Acabei o curso moi canso e usei o verán para descansar, así que esquecín no seu momento deixar por aquí rexistro deste episodio do Fan fan, a segunda parte deste do que si falei. A primeira parte ía bastante sobre cemiterios e lugares de peregrinación trazando un pouco a relación do fandom coa relixión. Neste caso hai outro tipo de viaxes (aínda que as viaxes de fan nunca deixan de ter un certo punto místico), entre elas a de Juan Esturao a Quins seguindo o rastro de Emilio José (ilustrada por esa foto que me cedeu para a ocasión).
Ademais de Esturao, interveñen no programa Adrián Estévez e Martiño Suárez falando, respectivamente, de viaxes inspiradas por Ramón Otero Pedrayo, ou os Ramones e o punk de Washington DC. Outras cóntoas falando de cancións de Mac deMarco, Television Personalities, St. Etienne ou George Harrison, e houbo tempo tamén a que soasen os Ramones, Dag Nasty, Cuchillo de Fuego, Columna Vegana, Cecilia ou A Charanga do Cuco de Velle.
Quedoume mágoa ao facer estes dous programas de non incluír a viaxe ao lugar de nacemento de Jonas Mekas que Mar Catarina lle contara a Xiana Arias hai un tempo para o Diario Cultural, pero xa estaba recollida dunha maneira preciosa co título “A estrada de terra a Seminiskiai” así que o que fago, por se tedes gana de visitar outro sitio máis, é enlazárvola aquí.
Se metes fotos cun fondo máis ou menos neutro no Paint 3D e pulsas “Selección mágica” pasan cousas así. Estes eran os Homens, que quedaron segundos.
Hai unhas semanas María Yáñez pediume unha lista de vinte cancións en galego de entre 2001 e 2020 para a lista que acaban de sacar en VINTE mesturando as escollas de vinte mulleres e vinte homes. Eu estou moi contento de que me chamase, paseino moi ben facendo a lista e quería explicar un pouco o proceso de facela, tamén porque non podemos quedar con normalidade para comentala, rajar do que non nos gusta, celebrar o que si e esas historias.
Primeiro fixen unha lista en bruto con todo o que se me ocorría que me gustaba moito, ás veces con cancións concretas e outras con artistas ou bandas sen escoller tema. É dicir, é moi difícil escoller só unha canción de Emilio José ou de Malandrómeda. Tamén había grupos que cousas que escoito algo menos pero que me gustan igualmente, por non descartar cousas antes de tempo. Era máis ou menos isto:
2. Logo fíxenme unha lista para escoitar en bucle e ver que cousas me apetecía máis escoitar e cales menos. Fun tamén vendo que temas escoller dos que estaba entre varios. De Malandrómeda quedei con “Encontro con !@#$%!!” porque se cadra é a que máis veces oín decidíndoo eu. De Emilio José escollín “♥” porque me gusta tanto que xa só se me ocorreu o criterio de ir ao peso e coller o tema máis longo de Agricultura livre, que é o meu disco galego favorito (bueno, e tamén porque me gusta que a noción de canción de Emilio José é diferente á habitual e nese tema queda moi claro). De Ataque Escampe descarteinas todas porque me daba un pouco de pudor votar por un grupo no que toco, aínda que fose polas que fixeron antes de estar eu no grupo e que me fixeron ser fan. Estaba entre “A vitoria“, “Orde e progreso“, “Mondariz-Balneario” e tamén pensei en “O amor en technicolor” e “O amor en Fujifilm“. Dos Telephones Rouges costoume un anaco e deixei “Eine kugel” porque a escoitamos moito ultimamente na casa, dándonos conta de que é destas un pouco premonitorias cando canta “boto de menos a xente / e non a quero ver”.
3. Logo xa fun descartando esas cousas que igual tería posto se tentase buscar un criterio “obxectivo” de “importancia” ou “calidade”. Penso por exemplo en Mercedes Peón, que me parece que é moi sabia e moi talentosa pero logo na casa non me soe apetecer escoitar, e polo tanto non é a día de hoxe música importante para min.
4. Despois descartei cancións e proxectos que si que son importantes para min, e aí tiven varios criterios distintos. Descartei as cancións de Fluzo ou Non Residentz porque xa puxera unha de Malandrómeda e así non enchía todo de proxectos do Hevi. Tamén descartei “Ana de Palacio” de Metralletas Lecheras e “Catro anos máis” de Travesti Afgano porque xa puxera “Negro teenager” de Señor Anido e Señora Álvarez, e “Mundo Nuno” de Mundo Prestigio e Grande Amore porque xa puxera “todos.xuntos.unidos.sempre” de Oh Ayatollah. Descartei “Pánico (merda de dj)” de Fanny + Alexander porque ao final era unha versión dos Smiths e tíñame un pouco menos de mérito, igual que “Son un piñeiral” de O’Leo de Matamá (aínda que estiven escoitando moito este nadal o seu disco sé [mente de vencer]e igual agora tiña metido algún outro tema). E logo xa me quedaron polos pelos por meter “Lausanne (on my mind)” de Familia Caamagno, “Minueto de Monfero” de Ki e “Sabichón do carallo”, un mash up de Ultramarinho que mestura a Farruco con Fatboy Slim e que sempre me flipou.
5. Entón a lista que me quedou é esta, por orde cronolóxica inversa:
Lamprea Explosiva – Flores (2020) Sleepy Spice – Abur (2019) Oh! Ayatollah – todos.xuntos.unidos.sempre (2019) Baiuca feat Aliboria – Olvídame (2019) Faia – Doncos (2019) Pantis – Mar (2018) Chicharrón – Que máis dará? (2018) Contenedor de Mierda – Ponte de pijo (2018) Peña – Ensíname (2017) Dois – Xardíns (2017) Zurraspa – Caracoíño (2016) Sr. Anido & Sra. Álvarez – Negro teenager (2016) Malandrómeda – Encontro con !@#$%!! (2016) Emilio José – ♥ (2015) Das Kapital – Grecia (2013) Telephones Rouges – Eine kugel (2012) Samesugas – Tóxico injecta (2011) Peret – Apaga o candil (2009) The Homens – Calamar (2009) Pescando em Copacabana – Deixa pra lá (2007)
Metín todos os temas nunha playlist de YouTube menos “Caracoíño” e “Negro teenager“, que podedes escoitar en Bandcamp.
Logo estiven pensando un pouco sobre o que eu mesmo escollín e sobre o que saíu en xeral. Nas cancións que puxen hai algo máis de homes que de mulleres, aínda que as que teñen só homes son case todas das máis antigas, así que se cadra a cousa vai a mellor. As cancións de Emilio José e Pescando em Copacabana tiven dúbida sobre se ían considerarse galego ou ourensiano ou portugués (pero non se abriu tampouco o debate lilngüístico). A única canción que puxen dun grupo galego que cante moi maioritariamente en castelán é a de Dois, e non foi tampouco unha cousa meditada. Simplemente deume a sensación de que normalmente os temas en galego de grupos que me gustan pero só o usan de vez en cando (como “Liska” de Vietnam, “Non sei” de Srasrsra, ou os de Triángulo de Amor Bizarro) son bastante menores dentro do seu repertorio. Si que puxen unha das cancións en galego de Peret, a súa versión de “Apaga o candil”, que me parece que entra dentro doutra liña, que é a de xente que non naceu en Galicia (que tampouco é que sexa tan importante a cuestión, pero ten a súa relevancia) e se achega á lingua ou á tradición e fai con ela un pouco o que lle peta (non sei, salvando as distancias tamén me viñan á cabeza Rodrigo Cuevas ou MounQup). E bueno, quero moito a Peret, a súa música é das que máis alegría me dan na vida e gústame tamén pensar que aprendeu este tema no Luar.
Tamén me pareceu importante pensar noutra cousa: a Peret quéroo moito pola súa música, pero non o coñezo de nada. Pero logo na lista puxen xente á que quero moito na vida real, que son amigas e amigosmeus. Evidentemente, quero crer que non fixen a lista por amiguismo, e xa expliquei que pasei moito tempo pensando nas cancións que me eran máis importantes. Pero onte falabamos polos grupos de whatsapp de Ataque Escampe e de Esposa e saían algunhas cuestións importantes arredor disto. Escoitamos máis á xente que nos cae mellor? Unha canción pode volverse máis importante se a fai alguén que queremos? Creo que si, e nese sentido podo entender que alguén puxese na lista algunha canción dos seus propios grupos (a min, xa digo, dáme pudor). Non sei, a escena galega é pequena, así que tamén hai a opción de admirar a alguén desde unha relativa distancia e logo descubrir que é imbécil: neses casos recoñezo que a min normalmente me apetece menos escoitalos. É parecido a cando ves a algún famoso facer declaracións ridículas e “che cae o mito”, só que aquí non te enteras pola prensa senón por terceiras persoas.
Esa falta de distancia tamén me fai pensar en que, sen que a música sexa a miña profesión, participei na edición do disco de Señor Anido e Señora Álvarez (PORNO foi un dos selos que puxo cartos e fixen a nota de prensa) e o tema de Oh! Ayatollah foi parte do proxecto Cinegalicia que coordinaramos Brais Romero e máis eu (e puxen os dous na lista). Así que eu que sei, igual isto quita credibilidade ao que escolla. O feito de que a música en Galicia estea bastante vinculada á precariedade ou ao traballo voluntario vai facer que haxa casos nos que quen escribe sobre música tamén toque, tamén organice concertos, edite discos, se dedique á comunicación… e entón se cadra temos interese en promover determinadas cousas, aínda que sexa inconscientemente. Que por outra parte se escolles editar un disco será porque che gusta e é normal que despois o poñas nunha lista… e bueno, igual en contextos máis profesionais é peor por haber máis cartos polo medio. Non sei.
Estes eran Oh! Ayatollah.
A lista xeral é unha cousa bastante rara, porque ten no número 1 a Das Kapital, que me parece o que podía cadrar máis cunha votación moi “da crítica” (un grupo cun discurso estético e político moi traballado e coherente, pero sen un percorrido longo no tempo nin en directo) e logo cousas moito máis populares (no musical e nas cifras) ás que seguramente prestaron máis atención nos medios xeralistas e menos na prensa especializada. Tamén os mundos do pop e o indie cos máis achegados ao tradicional, cousas xeracionalmente bastante diferentes e probablemente tamén diferentes no ideolóxico (entre o máis nacionalista e o menos nacionalista). E creo que por iso é unha lista que pode ser relevante e que ten mérito como María Yáñez xuntou perfís moi diferentes. Probablemente case todo o mundo vexa na lista algo que lle encanta, algo que lle dá igual e mesmo algo que odia, así que iso pode facer que sexa representativa e axudar a que non entendamos a música en galego en termos de militancia: faise moita e de moitas maneiras así que temos dabondo para reaccionar como queiramos.
De todas formas logo entrando no excel coas votacións vese que a cousa tamén é que hai quen repartiu moito o voto entre unha chea de cancións: Emilio José ten 14 distintas, Chicharrón teñen 10, Malandrómeda 9, etc. E en xeral para min o máis importante é que serve para pensar e aprender outras cousas, e como hai 426 temas diferentes estou facéndome a lista con todas aquelas cousas que non coñezo ou que quero volver escoitar por se agora me gustan máis que doutra vez.
Esta foto de David Tombilla no último concerto de Unicornibot, na que sae Gael Carballo gravando, está ilustrando o evento de Cancións, caras e lugares,unha sesión de vídeos de concertos dunha escena galega que programei para o Cinema no Xardín do Liceo Mutante, este venres 26, e cóntovos un pouco por se queredes vir.
De que escena galega falamos? Falar de escena underground galega, por exemplo, como se só houbese unha, sería faltar un pouco á verdade, porque case todas as escenas que haxa por aquí van ser underground e hai realidades nos mesmos lugares que apenas se tocan (iso pode ser triste, pero xa é outra cuestión). Para ter un punto de conexión, escollín vídeos nos que saen bandas que tocaron algunha vez no propio Liceo, co cal penso que se recolle unha especie de vínculo que está preto da autoxestión e dunha relación pouco xerárquica entre quen está no escenario e quen non: as persoas que tocan poden aparecer outro día bailando en primeira fila, ou facendo o son, ou a cea, ou gravando vídeos.
Tampouco quero rallar moito dándolle voltas a isto dos vídeos de concertos, porque xa falei deles nun texto que escribín hai un par de anos que se chama Equilibrios precarios. Pero si que quero repetir que me parece que estes rexistros son importantes e abren unha maneira de representar a realidade da música diferente á habitual no documental musical, nos medios especializados, nos videoclips e noutras formas que recollen concertos, en parte porque é un rexistro ao alcance de calquera:
Igual que a escena, é menos xerárquica: as bandas deixan de ser o elemento central e aparecen outras experiencias e persoas, ademais de que estes vídeos están gravados por artistas, profesionais e amateurs a partes iguais.
É bastante libre esteticamente: hai dende experimentos moi guais coa montaxe a vídeos de móbil completamente improvisados.
Parécese ao cinema doméstico: son imaxes moi importantes ou incomprensibles en función da relación que teñas con elas. Se non tes un coñecemento previo sobre o que (e a quen) estás vendo e escoitando é probable que te sintas como se vises o vídeo do cumpreanos dun neno austríaco. Se o tes, pode ser como ver a túa familia.
Ten un valor documental e etnográfico: recolle persoas, actividades e cancións que doutra maneira nunca serían recollidas e que ás veces nunca son gravadas.
Na sesión hai vídeos de Flaco Fláquez, David Tombilla, Teo e Sonia, Mar Catarina, Rubén Domínguez, Anxos Fazáns, Borja Vilas, Yasmin El Hachimi, Gael Carballo, Carlos M. Peñalver, Darío Real, Quete McFly e María Yáñez.
Saen Unicornibot, Mullet, Emilio José, Lamprea Explosiva, Meus, Zara, Telephones Rouges, Travesti Afgano, Glitchgirl, Fantasmage, Malandrómeda, Contenedor de Mierda, Terremoto Sí,Cuchillo de Fuego e Srasrsra.
Este domingo acababa a tempada do programa de Xiana na Radio Galega e pediume facer unha colaboración máis breve do habitual para pechar a sección de Un tema e un tema. Non o pensei moito e fíxeno sobre cancións breves, así que atopei unha chea de temas galegos de menos dun minuto e puiden poñelos enteiros. Pero quedei coas ganas de compartir os demais, así que ademais dos 9 ou así que pinchei comparto aquí unha lista doutros moi chulos que fun atopando. Na radio puxen a Chicharrón, Srasrsra, Avecrem, Bazongo, Lamprea Explosiva, Os Resentidos, Aries, Os Gru e Metralletas Lecheras, dos que atopei esta foto entrañable do día que tocamos Monstruo con eles no Swass en Ourense. Quedei moi contento porque supoño que no capitalismo avanzado escoitar tantos discursos artísticos diferentes en tan pouco tempo dáche a sensación de aproveitar o tempo ao máximo. Vós podedes facer igual.
Podedes escoitar a sección (e o programa enteiro) aquí. E abaixo de todo iso puxen máis cancións galegas breves que me gustan.
Normalmente empezo cunha canción que soa de fondo mentres explico de que vai a sección esta vez. Quería poñer un breve pero nese caso non ía darme tempo a falar, así que puxen “Heatwave” de Martha and the Vandellas porque facía calor. Pero agora podo poñer un tema breve estranxeiro e vai ser este de Bikini Kill, que é super rotundo.
Hoxe Xiana pediume que fose breve, así que vou falar da brevidade. A min a brevidade non se me dá ben, pero hai un montón de xente en Galicia á que si, así que escollín unhas poucas cancións breves desa xente, e propúxenme aprender do seu exemplo. Entón non vou dar a chapa sobre ningunha pero vou dicir o título, a duración e algo importante sobre cada unha delas. Duran todas menos dun minuto.
Vou empezar por unha canción sen título de Cancións clínicas, o último disco de Chicharrón. Dura 44 segundos. Gústame moito como é luminosa e etérea pero está cortada por eses golpes violentos.
Agora “Fusión nuclear”, de Srasrsra. Dura 58 segundos, é un pouco longa pero nese tempo ten unha estrofa, dous estribillos, unha ponte cunha guitarra chulísima e uns coros xeniais que din “guai” ao tema da fusión nuclear.
Esta que vén é “Una chicha loca”, de Avecrem. Dura nove segundos. Parece o momento final dunha canción, cando os membros dun grupo se poñen de acordo para pechar o tema, pero niso atopa unha melodía e resume o son do grupo, coa guitarra chirriante e unha batería entre o firme do rock e o aberto do jazz.
Podemos irnos a algo aínda máis breve: “Baspingo”, o tema inicial do debut de Bazongo, dura tres segundos e é perfecto para empezar un disco: ese saxo sona xoguetón e misterioso, e o acople promete algo que explotará. Se entendemos o punk como música libre, aquí vemos a liberdade para escoller canto dura unha canción sen ter que poñerlle estrutura con repeticións e todas esas cousas.
Bazongo están no colectivo Caracol Negro, como Lamprea Explosiva, que son mestres da sabedoría breve na liña do Castelao de Cousas da vida. Nos 42 segundos de “O medo é o motor que move o mundo” fan un collage con versos de Xela Arias, Lois Pereiro e Sabela Oxea.
Agora vou poñer “Teño soños”, dos Resentidos, que dura 22 segundos e parece un musical, con dous personaxes e un final inesperado.
Seguen tres un pouco máis longas. Esta é “Facts (canción a Coki)”, de Aries. Dura 52 segundos e pode falar da natureza ou de como hai cousas que non fai falta dicir entre xente que se quere.
Esta é “El Hueso”, fixérona Os Gru e tamén ten que ver coa natureza. En 56 segundos super evocadores resume o ciclo da vida dende a observación dun óso de aguacate.
Por última do programa [aquí poño máis debaixo], un clásico esquecido da canción melódica galega: “Faire l’amour” de Metralletas Lecheras. 57 segundos con baixo, percusión, o que creo que é un taladro unha aspiradora e Rafa Anido Zé Pequeno en modo crooner. Non podo evitar pensar en que as orquestras galegas acabarán incorporándoa ao seu repertorio.
Por seguir co bonus de temas breves galegos que me gustan moito, quedoume sen meter “Sacyr Vallehermoso”, un tema de Emilio José con 34 segundos preciosos. Sacyr Vallehermoso é unha das grandes contrustoras españolas, pero esta música parece representar máis ben unha especie de locus amoenus que debe corresponderse coa parte do Vallehermoso.
Contenedor de Mierda sempre van directos ao gran e non hai cousas innecesarias no que din e fan. É todo sustancia. Dentro das súas cancións máis breves son moi fan de “Redes fecales”, que retrata o mítico odio que nos medra ás veces ao usar Internet en 49 segundos.
Tamén me encanta “Vómito en tu cara”. Na entrevista que fixemos no blog do Galician Bizarre falabamos de como os seus temas teñen argumento, narración. O deste, que sucede en 42 segundos, contábao Anxos:
“Vómito en tu cara” é o primeiro tema que surgiu en Contenedor de Mierda, antes de que existise Contenedor de Mierda porque Sara escribiu unha letra. A canción fala deste momento na vida no que te despertas con resaca, quizais aínda borracha, e se che mezclan as ganas de foder coas ganas de vomitar. E xa está! A todos nos pasou eso algunha vez.
Ás veces as cancións breves levan todos os elementos típicos das cancións (estrofa, estribillo, solo, ponte e esas historias) pero outras parecen ter liberdade para xogar sen cinguirse a iso e dáme a sensación de que case hai máis riqueza e imaxinación nos temas de menos dun minuto que nos que van dos dous aos catro habituais na canción pop. Ou tamén fai falta imaxinación para resolver unha canción pop en menos dun minuto, claro. Por exemplo, hai temas que xogan a romper dentro da secuencia dos discos, como pasaba cos instrumentais ambientais de Chicharrón en Cancións clínicas ou algúns experimentos de Los Locos Hongos como estes 26 segundos de “Dentrísimo”.
En A grande evasión de Ataque Escampe había tres temas preciosos só con piano que levaban o nome dos tres aeroportos galegos e parecían dividir en seccións o disco dalgún xeito. O que máis me gusta é o de Lavacolla, e demostra outra vez que ás veces neste formato de duración mínima (aquí 39 segundos) poden pasar cousas que non pasan noutros. E aquí quedoume unha conclusión bonita para o que quería dicir, así que o resto de cancións breves galegas guais coas que din póñoas sen máis para non dar a lata.
“No conozco la O”, de Laura LaMontagne, 53 segundos.
“Picolo vas de verde”, de Terbutalina, 35 segundos.
“Non credo en el amore”, de Siniestro Total, 53 segundos.
“Ñañeiro”, de Djalminha, 47 segundos.
“Todos contra el fuego anal”, de Unicornibot, 43 segundos.
Estes días estiven lendo e escoitando o libro-disco do Torgal, que recopila textos e cancións para celebrar o seu 15 aniversario. Fixéronme moi feliz pedíndome un texto para o proxecto, no que tamén colaboramos Esposa cunha canción inédita, “Nube branca“, e fun moi feliz tamén ao telo nas mans, especialmente lendo o texto de Fran Gayo e descubrindo cancións fantásticas de grupos e artistas que xa sabía que me encantaban (como Malandrómeda ou Juan Wauters) e outros que tiña moito menos controlados (como Los Hermanos Cubero ou Pescando en Copacabana). O texto penso que se explica só. O trebello pódese mercar aquí, na web de Mont Ventoux. As fotos de cando tocamos Esposa con Peña no Torgal son de Cenizas en el aire. O resto de imaxes de momentos ourensanos atopeinas no móbil, e a das galerías é de La Región.
Le he preguntado a Isaac Torgal si mi texto para este libro tenía que ser en castellano, porque siempre que puedo escribo en gallego. “Sí, será más fácil que alguien lo compre en Murcia si es en castellano”, me ha dicho, y aunque le he contestado “jajaja vale” para no preocuparme me he sentido un poco mal. Me he agobiado un poco, porque no sabía qué escribir sobre el Torgal y su respuesta me añade más presión. En concreto, por dos cuestiones.
La primera cuestión es la originalidad. Me imaginaba siendo el único escribiendo en gallego. Sería fácilmente distinguible del resto de textos. Es cierto que es de vagos basar tu identidad y tu supuesta originalidad en eso, pero también lo es que utilizar un idioma diferente te hace expresarte de otra manera. En castellano, por ejemplo, me caigo peor. Otro ejemplo: hoy por la mañana escuché un disco en galés de Gruff Rhys y no entendía nada pero sonaba muy bonito, y distinto a sus discos en inglés. Una vez conversé con Gruff Rhys en un festival de cultura en lenguas minoritarias en Italia y me habló del Torgal. También de unos compatriotas suyos que le cortaron la pierna al cadáver de un condenado a muerte y fueron a enterrarla junto a la catedral de Santiago. Quizás la idea de Galicia para los músicos y músicas pop internacionales es un poco esa, un bar de Ourense y un monumento milenario. Fue una conversación original. Pero eso no es a lo que iba.
La segunda cosa que me añade presión es esa persona de Murcia. ¿Quién es y cómo puedo interesarle? Primero me imaginé un señor, quizás porque me sonaba el título de esa peli de Fernando Fernán Gómez que no he visto, Ninette y un señor de Murcia. Después pensé en qué sé de Murcia y sé que de allí (bueno, de la Manga) es Lidia Damunt, una de mis cantantes favoritas y que es original y, por lo que he visto en Google, no ha pasado por el Torgal (se lo recomiendo). Y… En realidad no me preocupa mucho lo de Murcia, pero me he decidido por empezar el texto así porque me parecía original, y luego he puesto algo sobre Murcia esperando que su gente valore esta referencia a su realidad en este libro. Quizás allí se pueda comercializar con una pegatina que ponga “CONTIENE REFERENCIAS A MURCIA”. (Decía que en castellano me caigo peor: es porque me sale este tono un poco capullo, como de estar haciéndome el gracioso. En gallego creo que soy más sentido, más emotivo).
En todo caso, vuelvo al tema de la originalidad, que me preocupa más. Mi primera intuición fue pensar en cosas buenas que decir sobre el Torgal. Luego pensé que este libro estará lleno de esos merecidos elogios y quizás podría hacer lo contrario. Nadie más dirá nada negativo sobre el Torgal en el libro del Torgal, ¿no? Yo tampoco, sería de mal gusto. He intentado introducir aquí una cita de alguien hablando mal del Torgal, así que he buscado “Café Pop Torgal mierda” y “Café Pop Torgal basura” en Google, pero nada. Esto nos indica que se trata de un lugar magnífico, y nos mete en el problema típico de las cosas que ponen de acuerdo a todo el mundo: la falta de conflicto y el consiguiente aburrimiento. Es como lo que decía Orson Welles en El tercer hombre comparando Italia y Suiza: “en Italia, en treinta años de dominación de los Borgia, hubo guerras matanzas, asesinatos… Pero también Miguel Ángel, Leonardo y el Renacimiento. En Suiza, por el contrario, tuvieron quinientos años de amor, democracia y paz. ¿Y cuál fue el resultado? ¡El reloj de cuco!”.
¿Es el Torgal la Suiza de los cafés pop? En realidad no. He buscado el conflicto y lo he encontrado preguntando a una de mis amistades ourensanas, que no quiere dar su nombre: “El Torgal no querrá publicar nada diciendo que son unos snobs, o que por lo menos esa es la imagen que proyectan antes de conocerlos. Y una vez que los conocemos igual nosotros nos convertimos también en snobs y no lo detectamos”.
Por fin tenemos un poco de chicha. Una acusación de snobismo, de exclusividad, que no voy a desmentir directamente porque me da la excusa para hacer lo que realmente pretendía desde un principio, que es hablar del Torgal para hablar de otras cosas. En concreto, dos cosas verdaderamente conflictivas en las que pienso al pensar en el Torgal. La primera es hasta qué punto nos une nuestro gusto musical a alguna gente (y nos separa de otra). La segunda es Ourense y qué hacer con ella.
Xente facendo cousas en Ourense
Salto al pasado. La primera vez que fui al Torgal fue con mi amiga ourensana Paula, que ahora vive en Francia. Fuimos a ver a Julio de la Rosa mientras mis otros amigos ourensanos veían a Motörhead en Vigo. Recuerdo ver, bajo el cristal de la barra, un montón de fotos, listas de canciones y entradas, entre ellas una del concierto de Jonathan Richman y Tommy Larkins en Santiago. Guardo esa misma entrada desde que tenía 14 años porque Jonathan es mi artista favorito y seguramente mi persona favorita de entre las que no conozco. Cuando tenía 14 años mis amigos no conocían a Jonathan y conseguí que lo adorasen un poco insistiendo mucho. Con el tiempo me encontré cada vez un poco más a menudo con gente que adoraba a Jonathan sin ser por mi culpa, y mi reacción instintiva siempre es de excitación: ¿Habré encontrado un alma gemela?
En consecuencia, ¿son la gente del Torgal mis almas gemelas? Con el tiempo he descubierto que no, y además que no tienen por qué serlo. Normalmente, la gente NO es la música que escucha. Escoge tu ídolo o ídola y tendrá miles o millones de fans gilipollas que definen su identidad con las mismas canciones que tú: es pura estadística. Encontrar almas gemelas es un proceso más complejo que encontrar alguien con quien hablar de, no sé, Epic Soundtracks. Aunque eso también está bien, y seguro que en el Torgal hay alguien con quién hacerlo.
Y sin embargo, mi problema es que mi idea de la música pop es puramente adolescente: escuchar canciones en tu habitación-refugio llena de pósters y desarrollar una intimidad con ellas que no tienes con otra gente. Esto funciona muy bien para Belle and Sebastian o los Smiths. Es casi un tópico pero no deja de ser bonito y medio cierto (como muchos tópicos). Luego encuentras a más fans y piensas que sufrieron la misma soledad e inadaptación que tú, y te sientes unido o unida al resto de habitaciones-refugio del mundo. No lo llamaría afinidad de gustos, sino más bien afinidad de pasiones. La búsqueda de gente que pueda sentir esas mismas pasiones que tú me parece natural y hermosa. Queremos sentirnos menos solos. En el Torgal, aún sin estar entre almas gemelas, me siento menos solo. Pero he encontrado personas que me han dicho algo parecido a lo contrario, y también es normal: esas comunidades afines excluyen al mismo tiempo que acogen. De ahí la acusación de snobismo al Torgal, supongo, por parte de alguien que querría (más o menos secretamente) formar parte de su comunidad. Tengo una explicación más detallada de otro amigo sobre el funcionamiento de ese “ecosistema”:
“Yo todavía no me considero un regular del Torgal pero voy camino de serlo, de formar parte de su “fauna”. Porque aquello se siente como un ecosistema, en equilibrio pero en constante cambio, y los turistas como yo no pueden siquiera entender la complejidad de las relaciones sociales y de poder que se producen en ese lugar. Ya estáis hartos de oírme, pero siempre me sentía allí como alguien que no está pillando la broma. Por debajo de esa superficie de apariencias y palabras amables hay como un magma subterráneo de significados y códigos ocultos que se mueve lentamente a su propio ritmo y que solo los iniciados pueden sentir. Yo me imagino como un secundario episódico del bar de Cheers en las últimas temporadas, que no se imagina lo que ya vivieron en ese bar y lo que significan los unos para los otros. Pero esa sensación (que sigue ahí) dejó de resultarme inquietante y ahora me pregunto la razón de que el Torgal no llegase a ser nunca mi bar. Si me remonto al instituto, no recuerdo las causas pero siempre consideré el Torgal como el sitio de los “guays”, y no tengo a nadie en la cabeza, eran los guays como ente inmaterial. Como yo me consideraba un pringado dentro de las castas sociales de la enseñanza secundaria pues ya no lo consideraba mi sitio.”
Como antiguo adolescente no popular, entiendo perfectamente la tendencia a odiar lo que es guay por ser ajeno a mí. Creo que en el Torgal deberían estar felices de ser “guays” y cumplir esa función social para alguien. Seguramente las acusaciones de snobismo vienen en parte de nuestro adolescente interior, buscando el lugar donde encajar y frustrado por no encontrarlo. El Torgal da la sensación de ser un club al que merece la pena pertenecer. Y merece la pena odiar a cualquier club al que merezca la pena pertenecer (mientras no formes parte de él). Pero aunque haya ese carácter de club que no es extensible a cualquiera persona que pase por allí, no creo que pretendan excluir a nadie, porque siguen siendo un bar y tratan muy bien a los clientes, te ponen caramelos con las infusiones, cocktail de frutos secos con las cervezas, etc. Una vez un amigo chocó, creemos que accidentalmente, con una foto de Christina Rosenvinge colgada en la pared y la rompió, pero ni David ni Isaac se enfadaron. Una vez otros amigos se bajaron los pantalones en señal de protesta por la selección musical de una pinchada allí y les invitaron a beber si hacían el favor de subírselos. Una solución bastante elegante. Eran buenas oportunidades para excluir a esta gente de ese ecosistema y no las aprovecharon. ¿Qué habrían hecho unos snobs?
Aquí un inciso: ya que estoy hablando de cómo el gusto musical nos une o nos separa de la gente, quería aprovechar esta palestra para rebatir un poco la corriente revisionista del indie (porque el Torgal es un sitio bastante indie) que lo acusa de ser un simple mecanismo de distinción cultural (es decir, lo acusa básicamente de snobismo). Me parece sano e incluso necesario políticamente poner sobre la mesa el absurdo de aquellos grupos “independientes” cantando en inglés y su falta de compromiso político o social, pero me parece un poco cínico acusar a la gente de escuchar grupos para distinguirse culturalmente de los demás, incluso aunque el efecto de distinción exista. Es dar por hecho que las emociones que pueden sentir no son sinceras. Y eso sí es snob, y sí que es irse de original. No quiero caer en un relativismo absoluto, pero creo que debemos asumir que los productos culturales más lamentables y reaccionarios pueden producir en su público las sensaciones más bellas. No sé si escuchar a Australian Blonde te podía o puede hacer más guay a ojos de alguien, pero aunque alguien (no sé quién) lo finja para “molar” (que ya sería retorcido) no significa que otra gente no pueda sentir algo intenso dentro de sí misma con sus canciones.
Nas escaleiras do concello de Ourense
Me pongo con el tema de Ourense para ir acabando. Ourense es geográficamente un agujero: una ciudad metida en un valle con calor extremo en verano y frío bastante extremo en invierno. Está habitada en su mayor parte por funcionarios y funcionarias y jubilados y jubiladas. Es la capital de la provincia de su mismo nombre, gobernada desde tiempos inmemoriales por la saga política de los Baltar (en realidad desde 1990, pero nací ese año y más atrás no tengo memoria), conocida por cosas como la autodescripción de Baltar padre como “cacique bueno” o la denuncia por acoso sexual a Baltar hijo (archivada). La mayoría de mis amigos ourensanos describen intensamente Ourense como un agujero, también en su sentido figurado. Un lugar al que vuelven a caer cuando sus ambiciones fracasan y tienen que volver a casa de sus padres y madres. Uno de los lugares más envejecidos del mundo, una provincia en la que los principales empleadores son la propia Diputación, Coren (grupo de cooperativas agrícolas) y el Sergas (el servicio gallego de salud), según me dijo otro ourensano. Un lugar que se muere poco a poco y en el que te mueres poco a poco, en el que el alcohol es bueno, fuerte y barato y la comida también.
Una de esas amigas resume el problema así: “La gente que hace, lo hace todo, y el resto se marcha. Bueno, o roba o oposita”. Lo pintan como un sitio sin futuro, especialmente para trabajadoras y trabajadores culturales precarios (que es a lo que nos dedicamos casi todos), ya que la mayoría de iniciativas culturales pasan por las instituciones. En definitiva, a cualquiera le rompe un poco el corazón verse abocado a marcharse de su ciudad con la sensación de que esta no le ofrece nada. O querer marcharse y no ser capaz. Lo pintan como un lugar muy poco esperanzador, pero creo que, a pesar de todo lo malo, se recrean un poco en su sensación de que es una mierda. Mis amigos que no son de Ourense adoran Ourense en general, y está llena de cosas fascinantes, algunas comentadas habitualmente (las termas, las pulpeiras, el puente romano, la catedral, el casco viejo, el propio Torgal, el licor café) y otras no comentadas casi nunca, como sus sorprendentemente abundantes galerías comerciales. Casi 30, sumando cerca de 1.000 locales.
Voy a hablar de las galerías, que es lo más original para este caso. Estas galerías son una idea brillante para cualquier lugar en el que llueva a menudo o haga frío o calor extremo, porque puedes pasearte bajo techo, pero alguien inventó los centros comerciales y jodió su atractivo para los negocios. Ahora muchas están casi vacías pero es maravilloso encontrar recovecos dentro de los edificios que te llevan a otras calles, o a plazas interiores, o a locales que se mantienen igual que en 1980. Es una sensación extraña estar en un sitio en el que hay un equilibrio extraño entre belleza, decisiones erróneas, decadencia y posibilidades. Ourense es, en ese sentido, bastante parecido a sus galerías comerciales, y a mí me causa una sensación parecida a la que me causa Galicia en general. Mis amigos ourensanos no comparten esto porque dicen que los que somos de la costa vivimos en un dinamismo que nos impide comprender realmente cómo funciona Ourense (para saber más sobre la diferencia entre la Galicia costera y las provincias de Lugo y Ourense es mejor escuchar los discos de Emilio José). Pero hoy he leído en una entrevista esta reflexión de Rafa Anido, referida a Galicia pero que es más o menos igual de aplicable a Ourense: “En cien años o así desaparecerá después de ser de uno de los primeros países de Europa, así que hay que cantarle en su ocaso. Mantuvieron sus costumbres, su idioma durante 2000 años, pero ahora se amontonan en barrios de las ciudades, queman su bosque, se van al centro comercial y no tienen hijos.”
Hay motivos para la esperanza? Ahora es cuando debería decir que el Torgal es uno, y en cierta manera es cierto, por lo menos para quién trabaje en la cultura. ¿Pero a quién le importa esa gente? El motivo real para tener esperanza me parece más bien el rechazo absoluto que tengo por la desesperanza (aunque la gente no tenga bebés). Lo que más inspirador me parece de toda la trayectoria del Torgal es su desprecio por la desesperanza y su optimismo a la hora de hacer cosas en Ourense y transformar a su manera la ciudad. Mis amigos hicieron cosas en Ourense y acabaron dándola por perdida por la falta de reacción. Pero espero que vuelvan a hacerlas, porque cualquier acción creativa pone algo donde no lo había. La imaginación es el principio de las revoluciones, o si queremos ponerlo en términos más próximos a las Mareas, es el principio del cambio. Habría que hacer algo con esas galerías.
Hoxe fixo un día espléndido e subín camiñando dende a Raxería de San Marcos ata a Radio Galega para falar con Xiana. Polo camiño cruceime cuns cantos peregrinos que facían o camiño ao revés ca min (é dicir, ao dereito) e vin unhas cabras moi bonito pacendo no que penso que normalmente é un camping. Paseino moi ben logo facendo o ‘Un tema e un tema’, desta volta falando de cancións galegas que usan topónimos (recuperando algunha idea que escribira doutra maneira na Revista Porno). Por un problema de espazo non pinchei nada de Siniestro Total (quería poñer ‘Rock en Samil’, por exemplo) e sobre todo quedoume rabia de non poñer nada de Cuchillo de Fuego (que dan para unha cartografía ben bonita só deles), pero penso que o solucionarei a seguinte vez que suba alí.
Podedes escoitar o programa aquí: inclúe uns cantos descubrimentos de rock progresivo galego, asturiano e cántabro, e tamén un recital moi bonito de Serxio Abalo. O texto vai máis abaixo, coma sempre.
Gustoume moito poder pinchar a Ana Kiro (dúas veces desta volta), porque hoxe en día xa non me queda ningún tipo de prexuízo ou distancia irónica que me impida disfrutala (igual hai cinco anos tíñaos) e transmíteme unha alegría de vivir na voz e unha verdade que me marabillan. Puxen de foto a portada deste single porque parece que ten a mesma alegría de vivir que eu escoito.
Empecei cunha das miñas favoritas do Xabarín Club, que me parecía que tiña que aparecer porque foi, aparte da realidade e dos mapas, un dos principais sitios dos que empecei a aprender topónimos galegos.
Hoxe a miña idea era facer unha especie de cartografía, e ir paseando por sitios de Galicia escoitando cancións que falen deles, igual que facía o Xabarín no vídeo deste “Socio busca un socio” de O Vello Almorth, que andará preto de bater o record de topónimos mencionados. Sempre me gusta cando alguén é quen de ubicar os temas nun espazo concreto, e ao falar de cidades, ou de barrios, ou de vilas ou de parroquias as músicas collen moitas veces unha realidade que a min me axuda a identificarme máis, ou a entender o universo dende o que fala alguén.
O universo de Ana Kiro está claro que é Galicia, que aparece mencionada nunha chea das súas cancións (algunhas favoritas: “Galicia Terra Meiga“, “Recordando a Galicia“, “Non é certo“), pero ás veces iso vira máis ao concreto, como cando cantou este himno de amor á Coruña. O que pasa é que o mesmo lugar sempre dá para visións ben diferentes.
Isto que sona é “Buitres”, de Perpetuo Socorro. E gústame porque non é unha canción sobre A Coruña, que cante as súas alabanzas, senón máis ben unha canción que, simplemente, sucede alí. Na primeira estrofa falan dunha festa privada moi selecta que non lles gusta, e na segunda din que non queren saír por alí porque fai moito frío, e logo vense rodeadas deses “buitres de noche”. Faime pensar na angustia dunha Coruña popular que pouco a pouco vai desaparecendo afogada pola modernidade e Inditex. E paréceme curioso que eses paxaros aparecesen tamén noutro tema coruñés.
Aquí fíxenme trampas a min mesmo, porque Lenny Leonard non mencionan Coruña polo nome, pero si que se respira o seu ambiente nesta canción na que falan da choiva, na que falan de pombas que son voitres e repiten esa frase que tamén cantaban Big Black: “nesta cidade non hai nada que facer”. A angustia de vivir en cidades pequenas, nas que non hai nada que facer e a xente diferente é estigmatizada, é un tema que se repite no pop. E para min quen mellor o tratou foron Lou Reed e John Cale, que dicían que “as cidades pequenas só teñen unha cousa boa / que sabes que queres marchar”.
Con todo, esta canción fala de Andy Warhol e lévanos a Pittsburgh e a Nova York e eu non quería ir tan lonxe. O interesante é como amosa a maneira na que o lugar de onde somos pode definirnos, sexa por amor ou por odio. E precisamente hai outro grupo coruñés que leva a súa procedencia con orgullo xa no nome, e que ten esta canción con nome de barrio periférico: “Palavea”.
Nesta canción dos Diplomáticos de Monte Alto xa aparece unha Coruña máis próxima a Culleredo que ás grandes cidades. Xurxo Souto canta sobre unha moza que tiña en Palavea e coa que ía quedando na Flor de Montouto, recollendo unha especie de memoria do espertar sexual que para tanta xente ten que ver coas salas de festas e as verbenas. É bonito que haxa un relato desas experiencias que son importantes para moitas persoas e que normalmente quedan fóra da historia, e tamén que se conte cos nomes deses lugares. Os Diplomáticos tamén lle cantaron a Guitiriz, e hai outra canción que fala daquela parte de Lugo, e que fala tamén outra vez do frío que fai, que debe ser unha obsesión galega.
O que me gusta moito desta canción é que a forza do tema é a forza do propio topónimo da Terra Chá. Son dúas palabras que son puramente descritivas, e a palabra “chá” é moi musical, como se fose unha percusión vocal. Ao repetila e repetila, a canción pasa para min de falar de algo concreto a converterse nalgo estraño e misterioso. Emilio José tamén ten unha canción repetindo o topónimo de Lugo, pero aquí quería falar de como nos ubica no seu entorno.
E ese entorno é Ourense, que aparece unha chea de veces, pero sobre todo Quins, no concello de Melón. As cancións de Emilio José chegan a un nivel de detalle tremendo, e en parte esa é unha das explicacións para que a sensación de escoitalo sexa tan íntima. Teño tres colegas que chegaron a viaxar a Quins para buscar o Casal e outros lugares dos que falaba nas cancións, e con sorte poder entender experiencias das que fala, como os chapuzóns nas pozas de Melón imaxinando onde van os coches que pasan pola autovía. E seguramente vaian de Ourense a Vigo, así que quería ir aló tamén.
Nesta canción Os Vacalouras, que son de Teis, falan de Coia. Non sei moi ben cal é a relación entre os dous barrios (aínda que bueno, a canción empeza dicindo que está dedicada “á toda a peña chunga de Coia”), pero como entrada a ese universo este tema, no que adaptan “Holiday in Cambodia” dos Dead Kennedys, paréceme moi boa polo que ten de costumismo. Diche que autobús coller para ir aló e as cousas máis destacadas do barrio, retratando unha realidade que servirá para saber de aquí en cen anos que aló había un Alcampo ou un barco nunha rotonda. E está ben porque logo hai lugares nos que non queda nada.
É o caso do Ferrol Vello do que falan Quant nesta canción tan bonita. Unha cidade en ruínas por culpa “dun tipo con gravata e maletín”, e a rabia de ver destrozado o que, como di a letra, foi un día o barrio da súa nai. É outro exemplo de como algúns lugares xogan un papel importante no que nós somos, e precisamente quería acabar hoxe pinchando un tema que para min representa esa conexión entre a identidade e o espazo. É unha canción de Ana Kiro que se chama “A miña aldea” e fala da Castañeda, unha parroquia de Arzúa. A min gústame a maneira na que estas cancións poden ancorarse no local para falar de sensacións e experiencias universais, e gústame como os topónimos me activan a memoria (se falan de sitios que visitei) ou a imaxinación (se non os coñezo). Neste caso, nunca estiven na Castañeda, pero Ana descríbea con detalle, dende o seu aspecto ata a súa ubicación, e faino da maneira na que recreamos na cabeza o noso fogar cando estamos lonxe. E a sensación universal da que fala é a propia existencia dun fogar e o amor por el. Por iso se permite ir máis aló do topónimo: non só di “ser da Castañeda”, senón “ser de AQUÍ da Castañeda”. Ese matiz paréceme brillante, igual que unha das miñas frases favoritas do pop: “chorei por primeira vez”, que me pon a pel de galiña. A ver se vos gusta tanto como a min.
A finde pasada tocamos Zara con Lamprea Explosiva e Meus no Liceo Mutante e na Kominsky de Vigo e foi moi bonito, por cousas como as que describe “Xente bonita”, que é un himno para min dende a primeira vez que lla escoitei. Non podía quitala da cabeza e púxena neste Un tema e un tema para falar de cartos, creo que porque representa para min máis ou menos o contrario.
Podedes escoitar o programa enteiro (no que tamén se falou de subtítulos de cancións como os de Paxaradas_subt) aquí.
E podedes escoitar a sección (que empezaba con “Non teño diñeiro” de Aerolíneas Federales) aquí. Pinchei tamén a Oh Ayatollah, ABBA, Estopa, Gwen Stefani, Rihanna, Barrett Strong, Malandrómeda, Emilio José e Pony Bravo.
Hoxe quero falar de cartos. Pero é un pouco raro entrar nun sitio dicindo que queres falar de cartos. É como que é incómodo, non? A ninguén lle gusta esa xente que só sabe falar de cartos, e dá a sensación de que o diñeiro pode estropear calquera cousa, normalmente cando hai moito ou cando apenas hai ningún. Os cartos teñen ese aire sucio porque non se reparten con xustiza: se alguén ten moitos é habitual que sexa a costa de explotar a outras persoas. Se non se gastan en poñer máis camas nos hospitais é porque alguén decidiu que están mellor noutro sitio. Os cartos son tamén unha cousa triste porque poñen un valor á realidade. Pero queixarse é como moi de pobres.
E aínda así queixarse tamén ten a súa gracia, e é un dos privilexios de quen non ten un can, como cantan Oh Ayatollah en “Case todo é o que parece”. Este tema ten un aquel de odio de clase (a todos eses cabronazos das corbatas e dos barcos), pero sobre todo é unha canción sobre desexos frustrados. Cando se canta dende a posición de quen non ten cartos (que é o máis habitual no pop, aínda que quen cante sexa millonario), o desexo de telos está moi presente.
Porque tamén é de pobres soñar con nadar na abundancia, piscinas cheas de billetes, coches de gran cilindrada e esas historias. Por exemplo, na súa canción sobre cartos, Agnetha e Anni Frid de ABBA cantaban sobre o triste que é traballar noite e día para pagar facturas e que non lles quede un penique para elas. A solución que propoñen é atopar un marido rico para deixar o choio e vivir por fin. O asunto é ver que tipo de vida é esa se se fai realidade.
Isto é Estopa, concretamente “Suma y sigue”, a súa canción-fantasía sobre facerse ricos nun casino. Pero é unha fantasía triste. En parte porque a propia imaxinación de quen canta faino sentir fóra de lugar no seu propio soño, decepcionado cos viños caros e o resto de símbolos do triunfador, como o de levar unha “rubia despampanante” do brazo, ou o de comer caviar. E en parte pola presenza siniestra das máquinas comecartos: as falsas promesas do diñeiro, como as que fai Carlos Sobera na tele, son as que motivan a ludopatía. É o guai de Estopa, aínda que pareza un tópico: son auténticos, falan das cousas dunha maneira que é á vez poética e directa, e o que fan sempre transmite algunha verdade. E a verdade que saco eu de aquí é que os cartos son un fetiche.
ABBA gañaban a riqueza casando cun rico, Estopa xogando e Gwen Stefani nin sequera se preocupa en “Rich Girl” de dicir de onde ía sacalos. Só segue con ese fetiche: os cartos representan a ausencia de problemas e a satisfacción dos desexos. Neste caso eses desexos son máis sofisticados que os de Estopa, e inclúen encher o armario de roupa de John Galliano e Vivienne Westwood. Pero polo medio hai dous detalles interesantes: o primeiro é que os cartos representan para ela un empoderamento na súa relación cos homes.
O empoderamento é tamén o que podemos extraer, pero dunha maneira moito máis violenta, desta canción de Rihanna, na que vén dicir que mellor que teñas os meus cartos, porque ninguén fode a Rihanna. Os cartos representan o poder, pero están rodeados de xente disposta a facer cousas malas para conseguilos. Están rodeados de competencia, de supervivencia. Aí estaba o outro detalle interesante do tema de Gwen Stefani, porque advertía de que o amor da persoa á que lle canta vale máis que o ouro.
Aí chegamos a unha contraposición que me interesa, e que se repite. Diñeiro contra amor.Barrett Strong cantaba que as mellores cousas da vida son gratis, si, pero a el que lle dean a pasta. Que o amor está moi ben pero non paga as facturas. Os Beatles cantaron este tema, pero tamén escribiron “Can’t Buy Me Love”, que é máis ou menos o contrario: nel dicían que non se preocupaban moito polos cartos, porque non poden mercar o amor. É fácil non preocuparse polo diñeiro cando nadas en libras esterlinas, pero tamén é certo que deixar de lado o fetiche de facerse rico e as ganas de satisfacer desexos que non son reais pode axudarnos a ser máis felices, ou a andar menos distraídos co asunto de consumir.
Ese fetiche desmóntase coa realidade. Dicía ao principio que á xente non lle gusta falar de cartos, como se alguén fose xulgarte polo que gañas, pero deberíamos falar máis de cifras para que iso non suceda.As persoas non valen cartos, así que saber canto cobra cada quen só pode servir para saber se o reparto está ben feito: pensade na igualdade salarial entre mulleres e homes, que só se pode dar se sabemos os soldos de todo o mundo. Por exemplo, por cada colaboración aquí na Radio Galega cobro 50 euros. Onde están os números nas cancións? Os que atopei non son cifras moi impresionantes: o Hevi ten en “Levaetrae”, de Malandrómeda, tres euros estratéxicos. En “ALOHAnet”, Emilio José ten cinco euros e fai moita cousa con eles, nunha canción que axuda a pensar no diñeiro como unha construción cultural, un sistema arbitrario que podería non existir. Como tantas cousas que dámos por fixas.
A gran pregunta é, para min, que relación ten o que somos cos cartos. Os cartos son como un espello deformante: distorsionan a nosa imaxe e as relacións que temos coa xente e coas cousas que facemos. Eu pénsoo moito ao pensar na relación entre os cartos e a arte, que é unha cousa que sempre está ben tratar nun espazo cultural. No momento en que convertemos unha película, un libro ou unha canción nun produto, estamos permitindo que sexa o mercado o que decida o seu valor. Nós podemos crear a obra que queiramos, pero se pretendemos que sexa un traballo teremos que gustarlle a un público que nos dea de comer, ou quizais buscar un patrocinador que vexa na nosa arte un interese publicitario. Ou trampear todo iso e convencer a unha institución pública de que o noso novo disco é de interese xeral. Pero todo iso case sempre ten máis que ver coa aparencia que coa realidade.
“Mi DNI”, esta canción de Pony Bravo, resume bastante ben todo iso falando da industria da música alternativa: é difícil construír unha relación xusta ou verdadeira nun contexto inundado de falsidade, intereses e competencia. Pero seguramente pase igual en todas partes, aínda que as decisións non se tomen no cuarto de baño dun pub ou nun camerino. Se imos ao dentista se cadra preguntámonos se non estará recomendándonos máis tratamentos dos necesarios para cobrar máis. En cambio, se imos ao médico, como é público, preocuparémonos por se ten tempo para mirarnos ben e atopar todo o que temos. Para min o ideal sería xerar cada vez máis espazos nos que os cartos non importen demasiado, e, aínda que sone moi jipi, penso que iso se fai co amor, coa honestidade e coa solidariedade (ou repartindo a riqueza do mundo a partes iguais). Así que quería rematar todo este pensamento caótico poñendo un tema que para min crea un deses espazos cada vez que a escoito, e que fala de como a arte pode ser ese espazo. Non necesita falar de cartos, senón de todo o que fai que ser humano valga a pena: coñecer a alguén de verdade, expresarse, querer, sentirse queridos. É “Xente bonita”, de Lamprea Explosiva.
Desta volta quixen falar de cancións que usan nomes propios de persoa. Bob Dylan fixera un programa moi chulo sobre os nomes de muller, pero era outra historia. Pinchei a Dolly Parton, Simon e Garfunkel, Telephones Rouges, Heredeiros da Crus, Emilio José, os Minutemen, Travesti Afgano, Ataque Escampe e Malandrómeda.
Aquí podedes escoitar o programa completo, que inclúe unha crónica do Encontro de Punkis de Aldea de Sarria, ao que me gustaría moito ter ido. Aparece tamén unha versión moi guai de “Dirty Old Town” dos Pogues que fai o Leo.
O corte da sección aínda non o subiron pero cando estea xa o engado.
Debaixo tedes o texto para ler. Antes de falar de nada, pinchei un dos grandes clásicos disto dos nomes propios en cancións.
A historia do pop está chea de cancións con nomes de persoas. Isto é bonito porque introducir un detalle concreto nunha canción (sexa un lugar, un tempo ou un nome), se se fai ben, dálle algo de realidade e emoción. E tamén activa a imaxinación, ata tal punto que logo a xente ponlle nome aos seus fillos e fillas por esas cancións, ou incluso ponse nome a si mesma. É algo que fixo Alaska, que se chama así por un tema de Lou Reed, e que tamén fixo Cecilia, que realmente se chamaba Evangelina Sobredo pero rebautizouse en honra a un tema de Simon e Garfunkel.
Hai case unha canción para cada nome, e vou citar unhas cantas moi famosas, moi boas ou as dúas cousas. Lady Gaga ten “Alejandro”, ABBA teñen “Fernando”, Blondie teñen “Maria”, os Beatles teñen “Michelle”, os Ramones teñen “Ramona”, os Rolling Stones teñen “Angie”, Broadcast teñen “Michael A Grammar”, Caetano Veloso ten “Irene”, Nick Cave e os Bad Seeds teñen “Deanna”, Van Morrison e Umberto Tozzi teñen cada un a súa “Gloria”, Víctor Jara ten “Te recuerdo Amanda”, e de por aquí a miña favorita é a dos Telephones Rouges, que teñen “Desiderio”.
Isto ten lado bo e lado malo, as dúas cousas por como a canción pode mesturarse coa túa identidade, como se o teu nome puidese levar xa de por si unha melodía. Eu aínda non atopei unha que fale dun Cibrán, pero unha Sara contoume que lle facía ilusión saber que Fleetwood Mac tiñan unha canción que se chamaba como ela. Polo outro lado, unha María díxome que acabou farta de que lle cantasen isto dos Heredeiros.
Aínda así, se falamos de como se mestura unha canción coa túa identidade, o que me parece aínda máis interesante son as cancións que ademais do nome teñen e apelidos, e que falan dunha persoa real que podemos identificar. Dentro disto hai uns cantos mestres sen irnos moi lonxe, como Emilio José e a cantidade de veces que fala de figuras públicas ou políticas*: Jean Claude Juncker, Íñigo Errejón, Barreiro Rivas, Baltar, Rocío Mosquera, Pablo Iglesias, Beiras… nesta saen Bill Gates, Steve Jobs e Feijoo.
Sempre me deu a sensación de que escoitar un disco de Emilio José é como facer un amigo, porque é como se che contase a súa visión do mundo case enteira. É como ter unha conversa moi longa, e nas conversas moi longas é normal que alguén acabe falando dalgún político, e citarao polo nome, que tamén é diferente a falar da clase política en abstracto. Pero no asunto dos nomes nas cancións hai xente que vai a un lugar máis íntimo. Por exemplo, á autobiografía: as cancións de grupos que falan de si mesmos teñen exemplos como o clásico dos Minutemen, “History Lesson Part II”, que empeza dicindo “A nosa banda podería ser a túa vida, os nomes reais serán a proba”.
Nela os nomes das súas influencias (Bob Dylan, Richard Hell) mestúranse cos seus propios, coa experiencia de D. Boon e Mike Watt montando un grupo. De máis preto, nesta liña sei que hai un inédito de Ataque Escampe que se chama “Roi Vidal”, como o seu propio cantante e batería, e está o “Golden Apples” de Travesti Afgano, no que o guitarrista Luismi describe a cada membro da banda dunha maneira que me transmite moita tenrura.
Todo isto ten sentido por esa impresión de realidade que os nomes e apelidos outorgan, que fai sentir unha proximidade e unha transparencia moi fortes. Robert Forster dos Go-Betweens dixo nunha entrevista que “os nomes reais e as situacións reais son máis interesantes que a ficción”, e creo que normalmente é certo**. Pero claro, tampouco sabemos que opina a xente que acaba aparecendo na canción doutra persoa. Sabemos que a Taylor Swift lle molestou cando Kanye West a cita (e a insulta) en “Famous”, pero non sabemos que opinaron todas as persoas que aparecen na obra de Nueva Vulcano, nin que lle parece a Pablo Callejo que un tema de Oh Ayatollah leve o seu nome. Ou que opinou Carlos Figueiras de saír en “A granxa de Alexandre” de Ataque Escampe.
O que pasa é que hai un paradoxo en todo isto, que é que a min foi Xiana quen me puxo sobre a pista deste Carlos Figueiras, de quen podía sospeitar que era unha persoa real, pero non sabelo porque non o coñezo de nada. E iso fíxome pensar en que o que importa, case sempre, é a impresión de realidade e non a realidade en si. E esa impresión dámoslla nós ás cancións, ao escoitalas ou, máis tristemente, ao buscalas en google. Lembreime de dúas cancións, para ir rematando, que nunca tiven claro de todo se falaban de xente real ou eran invencións de quen fixo a letra. Sendo moi diferentes, teñen moito que ver, porque falan de grupos fantásticos que nunca chegaron a ser coñecidos (e aí está o truco para xerar unha impresión de realidade que non podes confirmar con seguridade). Unha é “The Late Greats”, de Wilco, e a outra, que chega moito máis lonxe no nivel de detalle na construción dos personaxes (ou no retrato, non sei), é “Aquel grupo”, de Malandrómeda. Hoxe quería acabar pinchándoa, escoitando a historia de Lucas MC e Palanquetti e quedando coa dúbida.
* É curioso que, ao tempo que cita polo nome a toda esta xente, cando as cancións viran ao íntimo, como en “♥” cante “O teu nome / não se escreve em inglês / o teu nome / não se escreve em persa / o teu nome / não se escreve em chinês / teu nome não se escreve”.
** Era demasiado longo de explicar para a radio, pero gustaríame ter pinchado tamén “Darlinghurst Nights”, que é a canción á que se refire Robert Forster na entrevista de Kiko Amat, e é un exemplo perfecto de como o detalle dos nomes evoca moito máis intensamente un espazo ou unha emoción.
Xiana volveume chamar para colaborar na Radio Galega e seguir así con Un tema e un tema a sección que empecei a facer hai un par de anos en Onda Vital. Agora será un domingo de cada dous nalgún momento entre as 14:15 e as 15:00. Non me gusto demasiado en modo locutor pero si que me gusta moito poder usar as cancións para falar de cousas e as cousas para falar de cancións, que é do que vai a sección. Nesta o tema a tratar foi o traballo e o tema a pinchar foi o “Monólogo do vello traballador”, pero en vez de a Los Tamara preferín poñer aquí arriba unha foto de Dolly Parton porque sae tecleando, que é o que fago para gañar a vida.
Podedes escoitar o programa enteiro, que inclúe unha reportaxe-entrevista moi guai sobre o concerto de Javiera Mena na Coruña o outro día, aquí.
E podedes ler o texto e escoitar as cancións todas aquí debaixo. Ademais das que menciono no texto tamén puxemos un cachiño de “Work All Week” dos Mekons e de “Terra arável” de Emilio José.
Quería falar de traballoporque ultimamente penso moito en traballo. Supoño que lle pasa a moita xente: cando non teño traballo, preocúpome por se nunca volvo atopalo. Cando o teño, preocúpome porque non teño tempo a facer as cousas que realmente querería estar facendo. Non teño tempo a facer música, por exemplo. E querería pensar menos niso, pero é inevitable. Así que quería ver como este conflito se reflicte nas cancións.
Unha das miñas cancións favoritas sobre traballo é “Piss Factory”, de Patti Smith. Usa ese estilo seu entre o falar, o recitar e o cantar para explicar o seu choio de merda nunha fábrica de xoguetes. 40 horas e 36 dólares á semana rodeada de xente que en lugar de estar loitando por algo mellor está agradecida por ter un traballo. A parte do final é a que máis me emociona, porque berra que aínda ten desexo e que vai saír de aí, vai coller un tren a Nova York e vai ser unha gran estrela, e nunca volverá queimarse nesa fábrica. Este tema estaba no seu primeiro single e foi premonitorio. Logo converteuse nunha estrela e penso que non volveu falar de traballo. Normal, porque solucionou o conflito.
É curioso porque investigando para isto atopeime con varios artigos tipo “A que non sabías en que traballaba Madonna antes de ser unha estrela?”. Así descubrín que Madonna traballou nun Dunkin’ Donuts, que Jack White era tapiceiro e que Kim Deal dos Pixies era técnica de laboratorio. Pero o único relato non pode ser o de solucionar o conflito, deixar o traballo e vivir da música. Interésame a outra realidade. O cantante de Bad Religion é paleontólogo. O baixista de Mudhoney é enfermeiro. Nun dos grupos cos que ensaiei, o guitarrista era veterinario. Pola mañá tiña a man metida no cu dunha vaca e pola tarde tíñaa na guitarra. Para o 95% das persoas que fan música, a música é o que facemos cando acaba o traballo. É unha realidade á que non lle cantou ninguén, penso.
Que realidade se retrata entón nas cancións sobre traballo? Normalmente unha universal: a da inxustiza. En “Chain Gang”, Sam Cooke canta sobre prisioneiros encadeados que fan traballos forzosos, e o ritmo da canción baséase no son das cadeas batendo e nos ruídos de esforzo dos presos. “Este é o son dos homes que traballan na cadea”, di o retrouso. Pero temos exemplos menos afastados. En “Galega traballadora”, clásico da canción galega sobre o traballo, Ana Kiro fala da vida da súa nai e retrata esa realidade das mulleres que compaxinan os coidados con outros traballos sen velos sequera remunerados. Outra inxustiza. Pero, só por esta vez, se cadra podo identificarme máis cunha canción da Ana Kiro de Tennessee, Dolly Parton. En “9 to 5” (“de nove a cinco”) fíltrase o traballo de oficina, coas máquinas de escribir marcando o ritmo e Dolly cantando en primeira persoa, outra vez sobre esa inxustiza da explotación, da xerarquía, do roubo absurdo do tempo. Dá igual se o canta Víctor Jara ou Donna Summer, sempre aparece. “É todo quitarche sen darche nada”. “Usan a túa cabeza e non cho recoñecen”. “Pasas a vida poñendo cartos na carteira dun rico”.
Hai cancións de traballo que se cantaban ao ir á leira ou ao muíño, e hai unha mitoloxía obreira relacionada cos traballos físicos (e aí tes cancións fantásticas de Bruce Springsteen ou Billy Bragg) pero non existen eses mitos para as persoas que traballamos na cultura ou diante dun ordenador, e sentinme por iso máis preto da canción de Dolly. Non existe “A balada do Community Manager”, nin cancións sobre ser fotógrafa, ou técnico de son, ou ilustradora. Igual por iso nos falta un pouco de sentimento de clase a pesar de ser precarios ou parados. Pero ao final a clase obreira somos todos e todas os que saímos perdendo no reparto da riqueza, aínda que queiran que sintamos que non somos ningunha cousa.
Traballar é humano, pero tamén é inhumano. A música é soamente humana e deunos mil respostas contra esa inhumanidade. En Galicia hai dúas que me gustan especialmente. Unha é “Caracol”, de Lamprea Explosiva, que atopan o referente na natureza: podemos imitar ao caracol e vivir amodiño, sen competir entre nós, sen vivir para producir. A outra é o “Monólogo do vello traballador” de Los Tamara, que sendo unha canción cantada dende a primeira persoa de singular é completamente colectiva e universal. Dá ganas de cambiar as cousas, non?
María e máis eu escribimos para Fantastic Plastic Mag un diario en dúas partes sobre a experiencia de ir tocar con Esposa ao Suns Europe, o festival de cultura en linguas minorizadas, e a residencia artística á que nos convidaron previamente. Bueno, non sei se é exactamente un diario porque o escribimos despois de ter rematado e non diariamente, que non tiñamos tempo, pero creo que si que ten o bonito dalgúns diarios, que é poder falar tanto do vivido eses días como do pensado e o falado. Por exemplo, algunhas discusións aló e a posteriori ao poñer o texto en común foron interesantes: nunha frase que logo quedou fóra puña algo tipo “Aquí somos artistas. Normalmente somos trabajadoras, paradas, opositoras…” e Mar sabiamente comentou que se nós non nos definimos como artistas nunca imos selo. Ao final quedou mellor redactado, pero creo que o que me pasaba pola cabeza ao pensar iso é a ruptura co cotián que supón estar tocando tan lonxe e que a xente te trate como artista e non como alguén que ten un hobby ou algo polo estilo. Canto te podes tomar en serio a ti mesmo se o teu contexto non o fai? Canto ten que ver iso cos cartos? Eres artista todo o rato ou só cando exerces diso?
Tamén falamos sobre o tema da condena á xente de La Insurgencia e a referencia á frase de Emilio José que vén no texto e se podiamos perxudicalo por compartila. Ao final como “ETA non matou tanta xente como España” xa fora publicada en Rockdelux ou La Fonoteca non nos rallamos, pero máis aló diso implicaba unha idea estraña de censura pola nosa parte. Unha canción posta nun disco é algo público, tería sentido renunciar a poñela nun texto por se pode meter en problemas a quen a di? Probablemente estaríamos funcionando como queren aqueles que tentan procesar a artistas pola súa obra ou polos seus tuits. Métennos medo e é un problema.
Tamén me fai pensar se unha canción é política se ninguén a interpreta como tal. Paul McCartney escribiu “Blackbird” en 1968 pero parece ser que ata que non dixo que ía sobre os conflitos raciais da época como trinta anos despois ninguén se deu conta. A canción é preciosa igualmente pero supoño que ninguén ía procesalo porque non ten ningún efecto. No outro caso, Emilio non está procesado porque o que di é unha verdade empírica ou porque non ten a influencia suficiente como para ser considerado perigoso?
Bolsa de patacas 