Fan fan #3: Mensaxes de fan

Esta entrega do Fan fan en Onda Vital non foi un monográfico sobre a relación entre artistas concretos, senón uns apuntes sobre unha serie de cancións escritas en segunda persoa e dirixidas a ídolos, referentes, artistas admiradas ou o que queiramos.

Sonan Lorena Álvarez, Bob Dylan, David Bowie, Cecilia, Dexys Midnight Runners, Camera Obscura, Marrones Burócratas e Dinosaur Jr., en cancións que falan de Woody Guthrie, Bob Dylan, os Beatles, Geno Washington, Lloyd Cole e J Mascis. En concreto sobre J Mascis tamén fala Toño Magariños (gracias Toño por prestarte!).

Non atopei quen fixo a foto de Dylan e Bowie. A de Marrones Burócratas de máis abaixo tampouco, pero saqueina do facebook do Liceo Mutante.

Podes escoitar a sección AQUÍ, ou escoitar o programa enteiro AQUÍ: Faia Díaz fala sobre pregóns en Cuba, Biba Dupont falan sobre a súa música e Mar Catarina fala sobre Jonas Mekas. Se prefires ler, a versión en texto está aquí debaixo:

---

A primeira cousa que escribín sobre música penso que foi para poder escribirlles a The Homens e entrevistalos, e penso que cando admiras a alguén é habitual que esperten en ti certas ganas de dicirlle algo. Non é que todas as fans se fagan xornalistas musicais, pero imaxino que o 90% da xente que fai xornalismo musical empezou como fan, e isto sería outra proba de que as fans e os fans fan cousas. Sexan estas cousas artigos, fanzines, fundar un club, pintar debuxos, escribir poemas ou calquera tipo de fantasía, a relación que temos con ídolos e ídolas acaba sempre dando pé a esas novas creacións. Eu estiven investigando por aí  e atopei unhas cantas cancións que funcionan dalgunha maneira como cartas, como mensaxes enviadas aos referentes para empezar un diálogo, e quería falar delas un pouco.

Por exemplo, a que se di que foi a primeira canción escrita por Bob Dylan foi esta “Song to Woody”, na que repite “ei, Woody Guthrie, escribinche unha canción”, e na que fala de seguir os pasos do seu ídolo viaxando por Estados Unidos. Woody Guthrie é unha das figuras máis importantes do folk americano, e Dylan estaba daquela case que obsesionado con el, visitándoo regularmente no hospital no que estaba internado pola enfermidade de Huntington. Ata a melodía deste tema está collida de “1913 Massacre”, un tema do propio Guthrie. Parece ter entón certa lóxica que Dylan recoñecese o camiño que el abriu antes de arrincar coa súa propia carreira. Como fans, sentimos ás veces iso: agradecemento. Pero non sempre:

Uns anos máis tarde, David Bowie retomou aquela apelación de Dylan chamándoo polo seu nome real. Díxolle “escoita isto, Robert Zimmermann / escribín unha canción para ti / sobre un estrano mozo chamado Dylan / cunha voz como area e pegamento”. A letra desta “Song for Bob Dylan” é ambigua, pero parece recriminarlle ao seu ídolo o ter abandonado a posición que tiña, na que era visto como unha especie de portavoz xeracional. A finais dos 60, Dylan abandonou o rock e as xiras para achegarse ao country e recluírse. Como fans, sentimos ás veces decepción. Atribuímos á música que nos acompaña, e ás veces ás persoas que a fan, unha chea de cualidades e expectativas que non sempre van cumprirse. Por iso aparecen cancións como a de Bowie ou esta de Cecilia:

Cecilia xa collera o seu nome artístico do tema de Simon e Garfunkel (un gran xesto de fan, supoño), e o seu primeiro single levaba na cara B esta canción titulada “Reuníos”, que está, como as anteriores, escrita en segunda persoa. Ela non menciona o destinatario, pero polo que sabemos o tema pedía aos Beatles que se xuntasen de novo, e nel falaba de como ataron as nosas mentes ao seu sentir. É unha frase que recolle moi ben a cuestión da influencia artística. Iso que se dá cando as creacións doutra xente parecen saídas dos nosos sentimentos anímanos dalgún xeito a expresarnos tamén, pero a influencia tamén ten, no diálogo, algo de enfrontamento. No tema de Cecilia non se aprecia, pero por exemplo Bowie declarou nunha entrevista que a súa canción para Bob Dylan era unha forma de dicir “está ben Dylan, se ti non queres facelo, fareino eu”. Ás veces entón, ao iniciar esa conversa cos ídolos hai quen se pon ao seu nivel ou mesmo por riba.

O segundo single dos Dexys Midnight Runners era esta “Geno”, na que o cantante Kevin Rowland fala de ir a un concerto de Geno Washington, unha figura do rhythm and blues dos anos sesenta. Na segunda estrofa conta como o público coreaba o seu nome (eses “Geno” que se escoitan durante todo o tema) e Rowland sentiu que os dous eran iguais. Logo agradécelle o que aprendeu del e xusto despois solta a macarrada de que agora é el quen o mira dende enriba. Non sei se a cuestión de que estas cancións de fan aparezan ao comezo das carreiras desta xente é unha casualidade, pero si que é habitual que nas relacións de admiración haxa un aquel de “matar ao pai”, como se fose unha maneira de distinguirse, de autoafirmarse como artista. Haberá quen controle máis disto e sexa fan dos beefs. Eu estou máis a favor de ser agradable, como o foron Camera Obscura respondendo a unha canción que lles gustaba de Lloyd Cole titulada “Are you ready to be heartbroken?”.

Lloyd Cole preguntaba “estás lista para ter o corazón roto” e este grupo escocés contestaba vinte anos despois cun “ei, Lloyd, estou lista para ter o corazón roto”. Tracyanne Campbell, a súa cantante, dixo que escribiu a letra dende o amor puro pola outra canción. Ao final facelo levouna a coñecer ao propio Lloyd Cole, que agora ata hai veces que sae a escena con ese tema. Así que penso que á hora de mandar mensaxes de fan en forma de canción, igual ser riquiño compensa. Pero bueno, despois de ver esta variedade e pasar por Madrid, Glasgow, Nova York e así, estiven buscando exemplos máis próximos a nós deste tipo de temas e atopei un que me gusta moito en Pontevedra.

Esta é unha canción de Marrones Burócratas incluída no álbum El Buen Perder, cantada en segunda persoa e dirixida a J Mascis, o guitarrista de Dinosaur Jr. Este disco do proxecto, que editou seis traballos entre 2009 e 2016, compuxérono e arranxárono Rubén Abad e Toño Magariños, que tocan xuntos tamén no proxecto Peña e se cadra vos sonan tamén de diola, Trilitrate ou Unicornibot. Pregunteille a Toño por que escribira este tema, e mandoume unhas cantas notas de voz respondendo as miñas preguntas:

“No caso do tema de “Oh Mascis”, a verdade é que é un tema superantigo e e eu non son nada mitómano co proceso de escritura, nin melómano no sentido de que teño [risas] ningún tipo de predilección nin lle fago moito caso ao proceso… non me lembro, sinceramente. É unha canción moi antiga. Eu así reescoitándoa hoxe, a sensación que teño é que me parece lembrar que o tema xurdiu da estrutura harmónica da canción instrumental e que a partir de aí era un pouco buscar esa especie de canto un pouco enaxenado, ilóxico, como de adoración total a unha persoa. Ese “como me mola isto que fas”, e en base a ese retrouso, como comentaba antes, compuxen o resto do tema. Creo que foi así”.

É curioso escoitar isto que conta Toño, porque por unha parte reflicte ese lado “enaxenado” e de “adoración total” que temos os fans mandando, dalgunha maneira, unha mensaxe a Mascis, pero ao mesmo tempo declara non ser nada mitómano nin melómano. Pregunteille pola súa relación con Mascis e a súa resposta é desmitificadora, pero á vez tamén é moi bonito escoitar o que di sobre el e o seu estilo, que é outra cousa que quería facer nesta sección: ao falar con xente que botou o seu tempo escoitando determinada música, case sempre teñen algo interesante que dicir.

“Non me interesa un carallo, sinceramente, nin a vida dos artistas nin o seu proceso de composición, nin teño ningún tipo de adoración. Eu creo que todos os artistas son basicamente traballadores, en maior ou menor medida, e fan ese traballo que non é tan diferente doutros traballos. Ou non é tan diferente como se nos quere vender moitas veces a excepción artística. Entón nada, con Mascis pois simplemente hai varios discos de Dinosaur Jr. que teñen unha sonoridade moi moi característica, que eu creo que non deriva unicamente do talento de Mascis, senón pois da produción, dese momento concreto da industria musical e de como encaixaba a súa forma de tocar nese conxunto da industria musical e como chegou a min… E bueno, ten unha sonoridade moi característica que é unha cousa que non se aprecia en moitos artistas, que é esa forma de solear, de facer un manto de guitarras e de destacar por riba, que é moi característica e moi primaria. E a miña relación con Mascis é basicamente apreciar que practicamente ningún artista máis, quitando o seu propio compañeiro Lou Barlow e catro máis, moi pouquiños sonan como sona el, e como sonan eses solos que se fai o tío no medio das cancións.”

Xa vemos entón que as maneiras de vivir a relación con quen fai a arte que disfrutamos son ben variadas, e que o que cantamos nas cancións non ten que corresponderse exactamente co que sentimos. E bueno, aínda que Toño non se considere mitómano, a min a verdade é que tanto a canción de Marrones Burócratas como isto que nos contou deume moitas ganas de escoitar a J Mascis e Dinosaur Jr. Eu xa estiven facéndoo estes días, pero pregunteille a el que canción lle gustaría poñer para ilustrar un pouco o que comenta do seu estilo e dixo “Almost Ready”, que era xusto a que me viña á cabeza e paréceme perfecta para pechar este “Fan fan” porque vai directa ao grano e empeza xusto cun deses solos incribles por riba do manto de guitarras.

“Por suerte tengo guitarra…”

A finais do ano pasado estiven traballando en Ourense un mes e medio. Quedei na casa de Toni (baixista de Monstruo, camarógrafo, mecánico, electrónico e xenio) e Lucía (profesora filósofa de referencia e irmá de Toni) pero non cadrei todo o tempo que querería con eles polos traballos e horarios de cada un. Nalgún rato libre na casa quixen facer uso do seu tocadiscos, pero estaban recén mudados e só había tres discos: Tommy dos Who, un directo dos Monty Python e Homenaje a Violeta Parra de Mercedes Sosa. Os Who foron seguramente o meu primeiro grupo favorito que non era favorito de meus pais e tiven un rencontro intenso con eles unha tarde, pero non tiven ganas de poñer Tommy moito máis porque xa o escoitei un millón de veces. Para desfrutar dos Monty Python aínda necesito subtítulos, así que acabei poñendo o de Mercedes Sosa moi a miúdo e namoreime desta canción, “La carta”:

É unha canción absolutamente simple, de dous acordes. O único cambio é pasar de alternar entre os dous a usar só un, pero esa simpleza é perfecta para soster a forza da melodía e (sobre todo) da narración: chega unha carta* na que lle din a Mercedes (na orixinal a Violeta, claro) que o seu irmán foi apresado e maltratado por apoiar un paro. Ela parte da rabia persoal (sen perder a dignidade) para facer un retrato da inxustiza, a desigualdade e o abuso de poder**: “Yo que me encuentro tan lejos / esperando una noticia / me viene a decir la carta que en mi patria no hay justicia / los hambrientos piden pan, plomo les da la milicia”. Cada estrofa acaba cun “Si”, unha estraña reafirmación do que acaba de dicirse, case ameazadora. Vaise unindo a Mercedes o acompañamento e as voces de Quilapayún, unha música que me parece ao mesmo tempo sutil e poderosa, sobre todo por ese bombo que é toda a percusión do tema. Ao final, despois de animar á revolución, os versos que máis me engancharon, que acaban con un “Sí!” moito máis rotundo que os anteriores:

Por suerte tengo guitarra
y también tengo mi voz
también tengo siete hermanos
fuera del que se engrilló
Todos revolucionarios
con el favor de mi Dios

Emocióname moito a aparición da guitarra na mestura de experiencia concreta e conceptos abstractos da letra. A guitarra e a voz son ferramentas para a expresión, extensións dun sentimento íntimo. A guitarra e a voz aparecen vinculados a Mercedes ao lado dos seus sete irmáns, algo que me parece unha mostra da forza que pode ter a conexión dunha persoa cos instrumentos que toca. “Por suerte tengo guitarra” pode ser igual que dicir “por sorte non estou soa”. É algo que queda máis concreto na versión orixinal de Violeta Parra, que é máis vulnerable, un pouco menos afectada e quizais menos pulida (pero cun primitivismo rítmico que case me parece krautrock). Violeta cantaba “por suerte tengo guitarra / para llorar mi dolor”. Efectivamente, para iso serve a guitarra: unha amiga, un ombro sobre o que chorar. Pero ao non concretalo e unilo a ese ter voz, na versión de Mercedes Sosa a guitarra parece unha arma. É algo co que defenderse e algo co que atacar.

Gústame que se manteña esa ambigüidade, porque é a mesma coa que eu entendo a música: algo que (seino) serve para sentirse menos só e algo que (gustaríame crer) serve para converter as ideas nalgo máis afiado. Son dúas caras da mesma moeda, supoño, e as cancións que máis me emocionan son normalmente as que tiran cara os dous lados.

Pero, volvendo ao tema, é curioso que a guitarra sexa o instrumento con máis poder simbólico para representar o total da música. Resultaríame raro que alguén cantase “por suerte tengo piano”, a pesar de que é outro instrumento que pode darnos harmonía á vez que cantamos. Tamén que alguén cantase “por suerte tengo tambores”, a pesar de que sexan o máis asociado ás armas e de que a percusión sexa a forma de música máis primitiva. Ou tamén que alguén cantase “por suerte tengo ordenador portátil”, a pesar de que sexa hoxe en día o instrumento barato por excelencia***. Isto último paréceme o máis ridículo: aínda que pase moito máis tempo co portátil que coa guitarra, este é unha máquina sen carisma, intercambiable e fría. Quizais demasiado versátil. Pode valer para facer cousas íntimas como escribir ou falar con seres queridos, pero tamén vale para demasiadas cousas banais como para que poida collerlle cariño. A guitarra serve para menos cousas pero cousas que no meu caso me parecen máis cruciais.

Foto de Javier Fernández Pérez de Lis

E non son o único, claro: as mencións á guitarra sempre me chaman a atención cando aparecen en cancións e fanme sentir a miúdo esa dualidade. A guitarra como resistencia á soidade está en “Moverme de aquí” de Aries:

Realmente é habitual que as letras de Aries falen dunha reacción á soidade e á tristeza, e que esa reacción suceda a través da música. Ás veces é explícito, supoño, pero o máis interesante é que os seus temas teñen atmosferas que os fan absorbentes, case habitables, se esa é unha maneira válida de describir unha canción pop. O espazo que crean é íntimo e puro, e cando consigo entrar nel acabo sentindo que a beleza fai que a angustia quede anulada, apagada… (estou tentando non dicir “exorcizada”, pero é o primeiro que se me ocorreu). “Si te sientes solo no eres el único”, cantaba en “Lo que no eliges“, e a min sérveme de moito escoitalo, porque me sinto acompañado. En “Moverme de aquí” di “solo toco la guitarra” nunha situación que me parece angustiante pero na que hai unha saída no interlocutor ou interlocutora (“te siento / si eres feliz, repítemelo”). A guitarra paréceme algo ao que agarrarse nese sitio do que non pode moverse, aínda que podería estar equivocado, claro. Supoño que penso que a guitarra (a música) é a mellor compañía. A resposta ideal á pregunta de que levarías a unha illa deserta.

Ou ao sitio no que esa angustia pode facerse máis patente. Nese sentido e se cadra en calquera outro, a miña canción favorita sobre a guitarra é “Mi guitarra”, de Lidia Damunt:

A canción ten dúas estrofas tristes ás que responde o estribillo repetindo “Y mi guitarra es una máquina de matar el tiempo”. Nunha entrevista Carlos Pérez de Ziriza preguntáballe se a variación sobre o eslogan de Woody Guthrie (“This machine kills fascists”) era unha maneira “de quitar ferro a calquera posible comparación con el ou ao suposto poder transformador do rock na sociedade”, pero ela explicaba que era unha canción sobre o tempo que seu pai pasou inconsciente no hospital antes de morrer. Que estaba alí sempre coa súa guitarra, que efectivamente serve para calmar a desesperación e facer tempo. Hai unha cousa catártica en tocar a guitarra (isto si que o teñen moitos instrumentos musicais), unha liberación en poder rasgala mentras fas forza cos dedos para facer un acorde. É un instrumento que suxeitas contra o corpo e pode dar, pola vibración, a sensación de que o ruido sae de ti, e de que con ese ruido botas algún demo fóra. Ese poder explica que a frase se pareza á de Woody Guthrie pero con esa variación tan emotiva. É normal: a única diferenza é que apunta cara adentro (cara matar o tempo) e non cara a fóra (cara matar fascistas), pero supoño que non fai que deixe de ser unha arma. Para facer calquera cousa hai que ser quen de sobrevivir á tristeza.

[Cando tiña dezasete anos xuntei uns aforros e un aguinaldo da miña tía e merquei a miña guitarra, e estiven moi contento e fíxenlle unha foto e subina ao meu Fotolog. Falaba de non ser quen de bautizala a pesar de sentir que era como unha persoa. Era un pouco prosa de adolescente facéndose o interesante pero creo que había algo de verdade naquelo.]

 

* Outra canción sobre unha carta que escoitaría un millón de veces:

** Para min, a rabia e dignidade na denuncia da inxustiza de “La carta” resona moito cos casos da xente que está sendo detida agora por suposta apoloxía do terrorismo nas súas cancións, quizais especialmente co de La Insurgencia por algún testemuño contado dende fóra, como o da nai de Saúl:

*** É importante o barato e manexable das guitarras para que teñan esa capacidade de facer compañía. Podes comprar unha guitarra Academy por 120 pavos ou así, e podes camiñar con elas. E as que non son eléctricas podes tocalas en calquera sitio. Bueno, as eléctricas tamén aínda que só as escoites ti. E é un instrumento que sona cando o tocas, co cal non se volve moi frustrante e ofrece a mitoloxía automática de converterte en creador ou creadora de rocanrol no momento no que agarras as “guitarras guardadas en el placard“, como cantan El Mató a un Policía Motorizado. É unha satisfacción tremenda porque te encadras de súpeto dentro dunha tradición que, por falsa que sexa, sintes como rebelde, antisocial, valente e molona. Claro que iso tampouco é o rol do rock and roll agora e en todo caso este artigo non ía sobre iso.

Máis cancións que falan de guitarras e das que non falei aquí porque non se refiren ao que quería dicir: “Ó Miguel” de Pega Monstro; “Won’t Get Fooled Again” de The Who; “Con mi guitarra mataré a tu mamá” de Superuva, que atopei neste artigo que lle vin compartir a María Velo; “So You Want To Be a Rock and Roll Star” dos Byrds e outras cancións sobre o rock como “Quiero bailar rock and roll” de Cucharada ou “It Will Stand” de The Showmen. “A Voz do Violão” de Caetano Veloso si que fala diso (“eu tenho um companheiro inseparável / na voz do meu plangente violão”) pero é unha canción coa que non teño eu unha relación de intimidade porque acabo de atopala agora. “Fender Stratocaster” de Jonathan Richman resúmeo todo moi guai pero xa falei suficiente del na entrada anterior.