“Y nadie pregunta / si sufro si lloro / si tengo una pena / que hiere muy hondo / yo soy el cantante / porque lo mío es cantar / y el público paga / para poderme escuchar”.
(“El cantante”, Héctor Lavoe)
“Eu canto cando quero / cando non quero non canto / pra os que quero inda canto / e pra os que non, non canto tanto”.
(“Muiñeira de costa”, Terbutalina)
1.
Para escribir necesitas estar alfabetizado, papel e boli (ou algún outro maquinillo) e un cuarto propio. Para facer cine necesitas unha cámara (e se cadra algún outro maquinillo). Tampouco é moita cousa, e cada vez faise con menos. Pero para facer música a cuestión é aínda mellor: imos normalmente de serie cunha voz ou a posibilidade de facer percusión batendo unhas partes do corpo contra outras. Calquera pode. Eu canto todos os días e faime moi feliz.
2.
Por que cantamos? A resposta máis simple sería que cantamos porque nos dá pracer, porque cantar (e, por extensión, facer música) senta ben. Pero dásenos ben complicar as cousas, así que en realidade a resposta máis realista sería que bueno, que depende. Sexa mirando a miña vida ou a doutra xente, teño visto (e experimentado) unha chea de motivos: expresar unha emoción, pasar tempo con persoas que queres, coñecer xente afín, facerte compañía a ti mesmo, atopar un lugar no mundo, gañar estatus social, ligar, gañar cartos, influír politicamente no público, lembrar os mortos, buscar a inmortalidade, pasar o tempo.
Non se me ocorre ninguén que experimente toda esta serie de motivos á vez, nin tampouco ninguén que experimentase só un. Cambian as nosas necesidades, as nosas prioridades e as nosas intencións, e así ten sido ao longo da historia: podemos fixarnos en Héctor Lavoe cantando para un público que paga (e sufrindo) e en Terbutalina cantando para a xente que queren (non din se pagan ou non). Tamén podemos pensar no que pasaba antes de que houbese industria discográfica, e lembrar as coplas que cantaban as mulleres ao ir lavar ao río ou a Asurancetúrix, o bardo de Astérix (un referente: ninguén o aturaba, pero el seguía alí cantando).
Escribo isto porque fixen un disco que se chama Saudade sempre, pero non quero que se pague por el, así que quero explicar por que canto neste caso. Para iso, primeiro vou falar de cartos.
3.
Ao longo da vida téñenme pagado a miúdo por facer música. Normalmente por tocar a batería, e nalgún caso tamén por cantar un pouco. Ás veces o público, ás veces unha entidade (por exemplo, a CRTVG pagoume dúas veces), ás veces un grupo por ir de substituto. Canto se paga? A CST-Músicos di que o mínimo son 141,63 € por día de traballo, pero a cousa é moi complexa e iso dáse cando lle cadra. Pola outra parte, eu teño pagado por gravacións, alugueres de local de ensaio, gasolina e equipo. As finanzas dos grupos son complicadas, así que sinceramente non teño claro o balance, pero a miña impresión é a de estar máis ou menos a pre.
En todo caso, ao longo da vida o que máis ingresos me deu é ser profesor. Gústame moito ser profesor aínda que non implique cantar case nunca (nese contexto daríame vergoña). Se cadra paguei por algunha cousa académica como ir a congresos pero bueno, aquí o balance está claramente ao meu favor. Consigo aforrar.
Teño, polo tanto, aforros, e tamén teño unhas cancións. Así que vou usar eses aforros ao meu favor para facer que esas cancións non sexan un produto, nin un traballo.
4.
Moléstame que falemos constantemente de “consumir” e de “produtos” cando falamos de cultura. Entendo que hai unha dimensión industrial, pero a cultura existe tamén fóra dela, e paréceme que hai algo perverso en usar eses termos. Pódense ver, ler, escoitar cousas sen ter por que consumilas. Pode haber obras que trascenden a súa dimensión de produto (por sorte pasa todo o tempo, na medida en que teñen o valor que lles queiramos dar e non o que lles dá o mercado), e pode haber obras que directamente non son produtos, ou iso penso que pasa cando ninguén cobra por elas. Seguramente neste preciso instante hai millóns de persoas cantando sen diñeiro de por medio.
Respecto ao traballo, éme máis difícil explicar que é o que me molesta del, pero probablemente sexan as relacións de poder que se crean a través dos cartos. Como alguén paga, imponse dalgunha forma un dereito sobre a persoa que cobra. Nos peores casos hai explotación laboral de xefes a empregados, ou simplemente a impresión de que por ser cliente podes explotar ou humillar á xente que traballa de cara ao público.
No caso da música, arredor dos cartos soen aparecer, creo, unha serie de obrigas impostas ou autoimpostas, que veñen das dinámicas profesionais pero afectan tamén a xente que non o é: canto se supón que debe durar un concerto (ou un disco, ou unha canción), canto se poden romper as expectativas do público, como se supón que debes distribuír a túa música, canto teñen que costar as cousas. Isto lévanos ás veces a tomar decisións, penso, con máis preguiza que imaxinación: subimos o disco a plataformas que abusan da xente que fai música e do seu persoal, editamos da maneira na que se supón que hai que editar algo, vendemos as cousas máis ou menos como se supón, onde se supón, ao prezo que se supón…
Ás veces entendo que non queda outra, sobre todo cando a música é o teu oficio. Pero creo que a música (e calquera forma de expresión que teñamos inventado, como escribir ou facer películas) é demasiado importante como para reducila a unha profesión. Se non somos profesionais, tal vez podemos ser máis trapalleiros e máis libres, como o ten sido a xente que cantou ao longo dos séculos ou como o é o señor de sombreiro que canta rancheiras sen micrófono no Karaoke Makumba. Podemos e debemos inventar, especialmente cando non temos moito que perder.
Diante disto hai unha serie de xestos que me pasaron por diante e que me resultan inspiradores. Penso por exemplo en Marrones Burócratas, que durante anos foi ese proxecto con tres normas: “un disco cada ano, un concerto cada ano, non xeramos plusvalías económicas”. Penso en que cando chegaron os correos do Hevi informando sobre os EPs de Malandrómeda mandaban á súa web, onde os podes baixar nun zip, e non a un Smartlink destes para meterte a escoitalo na túa plataforma malvada favorita. Penso en cando Xiana Arias inventa ou se presta a enredos como PaxaradasSubt ou o Discoclube e regala postais ou fanzines preciosos. Tamén en que Lixo Urbano cumpre 30 anos e nas redes de distribución do punk daquela e os valores que se intúen aínda ao mirar os deseños de casetes que poñen “non pagues máis de 400 pesetas”. Tamén no arquivo Galiza en Música e no eslogan de Discos da Máquina (“maquinando outra cousa”). Ou en Emilio José pasando de cumprir os desexos das persoas que quererían oír “Kim Kardashian” ou “Sta. Uxía” e facendo concertos quizais improvisados falando da política desa semana ou do que lle cadre, e pensando niso penso tamén naquel recital dos Novos nunha pizzería que había na rúa de San Pedro. Penso na xenerosidade da xente do Liceo Mutante e doutros espazos autoxestionados. Penso nas veces que fun tocar por aí e alguén que non me coñecía me acolleu na súa casa, me deu de almorzar ou me paseou por un barrio ou unha vila.
5.
“non queremos ser / un produto máis / queremos sentir / queremos expresar / e coñecer xente bonita / e coñecer xente guay / non queremos ser / un produto musical / queremos querer e sentirnos queridos e algunha cousa máis”
(“Xente bonita”, Lamprea Explosiva)
Eu (polo menos agora) non canto polos cartos. Xa que teño o privilexio de ter aforros e non ter ningunha expectativa económica posta na miña música, canto para sentir, expresar, coñecer xente bonita, querer, sentirme querido e algunha cousa máis.
Como se concreta todo isto? Por un lado, as persoas que me axudan a editar este disco son precisamente esa xente bonita que coñecín a raíz de ir por aí facer música e escoitala. O deseño faino Camila Viéitez, e a edición fana Caracol Negro, Prenom e Interruptor, que en vez de aportar diñeiro aportan as cousas que saben facer (fotos, vídeos, gravar cintas, axudar á distribución), a inspiración e o que lles apeteza. En que consiste exactamente? Non o sei, temos un grupo de whatsapp e non hai ningún tipo de planificación sobre cando saen e se fan as cousas, e nestes meses este proxecto foi unha escusa para falar máis que nos meses anteriores, e iso é bonito.
Polo outro lado, inventamos un sistema no que non se dá un intercambio de cartos, senón un intercambio de cartas.
Dentro desa idea de sentir, expresar e coñecer xente bonita, creo que ten moito máis sentido que o intercambio non se dea nunha relación vendedor-cliente, senón nunha relación entre iguais. Nas miñas circunstancias faríame moito máis feliz intercambiar sensacións e pensamentos que recibir cincocentos euros ou algo así, así que iso é o que propoño: se queres recibir unha copia de Saudade sempre, nunha cinta de cassette de 50 minutos con libreto despregable, envía unha carta a este enderezo co contido que ti queiras (ou avísame a min ou a calquera das editoras e facemos o intercambio en man, e así evitamos que os cartos sexan para Correos). Chegará cando lle cadre.
Por que unha carta? Porque que algo non coste cartos non significa que non coste, e unha carta costa. Leva algo de tempo, algo de esforzo, dá preguiza, é un proceso lento. Tamén é algo que non facemos todos os días, e iso pode facelo máis significativo. Estaría máis feliz Héctor Lavoe se, en vez de pagar, o público lle tivese escrito cartas preguntando se tiña unha pena que hiere muy hondo?
Por que unha cinta? Ten un aquel co espírito deste disco e desta edición usar un soporte que inicialmente estaba pensado para dictáfonos, pero que a xente usou ao seu aire. Principalmente, para gravar as súas músicas ou as cousas que soaban na radio, facilitando unha vaga de piratería que espantou á industria musical. De todas formas, se queres escoitalo en dixital ou descargalo podes facelo sen fallo nas páxinas de Caracol Negro, Prenom e Interruptor, en Soundcloud e no Internet Archive.
6.
Non me engano tampouco: isto é un capricho. Non é modelo de nada, pero a graza está en que non haxa exactamente un modelo. Xa que fixen as cancións “mal”, con instrumentos que non son instrumentos (como un cacho de polispán) ou que non sei tocar ben e co micro posto onde non debía e movidas variadas baixadas de internet sen pagar dereitos de autor, tampouco tería sentido logo compartir as cancións “ben”, cun plan de comunicación e distribución e esas cousas. Fágoo así porque podo (a maioría da xente non poderá) e fágoo así porque quero. É moi difícil non caer en contradicións, e isto estará cheo delas, pero penso que de vez en cando está ben inventar outra forma de contradicirnos.
Bicos!
Bolsa de patacas 