Acabei o curso moi canso e usei o verán para descansar, así que esquecín no seu momento deixar por aquí rexistro deste episodio do Fan fan, a segunda parte deste do que si falei. A primeira parte ía bastante sobre cemiterios e lugares de peregrinación trazando un pouco a relación do fandom coa relixión. Neste caso hai outro tipo de viaxes (aínda que as viaxes de fan nunca deixan de ter un certo punto místico), entre elas a de Juan Esturao a Quins seguindo o rastro de Emilio José (ilustrada por esa foto que me cedeu para a ocasión).
Ademais de Esturao, interveñen no programa Adrián Estévez e Martiño Suárez falando, respectivamente, de viaxes inspiradas por Ramón Otero Pedrayo, ou os Ramones e o punk de Washington DC. Outras cóntoas falando de cancións de Mac deMarco, Television Personalities, St. Etienne ou George Harrison, e houbo tempo tamén a que soasen os Ramones, Dag Nasty, Cuchillo de Fuego, Columna Vegana, Cecilia ou A Charanga do Cuco de Velle.
Quedoume mágoa ao facer estes dous programas de non incluír a viaxe ao lugar de nacemento de Jonas Mekas que Mar Catarina lle contara a Xiana Arias hai un tempo para o Diario Cultural, pero xa estaba recollida dunha maneira preciosa co título “A estrada de terra a Seminiskiai” así que o que fago, por se tedes gana de visitar outro sitio máis, é enlazárvola aquí.
Hoxe VINTE acaba de subir un episodio novo de FAN FAN, o podcast no que falo de cousas arredor do fandom. Desta volta vai sobre peregrinacións de fan, e xa que o meu ritmo de publicación destes programas é completamente errático, vai ser un episodio dobre porque investiguei bastante sobre o tema no mundo dos fan studies, que é ata agora a miña disciplina académica favorita. Pódese escoitar neste enlace.
Nesta primeira parte, xa que falamos de peregrinar, centrámonos algo máis na relación do fandom coa relixión: son dúas cousas capaces de facer que a xente se mova a lugares máis ou menos distantes buscando (e ás veces, atopando) coñecemento, revelacións, entretemento e cousas así. Aparecen V. do Rexo, Samuel Solleiro e María Yáñezcontando viaxes motivadas por referentes máis ou menos admirados: Federico García Lorca, Theo Angelopoulos e Rodrigo Cuevas. Tamén sae Xiana Arias poñendo voz a un texto de Patti Smith, e cancións da propia Patti, de Paul Simon ou The Clash marcadas dalgunha forma por esa idea da pelerinaxe. A maiores, sonan Desireless, Ana Kiro, Enrique Morente, as Raincoats, Metralletas Lecheras, Das Kapital, Vangelis, os Beatles e Malandrómeda. Tamén incluín unha historia sobre Joe Strummer contada por Jesús Arias no documental Quiero tener una ferretería en Andalucía, que me apuntou @orballooo (mil grazas) cando preguntei sobre o tema en Twitter, onde tamén me contaron outras historias interesantes que non incluín finalmente.
Sabendo que imos ter que escoitar cousas sobre pelerinaxes a Santiago por riba das nosas posibilidades durante dous anos, estou indagando un pouco sobre pelerinaxes de fan. Vou facer un fío contando algunhas cousas e se tedes algunha experiencia de peregrinos contádeme vós! pic.twitter.com/OMpCFwBgPV
A foto de portada son eu nunha pequena peregrinación de fan: visitando Meri e mais eu á miña amiga Laura en Berlín o ano que morreu Bowie, levounos ao portal do edificio onde vivira. Aparentemente había alí unha homenaxe espontánea que incluía flores, velas, recordos e unha placa da David Bowie Strasse, pero cando chegamos só quedaban os restos. Sacamos esta foto, na que levo un vinilo alemán do Borriquito de Peret, e logo abriu unha veciña a porta e entramos brevemente dentro. Pola cabeza pasábame o vídeo de “Where are we now” pero non cheguei ao nivel de coñecemento ou revelación: só quedei con esta anécdota e esta foto útil para este momento.
Entre unha cousa e outra tiven moito choio estes meses e non din feito o segundo episodio de Fan fan en VINTE ata agora (pódese escoitar aquí). Vai sobre os soños con ídolos e cousas parecidas, observados desde varias vertentes:
– Amigas e amigos que me contan soños: Rubén Domínguez con Jennifer Lopez, Pepa Prieto Puy con Jonathan Richman, Olalla Esquimal con Patti Smith, Andrea Villa con Baiuca, Xacio Baño, Adrián Canoura e Mimi de Operación Triunfo, Héctor González con Pereza e Songo’o, Angelo Mastartoni con Nuno de Oh! Ayatollah e Leonor Murias con Mercedes Peón.
– Ademais, fixen un texto de acompañamento con outra vertente: soños con ídolos que a xente contou en Twitter. Tamén con algunhas anotacións dun diario de soños que estiven facendo ultimamente.
E nada máis. Bueno, si. Fixen o collage de aló enriba xuntando nese horror vacui case todas as cousas e xente das que falamos e outros dous inspirados no meu soño e o de Pepa con Jonathan Richman (curiosamente, os dous ambientados na Coruña).
Deixo aquí o listado de temas que soan no podcast (algúns só de fondo) por se alguén tiña curiosidade.
Roy Orbison – In Dreams Jennifer Lopez – Love Don’t Cost a Thing Jonathan Richman – I Had a Dream That The Sea Was Calling Me Home The Modern Lovers – Astral Plane Jonathan Richman and the Modern Lovers – Affection Jonathan Richman – Salvador Dali Estopa – El del medio de los Chichos Estopa y los Chichos – Historia de Juan Castillo Sufjan Stevens – Come On! Feel the Illinoise! Part I: The World’s Columbian Exposition Part II: Carl Sandburg Visits Me In A Dream Billy Bragg – I Dreamed I Saw Phil Ochs Last Night O’Leo de Matamá – Son un piñeiral Paul Robeson – Joe Hill Scissor Sisters – Paul McCartney Baiuca feat. Aliboria – Caroi Pereza – Pienso en aquella tarde Stephen Hawking e os Monty Python – Galaxy Song Mundo Prestigio e Grande Amore – Mundo Nuno Mercedes Peón – Ajárrate Xosé Manuel Piñeiro – A noite
Interésanme moito as cousas que xorden de ser fan. Gústanme moito as emocións fortes que sinto cando admiro moito a alguén, a mestura entre sentir (por exemplo) que Jonathan Richman é un amigo no que apoiarme se me pasa algo e o medo a tentar facer que esa amizade sexa recíproca. Por ser fan de Jonathan penso que escribo como escribo (polo menos ás veces) e fago música como a fago. E o bo é que hai un montón de xente á que lle pasan cousas parecidas, inspiradas cada quen por quen lle cadra, rompendo coa idea de que o fandom é simplemente un mecanismo de consumo desbocado. Para min, ser fan é un motor creativo.
Pensando niso mesmo, quixen investigar máis sobre como a admiración se traduce en cousas na música e arredor, e empecei Fan fan. Agora é un podcast para VINTE, no que acabo de publicar a primeira entrega, que é sobre Ana Kiro e o seu fandom. Podedes escoitala aquí e ler unha peza de acompañamento aquí. Antes foi unha colaboración que fixen no Diario Cultural con Xiana Arias, e da que podedes ler e escoitar as anteriores entregas (sobre Aries, Los Hermanos Cubero e mensaxes de fan) aquí neste mesmo blog pulsando na categoría “Fan fan”.
Estou moi agradecido a toda a xente que é fan e que se presta a falar comigo ou a María Yáñez e a Xiana por cederme un oco para falar destas movidas. E tamén a Meri, que é quen me fixo fan de Ana e quen máis me ensinou sobre ela. A ver se vos gusta!
Esta entrega do Fan fan en Onda Vital non foi un monográfico sobre a relación entre artistas concretos, senón uns apuntes sobre unha serie de cancións escritas en segunda persoa e dirixidas a ídolos, referentes, artistas admiradas ou o que queiramos.
Sonan Lorena Álvarez, Bob Dylan, David Bowie, Cecilia, Dexys Midnight Runners, Camera Obscura, Marrones Burócratas e Dinosaur Jr., en cancións que falan de Woody Guthrie, Bob Dylan, os Beatles, Geno Washington, Lloyd Cole e J Mascis. En concreto sobre J Mascis tamén fala Toño Magariños (gracias Toño por prestarte!).
Non atopei quen fixo a foto de Dylan e Bowie. A de Marrones Burócratas de máis abaixo tampouco, pero saqueina do facebook do Liceo Mutante.
Podes escoitar a sección AQUÍ, ou escoitar o programa enteiro AQUÍ: Faia Díaz fala sobre pregóns en Cuba, Biba Dupont falan sobre a súa música e Mar Catarina fala sobre Jonas Mekas. Se prefires ler, a versión en texto está aquí debaixo:
A primeira cousa que escribín sobre música penso que foi para poder escribirlles a The Homens e entrevistalos, e penso que cando admiras a alguén é habitual que esperten en ti certas ganas de dicirlle algo. Non é que todas as fans se fagan xornalistas musicais, pero imaxino que o 90% da xente que fai xornalismo musical empezou como fan, e isto sería outra proba de que as fans e os fans fan cousas. Sexan estas cousas artigos, fanzines, fundar un club, pintar debuxos, escribir poemas ou calquera tipo de fantasía, a relación que temos con ídolos e ídolas acaba sempre dando pé a esas novas creacións. Eu estiven investigando por aí e atopei unhas cantas cancións que funcionan dalgunha maneira como cartas, como mensaxes enviadas aos referentes para empezar un diálogo, e quería falar delas un pouco.
Por exemplo, a que se di que foi a primeira canción escrita por Bob Dylan foi esta “Song to Woody”, na que repite “ei, Woody Guthrie, escribinche unha canción”, e na que fala de seguir os pasos do seu ídolo viaxando por Estados Unidos. Woody Guthrie é unha das figuras máis importantes do folk americano, e Dylan estaba daquela case que obsesionado con el, visitándoo regularmente no hospital no que estaba internado pola enfermidade de Huntington. Ata a melodía deste tema está collida de “1913 Massacre”, un tema do propio Guthrie. Parece ter entón certa lóxica que Dylan recoñecese o camiño que el abriu antes de arrincar coa súa propia carreira. Como fans, sentimos ás veces iso: agradecemento. Pero non sempre:
Uns anos máis tarde, David Bowie retomou aquela apelación de Dylan chamándoo polo seu nome real. Díxolle “escoita isto, Robert Zimmermann / escribín unha canción para ti / sobre un estrano mozo chamado Dylan / cunha voz como area e pegamento”. A letra desta “Song for Bob Dylan” é ambigua, pero parece recriminarlle ao seu ídolo o ter abandonado a posición que tiña, na que era visto como unha especie de portavoz xeracional. A finais dos 60, Dylan abandonou o rock e as xiras para achegarse ao country e recluírse. Como fans, sentimos ás veces decepción. Atribuímos á música que nos acompaña, e ás veces ás persoas que a fan, unha chea de cualidades e expectativas que non sempre van cumprirse. Por iso aparecen cancións como a de Bowie ou esta de Cecilia:
Cecilia xa collera o seu nome artístico do tema de Simon e Garfunkel (un gran xesto de fan, supoño), e o seu primeiro single levaba na cara B esta canción titulada “Reuníos”, que está, como as anteriores, escrita en segunda persoa. Ela non menciona o destinatario, pero polo que sabemos o tema pedía aos Beatles que se xuntasen de novo, e nel falaba de como ataron as nosas mentes ao seu sentir. É unha frase que recolle moi ben a cuestión da influencia artística. Iso que se dá cando as creacións doutra xente parecen saídas dos nosos sentimentos anímanos dalgún xeito a expresarnos tamén, pero a influencia tamén ten, no diálogo, algo de enfrontamento. No tema de Cecilia non se aprecia, pero por exemplo Bowie declarou nunha entrevista que a súa canción para Bob Dylan era unha forma de dicir “está ben Dylan, se ti non queres facelo, fareino eu”. Ás veces entón, ao iniciar esa conversa cos ídolos hai quen se pon ao seu nivel ou mesmo por riba.
O segundo single dos Dexys Midnight Runners era esta “Geno”, na que o cantante Kevin Rowland fala de ir a un concerto de Geno Washington, unha figura do rhythm and blues dos anos sesenta. Na segunda estrofa conta como o público coreaba o seu nome (eses “Geno” que se escoitan durante todo o tema) e Rowland sentiu que os dous eran iguais. Logo agradécelle o que aprendeu del e xusto despois solta a macarrada de que agora é el quen o mira dende enriba. Non sei se a cuestión de que estas cancións de fan aparezan ao comezo das carreiras desta xente é unha casualidade, pero si que é habitual que nas relacións de admiración haxa un aquel de “matar ao pai”, como se fose unha maneira de distinguirse, de autoafirmarse como artista. Haberá quen controle máis disto e sexa fan dos beefs. Eu estou máis a favor de ser agradable, como o foron Camera Obscura respondendo a unha canción que lles gustaba de Lloyd Cole titulada “Are you ready to be heartbroken?”.
Lloyd Cole preguntaba “estás lista para ter o corazón roto” e este grupo escocés contestaba vinte anos despois cun “ei, Lloyd, estou lista para ter o corazón roto”. Tracyanne Campbell, a súa cantante, dixo que escribiu a letra dende o amor puro pola outra canción. Ao final facelo levouna a coñecer ao propio Lloyd Cole, que agora ata hai veces que sae a escena con ese tema. Así que penso que á hora de mandar mensaxes de fan en forma de canción, igual ser riquiño compensa. Pero bueno, despois de ver esta variedade e pasar por Madrid, Glasgow, Nova York e así, estiven buscando exemplos máis próximos a nós deste tipo de temas e atopei un que me gusta moito en Pontevedra.
Esta é unha canción de Marrones Burócratas incluída no álbum El Buen Perder, cantada en segunda persoa e dirixida a J Mascis, o guitarrista de Dinosaur Jr. Este disco do proxecto, que editou seis traballos entre 2009 e 2016, compuxérono e arranxárono Rubén Abad e Toño Magariños, que tocan xuntos tamén no proxecto Peña e se cadra vos sonan tamén de diola, Trilitrate ou Unicornibot. Pregunteille a Toño por que escribira este tema, e mandoume unhas cantas notas de voz respondendo as miñas preguntas:
“No caso do tema de “Oh Mascis”, a verdade é que é un tema superantigo e e eu non son nada mitómano co proceso de escritura, nin melómano no sentido de que teño [risas] ningún tipo de predilección nin lle fago moito caso ao proceso… non me lembro, sinceramente. É unha canción moi antiga. Eu así reescoitándoa hoxe, a sensación que teño é que me parece lembrar que o tema xurdiu da estrutura harmónica da canción instrumental e que a partir de aí era un pouco buscar esa especie de canto un pouco enaxenado, ilóxico, como de adoración total a unha persoa. Ese “como me mola isto que fas”, e en base a ese retrouso, como comentaba antes, compuxen o resto do tema. Creo que foi así”.
É curioso escoitar isto que conta Toño, porque por unha parte reflicte ese lado “enaxenado” e de “adoración total” que temos os fans mandando, dalgunha maneira, unha mensaxe a Mascis, pero ao mesmo tempo declara non ser nada mitómano nin melómano. Pregunteille pola súa relación con Mascis e a súa resposta é desmitificadora, pero á vez tamén é moi bonito escoitar o que di sobre el e o seu estilo, que é outra cousa que quería facer nesta sección: ao falar con xente que botou o seu tempo escoitando determinada música, case sempre teñen algo interesante que dicir.
“Non me interesa un carallo, sinceramente, nin a vida dos artistas nin o seu proceso de composición, nin teño ningún tipo de adoración. Eu creo que todos os artistas son basicamente traballadores, en maior ou menor medida, e fan ese traballo que non é tan diferente doutros traballos. Ou non é tan diferente como se nos quere vender moitas veces a excepción artística. Entón nada, con Mascis pois simplemente hai varios discos de Dinosaur Jr. que teñen unha sonoridade moi moi característica, que eu creo que non deriva unicamente do talento de Mascis, senón pois da produción, dese momento concreto da industria musical e de como encaixaba a súa forma de tocar nese conxunto da industria musical e como chegou a min… E bueno, ten unha sonoridade moi característica que é unha cousa que non se aprecia en moitos artistas, que é esa forma de solear, de facer un manto de guitarras e de destacar por riba, que é moi característica e moi primaria. E a miña relación con Mascis é basicamente apreciar que practicamente ningún artista máis, quitando o seu propio compañeiro Lou Barlow e catro máis, moi pouquiños sonan como sona el, e como sonan eses solos que se fai o tío no medio das cancións.”
Xa vemos entón que as maneiras de vivir a relación con quen fai a arte que disfrutamos son ben variadas, e que o que cantamos nas cancións non ten que corresponderse exactamente co que sentimos. E bueno, aínda que Toño non se considere mitómano, a min a verdade é que tanto a canción de Marrones Burócratas como isto que nos contou deume moitas ganas de escoitar a J Mascis e Dinosaur Jr. Eu xa estiven facéndoo estes días, pero pregunteille a el que canción lle gustaría poñer para ilustrar un pouco o que comenta do seu estilo e dixo “Almost Ready”, que era xusto a que me viña á cabeza e paréceme perfecta para pechar este “Fan fan” porque vai directa ao grano e empeza xusto cun deses solos incribles por riba do manto de guitarras.
Non tiven tempo a escribir practicamente nada no último mes ou así, porque entre o traballo que teño normalmente e outros máis imprevistos non me quedou tempo a nada. Nalgún día destes no que só dá tempo a ir ao choio e ir á compra (que hai xente que nin iso, claro) acordábame do que cantan Los Hermanos Cubero: “por ganarme la vida la estoy perdiendo”. Non é para tanto porque me gusta o que fago, pero supoño que moita xente o pensa nalgún momento. En calquera caso, póñoo como exemplo porque algunhas cousas que cantan os Cubero véñenme á mente en relación a cousas que me pasan ou imaxino que me poden pasar na vida, así que me alegro de ter sacado unhas horas para seguir con Fan fan, a sección que estou facendo agora en Onda Vital, e facelo con eles.
E tamén podedes lela e ir escoitando os enlaces aquí debaixo. A entrevista que lle fixen a Roberto de Los Hermanos Cubero foi por teléfono e o son non é bo, pero penso que se entende. E senón, o que di transcribino no texto que segue.
Cando somos fans de alguén é habitual que esperte en nós algo que nos leva a imaxinar cousas. É unha cousa que pasa de moitas maneiras. Por exemplo, hai un libro que se chama Starlust no que Fred e Judy Vermorel recompilaron as fantasías secretas de fans nos anos 80, recollidas de cartas e testemuños orais (o libro está publicado en inglés por Faber and Faber con prólogo de Pete Townshend). En moitas destas fantasías as e os fans imaxinábanse compartindo sesións de gravación, unha familia ou sexo en cuartos de baño con Barry Manilow, David Bowie ou Debbie Harry. A cuestión do desexo é importante, pero desta volta quero falar doutro tipo de imaxinación, que é a que nos leva, no caso da música, a facer cancións nós tamén. Cando creamos algo novo inspirámonos noutra xente e, ao facelo, normalmente convertémonos en parte dalgunha tradición. Hoxe quería pensar na relación entre o ser fan e a tradición, e quería facelo a través das cancións e o discurso de Los Hermanos Cubero.
A primeira vez que escoitei falar dos Hermanos Cubero foi porque os vin no Facebook de Luar. Dicían que mesturaban jotas e música country, e iso pareceume curioso pero como son xéneros que non escoito normalmente non lles seguín a pista. Co tempo o seu nome empezou a aparecerme nos medios indies que leo normalmente e engancháronme porque as letras me pareceron moi sabias e honestas, con ese equilibrio especial entre ser ás veces divertidas, ás veces desgarradoras e ás veces críticas. Repasando a súa discografía atopei que a primeira canción do seu primeiro disco se chamaba “Jota para Bill Monroe”, así que aproveitei que viñeron á Coruña para o Festival Noroeste e pregunteille a Roberto (que é o irmán que toca a mandolina) por que lle fixeran esta canción a Bill Monroe e que relación tiñan con el, para ver onde me levaba.
Pues basicamente esa canción nace como una especie de juego, pero de juego serio. Yo quería hacer música de raíz de nuestra tierra, de Guadalajara, de la Alcarria, pero nos gustaba mucho la música de Bill Monroe. Entonces intentamos mezclar ahí todo. Bill Monroe tiene un estilo instrumental muy marcado: le llaman el padre de la música bluegrass, porque realmente él inventó el género. Con el tiempo, con muchos años estudiándole, mi manera de tocar tiene mucha influencia de su estilo. Entonces compuse esa jota para juntar esas dos influencias, no solo a modo de homenajear a Bill Monroe, sino como punto de partida de nuestra propuesta.
O que comenta Roberto pareceume importante por dous aspectos. Primeiro, porque a figura de Bill Monroe está presente xa nese punto de partida, no concepto inicial do que fan os Hermanos Cubero, co cal vemos como ser fan de alguén pode ser unha experiencia crucial para expresarnos artisticamente. Con todo, o realmente especial é o segundo aspecto: esa homenaxe a Bill Monroe non está feita seguindo o seu estilo, senón levándoa cara a jota, co cal a posición dos Cubero en calquera das dúas tradicións coas que traballan principalmente (o bluegrass e o folk da Alcarria) non é a de seguila como é, senón a de inventar para achegala ao que lles é propio. Así sona esa mestura propia na “Jota para Bill Monroe”.
O caso dos Hermanos Cubero podería parecer estraño, pero penso que é un reflexo de como a maneira na que escoitamos música nos leva a sentir como propias tradicións que son completamente diferentes. Se temos sorte, chéganos a música que temos arredor no lugar de onde somos, e ao mesmo tempo acabamos chegando nós a outras que igual non esperabamos. Así, hoxe en día podemos escoitar a Soleá Morente cantando con autotune unha misa de Fernanda de Utrera, igual que nos 80 podiamos escoitar a Antonio Variaçoes cantando un fado de Amalia Rodrigues cun arranxo new wave. Pregunteille a Roberto como chegaran ás tradicións que mesturan:
La música tradicional de Castilla, de Guadalajara, pues la conocemos de estar allí, de vivir allí. Es algo con lo que creces. Prácticamente lo tenemos de nacimiento, lo tenemos en el subconsciente y lo vives allí día a día. La música americana nos viene más de escuchar la radio, ya de más adolescentes, cuando te empiezas a interesar por otras cosas, por otras músicas, nos empezamos a interesar por ese tipo de sonidos. Antes, cuando nosotros empezamos a tocar eran finales de los 80, principios de los 90, que no había tanta facilidad para encontrar discos. La llegada de internet es para todo, entonces no había nada, se valoraba mucho más cuando conseguías un disco americano de algo así. Se apreciaba mucho más, cada disco lo escuchabas millones de veces, te sacabas los solos, transcribías las cosas… más o menos esos son nuestros orígenes.
Creo que esa dedicación, esas pequenas obsesións cunha canción como para querer aprender a tocala e estudala, é algo propio dos fans. Aínda que internet me fai ter unha atención bastante máis dispersa porque a música se volve infinita, lembro cando só tiña tres discos e transcribín a batería dunha canción de Nirvana e outra dos Beatles. Ser fan motívame a investigar sobre a xente que admiro, e nesta investigación sobre os Hermanos Cubero ao que cheguei foi á sensación de que a música sempre acaba sendo parecida. Non no sentido de ser aburrida por repetir o mesmo, senón porque a humanidade leva miles de anos cantando e, por diferentes que sexan as tradicións, cantamos polos mesmos motivos.
Al final es música popular, música del pueblo para el pueblo. Y al final la temática de las canciones también es la misma, se habla de cosas cotidianas de la vida, de las relaciones de la vida, de las relaciones sentimentales, relaciones familiares, cosas laborales incluso… También, aunque sean ritmos distintos, son mayoritariamente piezas de baile, y en los bailes se socializa, se liga… todo ese tipo de cosas. Tienen mucha raíz común, mucha cosa común. Y es por eso por lo que a nosotros nos resulta fácil mezclarlo, porque en realidad tenemos muy claras todas esas similitudes y esos puntos comunes.
Antes falabamos do achegar as tradicións ao que nos é propio, e creo que o gran logro dos Hermanos Cubero é precisamente trascender a imitación das influencias para transmitir cousas que teñan que ver coa súa vida. A orixinalidade non nace do baleiro, senón que aparece cando engadimos a nosa identidade ás cousas que nos gustan, sexa no musical ou no lírico. Por exemplo, Bill Monroe desenvolveu o bluegrass partindo do repertorio tradicional que aprendera co seu tío violinista, pero incorporando harmonías vocais, solos instrumentais ou acelerando o tempo. E, ao mesmo tempo, compuxo un repertorio propio no que aparece constantemente o seu Kentucky natal: máis arriba está “I’m Going Back to Old Kentucky”, pero podería ser “Kentucky Mandolin”, “Kentucky Waltz”, “My Rose of Old Kentucky” ou a súa canción máis famosa, “Blue Moon of Kentucky” (unha das primeiras cancións que gravou Elvis Presley). Cos Cubero sucede algo parecido no referente ás letras:
Os Cubero non falan de Kentucky, que seguramente sería algo ridículo, senón que falan da Alcarria, a comarca castelá da que proceden, como neste tema que se chama “En la Alcarria para siempre”. Dese xeito penso que a emoción é máis verdadeira: aínda que nós non sexamos da Alcarria ou saibamos onde quedan Maranchón ou Cebreros, os topónimos fano máis real, máis sentido. Este achegarnos ao propio non é só xeográfico, senón vital. Por exemplo, as cuestións laborais guiaban o seu disco Arte y orgullo e nel podían dialogar con outras maneiras de abordar o traballo na tradición, como recuperando “Ya se está poniendo el sol”, un canto de segadores no que se di que se o sol fose xornaleiro non madrugaría tanto. Ao tempo, tamén falaban da inacción dos sindicatos no sector do “metal, construcción y afines” no que traballan na vida diaria, e incluían un par de versos que para min son do mellor que se ten cantado sobre traballo e plusvalía: “soy parte de un porcentaje de unas cuentas financieras / los millones los creamos muchos ceros a la izquierda”.
En “Trabajando en la MCA”, os Hermanos Cubero fan un guiño a Lynyrd Skynyrd, que en “Workin’ for MCA” falaban da súa relación coa discográfica, pero mesturan iso coa estrutura de repetición de versos que se cadra tamén nos sona da nosa propia tradición. Unha tradición que, como todas, tamén aborda o traballo. Podemos velo escoitando a Carmiña Fernández Mariñocantar “nesta fábrica Massó / me estou deixando a vida, mira / mira Maruxiña, mira / mira como veño eu / de tanto empacar sardiña / teño as manciñas perdidas, mira / mira Maruxiña, mira / mira como veño eu”.
Todo o mundo en Galicia coñece a melodía do andar miudiño de cantala ao beber, pero en Asturias é máis coñecida como o himno mineiro “En el pozo María Luisa”, e neste caso Carmiña Fernández Mariño canta sobre o seu traballo na fábrica de Massó no Morrazo*. A mesma melodía expresa cousas ben diferentes porque decidimos que a tradición serve para falar das nosas vidas. O interesante de todos estes exemplos é, precisamente, que nos manteñen ligados a ese pasado ao tratalo como algo aplicable ao presente e non só como un recordo a conservar**.
Está muy bien dejar constancia de cómo fue en un determinado momento, en un determinado sitio, cantado o tocado por determinada persona en una determinada zona, pero a nosotros nos interesa más quedarnos con la esencia de las cosas. Es como el violín de Stradivarius: hoy en día se siguen tocando. Y aunque valen millones y es peligroso llevarlos por ahí todo el día, se siguen tocando porque son instrumentos que tienen cosas que decir. Entonces, para nosotros la música tradicional viene a ser lo mismo. Podríamos intentar conservarla tal como fue en un momento dado, pero realmente la tradición nunca ha sido fija, entonces no hay una manera definitiva de la música tradicional. Un dulzainero de hace setenta años tocaba de una manera, y hace cuarenta años pues tocaba como ese de hace sesenta y con otras cosas más que aportaba él propias. Para nosotros es importante aportar la personalidad nuestra y el momento que estamos viviendo. Si eso puede considerarse a lo mejor modificar la tradición no lo sé, pero nos interesa más comunicar cosas que crear piezas de museo.
Aínda que pareza estraño dicilo de primeiras, ser fan non deixa de ser unha maneira de aproximarse á tradición. Creo que a través dos Hermanos Cubero, o que vemos é como o interesante é que a arte que sentimos como propia sexa o punto de partida para a nosa imaxinación. Desa maneira é como podemos ás veces compoñer as cancións que necesitamos nun momento dado, complementando as que xa existen. O último disco dos Cubero, Quique dibuja la tristeza, para min é un exemplo disto en como se enfronta á perda a través da música, así que quería acabar a sección cun anaco dun tema que se chama “Tenerte a mi lado”, no que xa nos esquecemos de calquera tradición e referente.
* Isto descubrino a raíz da investigación que anda facendo Xurxo Souto e da que falou nun Café da Memoria do Museo do Pobo Galego. No enlace do Diario Cultural no que se escoita a canción de Carmiña Fernández Mariño podedes saber máis sobre o tema.
** Sobre isto lin e escoitei dúas cousas estes días que me fixeron aprender moito arredor desta idea da tradición e para que nos serve: unha é o artigo “Quando o povo baila… está a pensar en ser observado?” de Andar cos Tempos que publicou Sobre as cousas, e que está moi ben para pensar que é o que hai detrás de cando dicimos que algo “sempre se fixo así”. A outra é a última entrega da sección O lume, non as cinsas, tamén en Onda Vital, na que Faia Díaz falou sobre o “Dedín Dedín” e as cancións infantís, incluíndo as variacións que tiveron, teñen e aínda poden ter.
Volve haber Onda Vital na Radio Galega e volvo colaborar con Xiana, desta vez empezando unha sección nova arredor das cancións de fan, a influencia entre artistas, as tradicións, a orixinalidade… Empeza con Aries falando arredor de Brian Wilson (na foto con Van Dyke Parks) ou Hannah Arendt.
Podedes escoitar o podcast da sección AQUÍ e o programa enteiro (con recital de Samuel Solleiro e Matías Tarrío falando de Lixo Urbano) AQUÍ. Se preferides ler o texto e escoitar as cancións só tedes que seguir cara abaixo. A sección chámase ‘Fan fan’ e vai empezar cunha sintonía caseira que fixen coas miñas compañeiras de Esposa Meri e Mar.
Todo o mundo é fan de algo. Ás veces falamos do fandom como se fose unha simple relación de consumo, ou peor, como se fose fanatismo perigoso. Pero ser fan é unha cousa marabillosa porque sempre é un proceso creativo. Non estou falando de cando simplemente nos gusta unha película ou unha canción, senón do momento no que sentimos unha conexión profunda cunha obra e con quen a fixo. Por exemplo, hai unha canción de Jeff Tweedy que se chama “Please Tell My Brother” que me fixo chorar algunha vez.
A canción fala da familia dende a distancia, fala dese amor que se sinte pero non se di… Cando a escoito, non penso na familia de Jeff Tweedy. Penso en miña irmá e meus pais, e pasa a haber na canción tanto de min como de quen a fixo. Isto é máxico, e ao mesmo tempo é algo que estou seguro de que lle pasou a todo o mundo con algunha obra de arte. Usamos os nosos sentimentos e a nosa imaxinación para completar o que alguén creou, para interpretar o que nos dixo.E esa creatividade ás veces dá pé a novas cancións que veñen continuar ese diálogo. Chameille a esta sección “Fan fan” porque os fans fan, as fans fan cousas novas dende esa relación coa xente á que admiran e quero saber as emocións que saen da experiencia que temos da arte.
Pareceume que para empezar a tratar estes temas sería perfecto facelo con Isa Fernández Reviriego. Primeiro porque son superfan dela, pero tamén porque a súa obra transmite ese carácter de fan en todos os seus aspectos: vese na súa música como Aries, pero tamén no seu blog Magia Bruta ou no seu libro Un Rayo Ultravioleta. Ou se falas con ela, claro. Por exemplo, Isa é fan de Juan y Junior, de William Morris, de Miguel Hernández, de American Spring… Quedei con ela e pregunteille que tipo de relación tiña con esa xente da que é fan.
Foto de Helena Exquis
Aries: Yo creo que la función principal del arte es comunicarse. Es la comunicación entre los seres humanos. Entonces yo siento que todas las cosas de las que soy fan me apelan, se comunican conmigo y me hacen sentir parte de algo, como acompañada en el mundo… Y también son ejemplos a seguir y me animan a tomar mi propia iniciativa.
Cando unha canción nos afecta profundamente, non é raro que sintamos as ganas de facer música nós tamén. Esa iniciativa que nace case sempre empeza sendo en forma de versións, que son a maneira máis habitual de recoñecer unha influencia. Aries ten unhas cantas, e a min se cadra a que máis me gusta é esta de “The India Song” de Big Star.
Pero esa relación de emoción e identificación non só ten que ser con xente que tamén fai cancións. Tamén pode darse coa literatura, como na adaptación que Isa fixo de Apollinaire no tema “Las constelaciones”. Parece que a idea do fandom apareceu no século XX, e entón faise raro falar de ser fans de xente que escribía no XIX ou que está fóra da cultura popular, pero as liñas da influencia danse en moitas direccións. Por exemplo, en 2007 Isa xa escribira con Charades “Hannah Arendt”, un tema que recollía a influencia desta filósofa, e pregunteille como cambiaba a influencia cando, en lugar de darse entre xente que fai música, se dá entre xente que vén de ámbitos creativos diferentes.
Aries: No cambia mucho. Siguen siendo referentes a la hora de hacer las cosas. En el caso de Hannah Arendt, la canción hablaba del perdón y yo justo en ese momento la estaba estudiando en la universidad y estábamos hablando de la noción que tiene ella del perdón. Que el perdón era la puerta que hacía que las consecuencias de tus acciones no te persiguieran toda la vida. Por eso lo utilicé, y aparte me flipa Hannah Arendt, que sea un referente femenino en la filosofía, y me había leído Eichmann en Jerusalén y me parecía una manera de reivindicarla. En el caso de las referencias musicales te influyen a la hora de producir la música en si, la estética de tu música, y las otras son más a nivel conceptual o en las letras. Supongo que esa es la diferencia.
Así sona Hannah Arendt:
Ademais de aquí, a relación máis pura de fan nos temas de Isa atópoa en “Adieu or die”, o tema que daba título ao seu penúltimo disco.
“Adieu or die” comeza cun sampler de Maruja Mallo collido do documental Mitad ángel, mitad marisco, e inclúe tamén samples de Brian Wilson. Precisamente del sae o nome do tema, tirado dunha frase de “Surf’s Up”, a canción dos Beach Boys que co-escribiran Brian e Van Dyke Parks. Tamén lle preguntei a Isa por que algunhas influencias, como a de Maruja e a de Brian, se filtran de forma máis explícita na súa obra, nos títulos ou no propio son.
Aries: Son cosas que me tocan superprofundamente, y en los momentos en que estaba haciendo esos discos, esas canciones, estaban suponiendo algo muy fuerte para mí. Me estaban flipando, me estaban animando a hacer yo mis propias cosas y formaban parte de ese momento. Los discos al final son como un reflejo de un momento vital, de tu coyuntura en ese período de tiempo, y todas esas influencias son protagonistas también de mi vida en esos momentos. Y también me interesa compartir eso con la gente, y que la gente los conozca. Quiero decir, hay mucha gente que los conoce, pero también hay gente que no… gente joven, que me ha escrito para decirme “oh, descubrí Pet Sounds porque tú hablabas mucho de ellos…”. Y eso a mí me parece muy bonito y me interesa que se esparza por el mundo, mejor que otras cosas. También lo hago por eso.
A influencia de Brian Wilson percíbese ben nas cancións de Aries, que tamén teñen as melodías como elemento central, melodías que están entre o fráxil e o poderoso e que moitas veces son cantadas en xogos de harmonías de varias voces… Pero cando somos fans a influencia vai máis aló e afecta na vida. Ademais de coller a voz de Brian Wilson e a frase para o seu título, Isa fixo un fanzine chamado El rábano radiante no que falaba da canción “Surf’s Up” e chegaba a contar como lle atribuía á canción un poder curativo, ademais de detallar as propias conexións da letra con poemas de Alfred Tennyson ou William Wordsworth e sinalar cal era a súa favorita de entre todas as versións da canción: esta de Brian Wilson só ao piano.
Paréceme moi bonito o relato que Isa fai no fanzine de como a canción a acompaña ou a calma, porque a música, fronte a outras artes, ten unha capacidade máis grande de acompañarnos no tempo. Esa compañía ela faina explícita na súa música cun recurso perfecto para as cancións de fan, como é o sampleo:
Aries: El sampleo tiene una cualidad muy guay, que es que coges algo en lo que estaban tocando cinco personas, por ejemplo, y tu los metes en tu canción. Estás cogiendo a un montón de gente y la estás uniendo a tu sonido.
Nese sentido, non deixa de ser bonito que Isa samplee a Maruja Mallo e Brian Wilson pero tamén ao seu can Chicho ou a amigas e amigos dentro dese montón de xente que se une ao seu son, por exemplo neste “Un día cualquiera” de Juramento Mantarraya. Igual que as nosas persoas favoritas nos acompañan na vida e no pensamento, escoitamos as nosas cancións favoritas ao longo do tempo e en diferentes lugares, ás veces medrando con nós. Eses referentes que temos poden converterse en heroes, pero tamén podemos sentilos como amizades, aínda que Brian Wilson non nos coñeza a nós. Porque se a arte é comunicación non podemos evitar sentir que hai unha persoa detrás que nos fala.
Aries: Yo por ejemplo, a Brian Wilson le quiero, tío. O sea, tengo cariño hacia su persona, que igual era un cretino, y sé positivamente que ha sido un cretino en ciertos momentos de su vida, pero hay veces que veo vídeos de él y lloro, porque me supera la belleza de lo que hace… es tan complejo y sencillo a la vez, es tan bonito… Es tan increíble que lloro, y le tengo cariño porque siento que es algo que me ha acompañado durante toda mi vida, que me ha ayudado en momentos en los que estaba fatal, y es como que a esa persona le debo algo. No sé, sientes amor al final.
En definitiva, o que di Isa é outra mostra de que ser fans non é unha cuestión trivial. Ao falar do fandom estamos falando de comunicación, de compañía e de amor. Cando falamos de namorar dunha canción pode parecer unha metáfora, pero ao final o proceso ten moito en común: temos ganas de coñecer, damos importancia a cada detalle, damos voltas na cabeza a cada xesto e chegado un punto aquelo que queremos pasa a ser parte da nosa identidade. Unha identidade que non nace da nada, senón que existe porque existiron outras cousas antes e continuará inspirando a existencia doutras cousas despois.
Aries: Yo creo que la cuestión es que tú crees tu propio universo a partir de todas esas cosas que te gustan. Es lo que hablábamos también hace tiempo de Caetano Veloso, lo que decía de los tropicalistas, de mezclar tus influencias con tu propia realidad. Y entonces es cuando se da un pasito más, y aportas tú algo a algo que ya existía. ¿Sabes también lo que es superbueno de eso? Por ejemplo en “Surf’s Up”, que hay referencias a mil movidas. Joder, es como que es una manera de hacer justicia y decir: antes que tú ha habido un montón de gente luchando para que tú puedas hacer ahora lo que haces. ¿Sabes? Para que seas libre de poder hacer la música que quieres, abriendo el camino. A mí me parece importante y superbonito.
A min tamén mo parece, e por iso pensei que estaría ben pechar este diálogo con Isa e co seu universo escoitándoa cantar un tema dos Beach Boys,“Don’t talk”. Vémonos noutra!
Bolsa de patacas 