker, que é moi íntima, case susurrada, e que se cadra non tería sentido se non houbese amplificación.

Poderíamos pensar que isto sona “orgánico”. A min tamén mo parece, pero aí temos unha serie de prexuízos. Se vemos un ordenador ou un móbil, pensamos en tecnoloxía, e penso que non facemos o mesmo cando vemos unha guitarra (que é tecnoloxía igualmente). Se cadra hai un romanticismo asociado aos instrumentos que aínda non asociamos ao ordenador (lembreime agora de que xa escribín algo sobre isto que igual non teño tan claro agora). Probablemente pasa porque un violín está pensado para facer música e un ordenador está pensado para facer millóns de cousas. Pero, por exemplo, a compositora Holly Herndon, que estivo no Wos Festival de 2019, ten dito que o ordenador é o instrumento máis persoal que existe, e ten traballado para desmentir a idea de que a música de ordenador é unha música fría.

Captura do clip “Eternal“, dirixido por Mathew Dryhurst

No seu último disco, PROTO, Herndon desenvolveu unha intelixencia artificial e fíxoa colaborar cun grupo de vocalistas. A súa idea foi ir máis aló de pensar na máquina como unha ferramenta e pensar nela como unha colaboradora. Esta intelixencia, que se chama Spawn, vai aprendendo a partir de diferentes voces e sons e interprétaos á súa maneira coas súas propias variacións, glitches e distorsións, que non son predecibles. E en varias cancións o que fai é recuperar melodías ou modos de canto comunitarios, de pregunta e resposta, pero facendo que as persoas e a máquina interactúen. Vese neste “live training” no que Spawn aprende en resposta ao coro.

Acabará isto sendo o que soe “natural”? Non o sei, porque a propia Holly Herndon comenta como moitos dos experimentos musicais con intelixencia artificial tenden a unha automatización que parte da música que xa se fixo, caendo dalgún xeito na retromanía e a nostalxia. As convencións de cada época van cambiando. Cansamos dunha estética e pedimos outra, que igual é nova e igual é de hai anos, igual que por exemplo houbo un momento hai uns dez anos no que parece que houbo unha saturación do autotune e logo volveu estar de moda (e probablemente se miramos a países menos influídos polo mainstream estadounidense esta historia sexa distinta). Con todo, pasa o que dicía Chicho: o dixital está aí para todas as opcións, e o trebello importa porque inflúe na música que se fai (polo menos en canta xente a fai e como soa). Moitas veces úsase para imitar o que xa fixeron antes os instrumentos tradicionais, ás veces para alteralos e outras para facer algo que as persoas non poden facer por si soas. O futuro debería ir por aí, pero mentres alguén queira expresarse coa música mellor non pasar de ningunha ferramenta: a min vaime parecer igual de válido un ordenador que unha botella de anís.

“Por suerte tengo guitarra…”

A finais do ano pasado estiven traballando en Ourense un mes e medio. Quedei na casa de Toni (baixista de Monstruo, camarógrafo, mecánico, electrónico e xenio) e Lucía (profesora filósofa de referencia e irmá de Toni) pero non cadrei todo o tempo que querería con eles polos traballos e horarios de cada un. Nalgún rato libre na casa quixen facer uso do seu tocadiscos, pero estaban recén mudados e só había tres discos: Tommy dos Who, un directo dos Monty Python e Homenaje a Violeta Parra de Mercedes Sosa. Os Who foron seguramente o meu primeiro grupo favorito que non era favorito de meus pais e tiven un rencontro intenso con eles unha tarde, pero non tiven ganas de poñer Tommy moito máis porque xa o escoitei un millón de veces. Para desfrutar dos Monty Python aínda necesito subtítulos, así que acabei poñendo o de Mercedes Sosa moi a miúdo e namoreime desta canción, “La carta”:

É unha canción absolutamente simple, de dous acordes. O único cambio é pasar de alternar entre os dous a usar só un, pero esa simpleza é perfecta para soster a forza da melodía e (sobre todo) da narración: chega unha carta* na que lle din a Mercedes (na orixinal a Violeta, claro) que o seu irmán foi apresado e maltratado por apoiar un paro. Ela parte da rabia persoal (sen perder a dignidade) para facer un retrato da inxustiza, a desigualdade e o abuso de poder**: “Yo que me encuentro tan lejos / esperando una noticia / me viene a decir la carta que en mi patria no hay justicia / los hambrientos piden pan, plomo les da la milicia”. Cada estrofa acaba cun “Si”, unha estraña reafirmación do que acaba de dicirse, case ameazadora. Vaise unindo a Mercedes o acompañamento e as voces de Quilapayún, unha música que me parece ao mesmo tempo sutil e poderosa, sobre todo por ese bombo que é toda a percusión do tema. Ao final, despois de animar á revolución, os versos que máis me engancharon, que acaban con un “Sí!” moito máis rotundo que os anteriores:

Por suerte tengo guitarra
y también tengo mi voz
también tengo siete hermanos
fuera del que se engrilló
Todos revolucionarios
con el favor de mi Dios

Emocióname moito a aparición da guitarra na mestura de experiencia concreta e conceptos abstractos da letra. A guitarra e a voz son ferramentas para a expresión, extensións dun sentimento íntimo. A guitarra e a voz aparecen vinculados a Mercedes ao lado dos seus sete irmáns, algo que me parece unha mostra da forza que pode ter a conexión dunha persoa cos instrumentos que toca. “Por suerte tengo guitarra” pode ser igual que dicir “por sorte non estou soa”. É algo que queda máis concreto na versión orixinal de Violeta Parra, que é máis vulnerable, un pouco menos afectada e quizais menos pulida (pero cun primitivismo rítmico que case me parece krautrock). Violeta cantaba “por suerte tengo guitarra / para llorar mi dolor”. Efectivamente, para iso serve a guitarra: unha amiga, un ombro sobre o que chorar. Pero ao non concretalo e unilo a ese ter voz, na versión de Mercedes Sosa a guitarra parece unha arma. É algo co que defenderse e algo co que atacar.

Gústame que se manteña esa ambigüidade, porque é a mesma coa que eu entendo a música: algo que (seino) serve para sentirse menos só e algo que (gustaríame crer) serve para converter as ideas nalgo máis afiado. Son dúas caras da mesma moeda, supoño, e as cancións que máis me emocionan son normalmente as que tiran cara os dous lados.

Pero, volvendo ao tema, é curioso que a guitarra sexa o instrumento con máis poder simbólico para representar o total da música. Resultaríame raro que alguén cantase “por suerte tengo piano”, a pesar de que é outro instrumento que pode darnos harmonía á vez que cantamos. Tamén que alguén cantase “por suerte tengo tambores”, a pesar de que sexan o máis asociado ás armas e de que a percusión sexa a forma de música máis primitiva. Ou tamén que alguén cantase “por suerte tengo ordenador portátil”, a pesar de que sexa hoxe en día o instrumento barato por excelencia***. Isto último paréceme o máis ridículo: aínda que pase moito máis tempo co portátil que coa guitarra, este é unha máquina sen carisma, intercambiable e fría. Quizais demasiado versátil. Pode valer para facer cousas íntimas como escribir ou falar con seres queridos, pero tamén vale para demasiadas cousas banais como para que poida collerlle cariño. A guitarra serve para menos cousas pero cousas que no meu caso me parecen máis cruciais.

Foto de Javier Fernández Pérez de Lis

E non son o único, claro: as mencións á guitarra sempre me chaman a atención cando aparecen en cancións e fanme sentir a miúdo esa dualidade. A guitarra como resistencia á soidade está en “Moverme de aquí” de Aries:

Realmente é habitual que as letras de Aries falen dunha reacción á soidade e á tristeza, e que esa reacción suceda a través da música. Ás veces é explícito, supoño, pero o máis interesante é que os seus temas teñen atmosferas que os fan absorbentes, case habitables, se esa é unha maneira válida de describir unha canción pop. O espazo que crean é íntimo e puro, e cando consigo entrar nel acabo sentindo que a beleza fai que a angustia quede anulada, apagada… (estou tentando non dicir “exorcizada”, pero é o primeiro que se me ocorreu). “Si te sientes solo no eres el único”, cantaba en “Lo que no eliges“, e a min sérveme de moito escoitalo, porque me sinto acompañado. En “Moverme de aquí” di “solo toco la guitarra” nunha situación que me parece angustiante pero na que hai unha saída no interlocutor ou interlocutora (“te siento / si eres feliz, repítemelo”). A guitarra paréceme algo ao que agarrarse nese sitio do que non pode moverse, aínda que podería estar equivocado, claro. Supoño que penso que a guitarra (a música) é a mellor compañía. A resposta ideal á pregunta de que levarías a unha illa deserta.

Ou ao sitio no que esa angustia pode facerse máis patente. Nese sentido e se cadra en calquera outro, a miña canción favorita sobre a guitarra é “Mi guitarra”, de Lidia Damunt:

A canción ten dúas estrofas tristes ás que responde o estribillo repetindo “Y mi guitarra es una máquina de matar el tiempo”. Nunha entrevista Carlos Pérez de Ziriza preguntáballe se a variación sobre o eslogan de Woody Guthrie (“This machine kills fascists”) era unha maneira “de quitar ferro a calquera posible comparación con el ou ao suposto poder transformador do rock na sociedade”, pero ela explicaba que era unha canción sobre o tempo que seu pai pasou inconsciente no hospital antes de morrer. Que estaba alí sempre coa súa guitarra, que efectivamente serve para calmar a desesperación e facer tempo. Hai unha cousa catártica en tocar a guitarra (isto si que o teñen moitos instrumentos musicais), unha liberación en poder rasgala mentras fas forza cos dedos para facer un acorde. É un instrumento que suxeitas contra o corpo e pode dar, pola vibración, a sensación de que o ruido sae de ti, e de que con ese ruido botas algún demo fóra. Ese poder explica que a frase se pareza á de Woody Guthrie pero con esa variación tan emotiva. É normal: a única diferenza é que apunta cara adentro (cara matar o tempo) e non cara a fóra (cara matar fascistas), pero supoño que non fai que deixe de ser unha arma. Para facer calquera cousa hai que ser quen de sobrevivir á tristeza.

[Cando tiña dezasete anos xuntei uns aforros e un aguinaldo da miña tía e merquei a miña guitarra, e estiven moi contento e fíxenlle unha foto e subina ao meu Fotolog. Falaba de non ser quen de bautizala a pesar de sentir que era como unha persoa. Era un pouco prosa de adolescente facéndose o interesante pero creo que había algo de verdade naquelo.]

 

* Outra canción sobre unha carta que escoitaría un millón de veces:

** Para min, a rabia e dignidade na denuncia da inxustiza de “La carta” resona moito cos casos da xente que está sendo detida agora por suposta apoloxía do terrorismo nas súas cancións, quizais especialmente co de La Insurgencia por algún testemuño contado dende fóra, como o da nai de Saúl:

*** É importante o barato e manexable das guitarras para que teñan esa capacidade de facer compañía. Podes comprar unha guitarra Academy por 120 pavos ou así, e podes camiñar con elas. E as que non son eléctricas podes tocalas en calquera sitio. Bueno, as eléctricas tamén aínda que só as escoites ti. E é un instrumento que sona cando o tocas, co cal non se volve moi frustrante e ofrece a mitoloxía automática de converterte en creador ou creadora de rocanrol no momento no que agarras as “guitarras guardadas en el placard“, como cantan El Mató a un Policía Motorizado. É unha satisfacción tremenda porque te encadras de súpeto dentro dunha tradición que, por falsa que sexa, sintes como rebelde, antisocial, valente e molona. Claro que iso tampouco é o rol do rock and roll agora e en todo caso este artigo non ía sobre iso.

Máis cancións que falan de guitarras e das que non falei aquí porque non se refiren ao que quería dicir: “Ó Miguel” de Pega Monstro; “Won’t Get Fooled Again” de The Who; “Con mi guitarra mataré a tu mamá” de Superuva, que atopei neste artigo que lle vin compartir a María Velo; “So You Want To Be a Rock and Roll Star” dos Byrds e outras cancións sobre o rock como “Quiero bailar rock and roll” de Cucharada ou “It Will Stand” de The Showmen. “A Voz do Violão” de Caetano Veloso si que fala diso (“eu tenho um companheiro inseparável / na voz do meu plangente violão”) pero é unha canción coa que non teño eu unha relación de intimidade porque acabo de atopala agora. “Fender Stratocaster” de Jonathan Richman resúmeo todo moi guai pero xa falei suficiente del na entrada anterior.